Адамдық келбет

Адамдық келбет - жалпы адам бойындағы ес, ақыл, рухани әлемі, жан дүние туралы көзқарастар жүйесі.

Кез келген қоғамдық ортада адамдардың таным-түсінігі, ойлау, талдау жүйесі, ес, ақыл, рухани жан дүниесі және тәлім-тәрбие алу деңгейіне қарай адамдарды есі - ақылы бүтін, рухани жан дүниесі таза және ақыл-есі кембағал, рухани жан дүниесі кінәрәтті деп үлкен екі топқа бөлінді.

Қазақы ортадағы түсінік бойынша, рухани жан дүниесі бүтін, ақылды адамдар - жақсы-жаманды, дұрыс пен бұрысты, араммен адалды, обал мен сауапты айқын айыра алатын, соған сай қарекет етіп, сын сағатта дұрыс шешім қабылдай алатын адамдар. Бұлар - кең пейіл, кешірімді, жанашыр, мейірімді, адал, ақкөңіл, әділетті, турашыл адам. Өз нәпсісі мен сезімін тежей алатын, атақ, даңқ, шен-шекпенге буланбай өмірге ой көзімен қарай алатын адам. Адам баласын жатсынбайтын, уәдеге берік, ата-ананы, үлкендер мен білім иелерін құрметтейтін, ел қамын өз қамындай ойлайтын, ләззаттана да, кектене де, кешіре білетін де, ауырғанын, сөйлегенін, ашыққан мен тойынғанын, істегенін айқын айыра алатын адам.

Қоғам дамуы мен заман ауқымына сай идеясы мен көзқарасын жаңалап, адамдық қасиеті мен ұлы идеясынан таймайтын өмірді терең түсінетін, (ерте ме, кеш пе) қара жер қойнына кіретінін анық білетін, жан баласына жамандық жасамайтын, ән-жырдан ләззат алатын, киімді таза, ретті киетін ердің ері, егеудің сынығы екендігін жақсы білетін адам. Өзінің ертеңін, ұрпағының болашағын, ел жұрттың тағдырын ойлайтын, әсемдік пен сұлулыққа жаны құштар, ар-намысты бәрінен жоғары қоятын адамдар.

Адамдық адамның азаматтығына сын деп есептелінді, яғни көшпелі ортадағы әрбір адамның азаматтығының этикалық өлшемі болды. Адамдық категориясы адамдық борыш ұғымымен астасады, әрі оның кепілі іспеттес болды.

Дереккөздер

1. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2