Базофилдер

Базофилдер (basophilae; гр. basis — негіз, рһіlіа — сүю) — жасуша цитоплазмасындағы түйіршікті дәншелері негіздік бояулармен боялатын жасушалар.

Базофилдер — қан базофилдері және ұлпа базофилдері болып екі топқа бөлінеді. Қан базофилдерін базофилді гранулоциттер деп те атайды.

Қан базофилі

Қан базофилін базофилді гранулоциттер деп атайды. Адам мен жануарлар организмдеріндегі қан лейкоциттерінің ішіндегі саны жағынан ең азы — базофилді гранулоциттер. Жануарлар лейкоциттері арасындағы базофилді гранулоциттердің орташа үлесі 0,5-2,0%. Құс қанындағы базофилді гранулоциттердің саны көбірек (3-4%), ал қосмекенділер қанындағы олардың үлесі 20%-ке дейін жетеді. Базофилді гранулоциттердің шыныға жағылған және боялған қан жұғындасындағы диаметрі 10-12 мкм-ге тең. Олардың қаракөк түске боялған ядроларының пішіні иілген таяқша тәріздес болып келеді немесе бөлімдерге (сегменттерге) бөлініп тұрады. Қан жұғындысы препараттарындагы базофилді гранулоциттер цитоплазмасында негіздік бояулармен, мысалы азурмен — көкшіл, ал Романовский-Гимзе бояуымен күрең-қызыл түске боялған түйіршік тәрізді дәншелер болады.

Қан құрамындағы базофил

Базофилді гранулоциттер цитоплазмасындағы дәншелер құрамында қанның ұюын баяулататын зат — гепарин және иммундық (аллергиялық) реакцияларга қатысатын белсенді зат — гистамин болады. Базофилді гранулоциттер плазмолеммасының сыртқы бетінде Е иммунды глобулиндерін сезіп қабылдап, олармен байланысқа түсетін рецепторлар бар. Аталған иммунды- глобулиндер мен организмге әсер етуші әртүрлі антигендер арасында антидене-антиген кешені түзіледі. Нәтижесінде базофилді гранулоциттер цитоплазмасындағы дәншелер жедел бұзылады да, олардың құрамындағы гепарин мен гистамин бөлінеді. Бұл заттардың бір мезгілде көп мөлшерде бөлінуі — сарысу ауруына (Артюс феноменіне) шалдықтыруы мүмкін. Ұлпа базофилдері (лаброциттер, шырлы жасушалар) адам мен жануарлардың дәнекер ұлпаларында кездеседі.

Ұлпа базофилдері

Ұлпа базофильдері — тері эпителий ұлпасы (эпидермис) астындағы борпылдақ дәнекер ұлпасында, ас қорыту, тыныс алу мүшелері, жатыр қабыргаларындагы борпылдақ дәнекер ұлпалық аралықтарда, сондай-ақ, бауыр, бүйрек, эндокринді бездер мен ұсақ қан тамырлары маңындағы борпылдақ дәнекер ұлпаларында көптеп орналасады. Көптеген жануарларда қан және ұлпа оазофильдері арасындағы байланыстықтың бар екендігі анықталды. Жалпы жануарларда негізінен қан- дағы базофильдердің саны ұлпа базофильдеріне қарағанда көбірек, ал теңіз шошқасында бұл көрсеткіш керісінше болады. Ұлпа базофильдерінің дәншелері құрамында гистамин мен гепариннен басқа серотонин және дофамин сияқты биологиялық белсенді заттар да кездеседі. Цитохимиялық әдістердің көмегімен ұлпа базофильдері цитоплазмасында қышқылдық және сілтілік фосфатаза мен липаза ферменттерінің бар екендігі анықталды. Ұлпа базофильдері — ұсақ қан тамырлары маңында орналасқандықтан, олар қанға енген антигендерге бірінші болып жауап береді. Ұлпа базофильдері плазмолеммаларындағы (қабықшаларындағы) Е иммунды глобулиндер қандағы антигендермен байланысып, антидене-антиген кешені түзіледі де, ұлпа базофильдері цитоплазмасындағы дәншелердің бүзылуына әсерін тигізеді. Осының нәтижесінде бұларда да қанның ұюын тежейтін — гепарин және қан тамырлары қабырғаларының өткізгіштігін күшейтетін — гистамин бөлініп, антигендерді жоятын нейтрофилдер мен эозинофилдердің және макрофагтардың антигендер енген дене аймақтарына жылжып баруына және олардың өздеріне тән қорганыс қызметтерін белсенді атқаруына қолайлы жағдай туады. Ұлпа базофильдерінің жануарлар организміндегі аллергиялық және анафилакциялық реакцияларға қатынасатындығы анықталды.

Дереккөздер

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
2. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9