Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Биогенетикалық заң — табиғаттағы әрбір тірі организмнің жеке дамуы (онтогенез) кезінде сол түр эволюциясының (филогенезінің) аса маңызды кезеңдерін қысқаша және жылдам қайталап өту заңдылығы.
Ашылуы
Мұндай заңдылықты 1864 ж. неміс эмбриологы (1821 — 1897) және 1866 ж. неміс ғалымы Э. Геккель (1834 — 1919) өз зерттеулерінде дәлелдеп берген.
Биогенетикалық заң онтогенездік пен филогенездік дамудың арасында болатын өзара тығыз байланыстылыққа негізделген.
19 ғасырда Санкт-Петербургтық академик бір типке жататын көптеген жануарлар ұрығының дамуында бір-біріне ұқсас белгілердің болатындығын анықтаған.
1910 ж. орыс ғалымы (1866 —1936) биогенетикалық заңды тағы да нақтылай түсіп, онтогенез кезінде филогенездік дамудың барлық сатысы түгелдей қайталанбайды, тек олардың ұрықтарының даму сатысы ғана тез арада қайталанады деген қорытынды жасады. Мұны ғылымда А.Н. Северцовтың филэмбриогенез теориясы деп атайды. Мысалы, желілілер (хордалылар) типіне жататын балықтардың, қосмекенділердің, бауырымен жорғалаушылардың, құстардың, сүтқоректілердің (осы класқа жататын адамның да) ұрықтарының алғашқы даму сатысында біріне-бірі ұқсас белгілері (дене тұрқының ұзынша болуы, хорданың, жүйке түтігінің, желбезек саңылауларының пайда болуы, т.б.) қалыптасады. Бұл олардың арғы ата-тектерінің туыстық жақын екендігіне дәлел бола алады.
Э. Геккель барлық көп клеткалы жануарлардың арғы ата-тектері қазіргі гидраға ұқсас жануарлар болған деген қорытынды жасаған, өйткені олардың бәрінің даму кезеңінде гаструла сатысы болатындығы анықталған. Онтогенездік даму кезінде тұқым қуалайтын өзгергіштік белгілер пайда болады да, филогенездік дамуға негіз болады.
Биогенетикалық заңның қағидаларының дұрыс екендігін орыс ғалымдары (1840 — 1901), (1884 — 1963) зерттеулері дәлелдей түсті. Оның негізгі қағидаларын палеонтологиялық, салыстырмалы анатомиялық, эмбриологиялық, соңғы кездегі биохимиялық, генетикалық, т.б. зерттеулер де дәлелдеді. Биогенетикалық заң қағидалары организмдердің өзара туыстық жақындығын анықтауға және эволюциялық процестердің даму бағыттарын дұрыс түсіндіруге негіз болды.
Дереккөздер
- Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Biogenetikalyk zan tabigattagy әrbir tiri organizmnin zheke damuy ontogenez kezinde sol tүr evolyuciyasynyn filogenezinin asa manyzdy kezenderin kyskasha zhәne zhyldam kajtalap otu zandylygy AshyluyMundaj zandylykty 1864 zh nemis embriology 1821 1897 zhәne 1866 zh nemis galymy E Gekkel 1834 1919 oz zertteulerinde dәleldep bergen Biogenetikalyk zan ontogenezdik pen filogenezdik damudyn arasynda bolatyn ozara tygyz bajlanystylykka negizdelgen 19 gasyrda Sankt Peterburgtyk akademik bir tipke zhatatyn koptegen zhanuarlar urygynyn damuynda bir birine uksas belgilerdin bolatyndygyn anyktagan 1910 zh orys galymy 1866 1936 biogenetikalyk zandy tagy da naktylaj tүsip ontogenez kezinde filogenezdik damudyn barlyk satysy tүgeldej kajtalanbajdy tek olardyn uryktarynyn damu satysy gana tez arada kajtalanady degen korytyndy zhasady Muny gylymda A N Severcovtyn filembriogenez teoriyasy dep atajdy Mysaly zhelililer hordalylar tipine zhatatyn balyktardyn kosmekendilerdin bauyrymen zhorgalaushylardyn kustardyn sүtkorektilerdin osy klaska zhatatyn adamnyn da uryktarynyn algashky damu satysynda birine biri uksas belgileri dene turkynyn uzynsha boluy hordanyn zhүjke tүtiginin zhelbezek sanylaularynyn pajda boluy t b kalyptasady Bul olardyn argy ata tekterinin tuystyk zhakyn ekendigine dәlel bola alady E Gekkel barlyk kop kletkaly zhanuarlardyn argy ata tekteri kazirgi gidraga uksas zhanuarlar bolgan degen korytyndy zhasagan ojtkeni olardyn bәrinin damu kezeninde gastrula satysy bolatyndygy anyktalgan Ontogenezdik damu kezinde tukym kualajtyn ozgergishtik belgiler pajda bolady da filogenezdik damuga negiz bolady Biogenetikalyk zannyn kagidalarynyn durys ekendigin orys galymdary 1840 1901 1884 1963 zertteuleri dәleldej tүsti Onyn negizgi kagidalaryn paleontologiyalyk salystyrmaly anatomiyalyk embriologiyalyk songy kezdegi biohimiyalyk genetikalyk t b zertteuler de dәleldedi Biogenetikalyk zan kagidalary organizmderdin ozara tuystyk zhakyndygyn anyktauga zhәne evolyuciyalyk procesterdin damu bagyttaryn durys tүsindiruge negiz boldy DerekkozderZhantanu ataularynyn tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2006 384 bet ISBN 9965 409 98 6 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet