Азот оксидтері

Азоттың осксидтері— азоттың оттекпен қосылыстары. Азот тотығы (монооксид), NO — түссіз газ; қайнау t — 151,8^oС, балқу t — 163,6С; қосып алу, тотығу реакцияларына бейім. Азоттың шала тотығы (гемиоксид), N₂O — түссіз газ; қайнау t — 89,5^oС, балқу t — 102,4^oС. Сумен, қышқылмен, сілті ерітінділерімен әрекеттеспейді, тотықпайды. Медицинада наркоз (“шаттандырғыш газ”) ретінде пайдаланады. Азоттың қос тотығы (диоксид), NO₂ — қоңыр түсті газ, қайнау t — 21,15^oC, балқу t — 11,2^oС. Ол азот қышқылын өндіру үшін және сұйық ракета отыны мен қопарылғыш заттардың тотықтырғышы ретінде пайдаланылады. Азотты ангидрид, N₂O₃ — қоңыр қызғылт түсті газ, қайнау t — 13,5^oC; балқу t — 102^oС; сумен азотты қышқыл (HNO₂), сілтілермен нитриттер түзеді. Азот ангидриді, N₂O₅ — түссіз кристалл, сумен қосылып азот қышқылын (HNO₃) түзеді. Жалпы азот оксидтері — физиологиялық актив заттар. Сондықтан ағза үшін зиянды. Азот әр түрлі оксидтер түзеді:

N₂O, NO, N₂O₃, NO₂, N₂O₅

N(I) және N(II) оксидтері тұз түзбейтін оксидтер, қалғандары қышқылдық оксидтер.

Азот (II) оксиді

Физикалық қасиеттері

Азот (II) оксиді - түссіз, иіссіз, оңай тотығып, азот (IV) оксидіне айналатын газ.

Алынуы

Tабиғатта найзағай отында мына реакция жүреді:

N₂ + О₂ = 2NО; құрылымдық формуласы: N = 0

Өндірісте аммиакты тотықтыру арқылы алады:

4NH₃ + 5O₂ = 6Н₂O

Зертханада:

3Cu + 8HNO₃ = 3Cu(NO₃)₂ + 2NO↑ + 4Н₂O

Азот (IV) оксиді

Физикалық қасиеттері

Азот (IV) оксиді NO₂ - улы, қоңыр түсті, оңай димерленіп (N₂О₄) кететін газ. Суда жақсы ериді.

2NО₂↔N₂О₄+Q

Алынуы

Өндірісте азот (II) оксидін тотықтыру арқылы азот (IV) оксиді алынады:

2NО + О₂ = 2NО₂

Зертханада:

Cu + 4HNО₃ = Cu(NО₃)₂ + 2NО₂↑ + 2H₂О

Оның құрылымдық формуласы: О = N = О

Химиялық қасиеттері

1) 3NО₂ + Н₂О = 2HNО₃ + NO

2NО₂ + H₂О = HNО₂ + HNО₃

Азот (IV) оксиді сумен әрекеттескенде екі түрлі қышқыл түзіледі: азотты және азот қышқылдары.

2)2NО₂ + 2NaOH → NaNО₃ + NaNО₂ + Н₂О

Сілтімен әрекеттескенде осы қышқылдардың тұздары - нитрит, нитрат түзіледі.

Азот (IV) оксиді оттегінің қатысында сумен әрекеттесіп, азот қышқылын береді:

4NО₂ + О₂ + 2Н₂О = 4HNО₃.

Дереккөздер

1. Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0