АҚШ Жоғарғы Соты ағылш Supreme Court of the United States қысқ SCOTUS Америка Құрама Штаттарының федералды сот жүйесінде

АҚШ Жоғарғы Соты (ағылш. Supreme Court of the United States, қысқ. SCOTUS) — Америка Құрама Штаттарының федералды сот жүйесіндегі ең жоғары сот. Ол барлық федералды және штаттық сот істері бойынша, федералды заңның ережесіне қатысты сұрақтарда соңғы (және негізінен дискрециялық) апелляциялық юрисдикцияға ие, сондай-ақ тар ауқымды істер бойынша бастапқы юрисдикцияға ие, атап айтқанда «елшілер, басқа мемлекеттік министрлер мен консулдар туралы барлық істер және мемлекет тарап болатын істер». Соттың соттық бақылау құқығы бар, яғни Конституцияның ережелерін бұзатын заңдарды жарамсыз деп тану мүмкіндігі. Сонымен қатар, ол президенттік жарлықтарды Конституцияны немесе заңды бұзу арқылы жоюға құқылы. Алайда, ол тек өз юрисдикциясындағы құқықтық мәселелер бойынша әрекет ете алады. Сот саяси мәні бар істерді шешуге құқылы, бірақ ол заңсыз саяси мәселелерді шешу құқығына ие емес деп шешкен.

Судьялар президенттің ұсынысы бойынша Сенаттың мақұлдауымен тағайындалады. 1789 жылдан 2020 жылға дейін АҚШ президенттері Жоғарғы Соттың судьялығына 156 кандидат ұсынды, олардың шамамен 80%-ы судья болып тағайындалды. Судьялар өмір бойы тағайындалады. Дәстүр бойынша Жоғарғы Сот тоғыз судьядан тұрады (саны Конституцияда белгіленбеген және Конгресс арқылы өзгертілуі мүмкін, бірақ 19 ғасырдан бері өзгермей келеді).

Судьялар президенттен, Конгресс пен сайлаушылардан саяси қысымға ұшырамайды. АҚШ тарихында атқарушы немесе заң шығарушы билік Жоғарғы Сотты өз ықпалында ұстауға тырысқан жағдайлар болған. Мысалы, президент Франклин Делано Рузвельт сот құрамын кеңейтуді көздеді, өзінің жақтаушыларын сотқа өткізіп, экономикалық реформаларды жүзеге асыру үшін. АҚШ қоғамы мен Конгресс президентті қолдаса да, реформаларды бөгеген Жоғарғы Сотты айыптады, бірақ соттың тәуелсіздігі экономикалық қажеттіліктен маңыздырақ деп танылды. Сонымен қатар, АҚШ Жоғарғы Соты президент пен Конгресс алдында келісім бостандығы мәселелерінде біртіндеп жеңілді. Нәтижесінде, сот құрамы кеңейтілмеді.

Жоғарғы Сот 1789 жылы құрылды, ал алғашқы шешімін 1792 жылы қабылдады. Жоғарғы Соттың ықпалы 1803 жылы күрт күшейді, ол кезде Жоғарғы Сот заң актілерінің Конституцияға сәйкестігін бағалауға өз құқығын алды (яғни фактически заңдарды қабылдау кезінде оларды жарамсыз деп тану құқығы). Сонымен қатар, өзінің іс-әрекетінің барысында АҚШ Конгресі 3/4 штаттардың мақұлдауымен Жоғарғы Соттың үш шешімін заңсыз деп таныды (Конституцияға түзетулер енгізу арқылы). Бұл арқылы, мысалы, Жоғарғы Соттың тыйым салған табыс салығы енгізілді және АҚШ аумағында туылған афроамерикалықтардың автоматты түрде АҚШ азаматтығын алу құқығы бекітілді (алдыңғы Жоғарғы Соттың шешіміне қарама-қайшы, онда «афроамерикалықтар азамат емес» деп танылған болатын).

Сыртқы сілтемелер

АҚШ Жоғарғы Сотының ресми сайты (ағыл.)
АҚШ Жоғарғы Соты: Заң бойынша тең құқықты әділет