Құйрықты қосмекенділер (лат. Caudata немесе лат. Urodela) – қосмекенділердің бір отряды, олардың ең қарапайым тобы.
Құйрықты қосмекенділердің қазіргі кезде 500-ге жуық түрі кездеседі. Құйрықты қосмекенділер 5 отряд тармағына және 8 тұқымдасқа топтастырылған. Денесінің ұзындығы 4 см-ден 160 см-ге дейін жетеді, салм. 10 г-нан 30 кг. Денесінде балық құрылысының кейбір белгілері сақталған, аяқтары қысқа, құйрығы ұзын болып келеді. Олардың бұрынғы КСРО-да -11, Қазақстанда 3 түрі тіршілік етеді. (Жақсыз тұқымдас құйрықты қосмекенділердің артқы екі аяғы болмайды. ) бұлар- көбінесе сырттай, кейбір түрлері іштей ұрықтанады. Көпшілігінің тіршілігі сумен тікелей байланысты. Құйрықты қосмекенділердің 19 түрі ХТҚО-ның, 6 түрі бұрынғы КСРО-ның және 1 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген.
Қазақстанда , және жетісу бақатісі мекендейді. Кәдімгі тритонды Жайық өзенінің алқабы мен Арал өңірінің солтүстігіндегі шағын суқоймалардан кездестіруге болады. Көктем мен жаз айларында тоқтау суларда тіршілік етеді. Кәдімгі тритондар наурыз-мамыр айларында көбеюге кіріседі. Көбею кезеңінде аталық тритон аталықбез өнімдерін арнайы қапшыққа құйып, су астындағы нәрселерге жабыстырады, ал аналық тритондар оны клоакасымен қарпып алады. Аналық тритон іштей ұрықтанған 600-700 600-700 уылдырықты жеке-жеке өсімдік жапырағына орналастырады. Уылдырықтан 14-20 күнде тұрқы 6,5 мм дернәсіл пайда болады. Дернәсілдің құйрығын жүзбеқанат қатпаршағы жиектейді, қауырсын тәрізді сыртқы желбезек көзге шалынады. Дернәсілдің алдыңғы аяғы бірінші күні айқын байқалады, ал артқы аяқтары 20-күні пайда болады. 60-70күнде дернәсілдік кезең аяқталады, желбезегі және жүзбеқанаттың қатпаршағы жойылып, дернәсіл құрлыққа шығады,2-3 жылдан соң көбеюге қатысып, ұрпағын дамытады. Кәдімгі тритон маса дернәсілдерін жеп, көп пайда келтіреді. Кәдімгі тритон саламандра тұқымдасына жатады.
пен жетісулық бақатіс-бұрыштіс тұқымдас қосмекенділер. Сібірлік бұрыштістер Қазақстанның солтүстік аймағындағы батпақты, көлді және шалғынды жерлерде мекендейді, ал жетісулық бақатіс Жоңғар Алатауының батыс бөлігінде кездеседі. Жетісулық бақатіс ХТҚО-ның, бұрынғы КСРО-ның және Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген.
Дереккөздер
- Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы
- Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 159б., ISBN 5-625-03599-7
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қujrykty kosmekendiler lat Caudata nemese lat Urodela kosmekendilerdin bir otryady olardyn en karapajym toby Қujrykty kosmekendilerdin kazirgi kezde 500 ge zhuyk tүri kezdesedi Қujrykty kosmekendiler 5 otryad tarmagyna zhәne 8 tukymdaska toptastyrylgan Denesinin uzyndygy 4 sm den 160 sm ge dejin zhetedi salm 10 g nan 30 kg Denesinde balyk kurylysynyn kejbir belgileri saktalgan ayaktary kyska kujrygy uzyn bolyp keledi Olardyn buryngy KSRO da 11 Қazakstanda 3 tүri tirshilik etedi Zhaksyz tukymdas kujrykty kosmekendilerdin artky eki ayagy bolmajdy bular kobinese syrttaj kejbir tүrleri ishtej uryktanady Kopshiliginin tirshiligi sumen tikelej bajlanysty Қujrykty kosmekendilerdin 19 tүri HTҚO nyn 6 tүri buryngy KSRO nyn zhәne 1 tүri Қazakstannyn Қyzyl kitabyna tirkelgen Қazakstanda zhәne zhetisu bakatisi mekendejdi Kәdimgi tritondy Zhajyk ozeninin alkaby men Aral onirinin soltүstigindegi shagyn sukojmalardan kezdestiruge bolady Koktem men zhaz ajlarynda toktau sularda tirshilik etedi Kәdimgi tritondar nauryz mamyr ajlarynda kobeyuge kirisedi Kobeyu kezeninde atalyk triton atalykbez onimderin arnajy kapshykka kujyp su astyndagy nәrselerge zhabystyrady al analyk tritondar ony kloakasymen karpyp alady Analyk triton ishtej uryktangan 600 700 600 700 uyldyrykty zheke zheke osimdik zhapyragyna ornalastyrady Uyldyryktan 14 20 kүnde turky 6 5 mm dernәsil pajda bolady Dernәsildin kujrygyn zhүzbekanat katparshagy zhiektejdi kauyrsyn tәrizdi syrtky zhelbezek kozge shalynady Dernәsildin aldyngy ayagy birinshi kүni ajkyn bajkalady al artky ayaktary 20 kүni pajda bolady 60 70kүnde dernәsildik kezen ayaktalady zhelbezegi zhәne zhүzbekanattyn katparshagy zhojylyp dernәsil kurlykka shygady 2 3 zhyldan son kobeyuge katysyp urpagyn damytady Kәdimgi triton masa dernәsilderin zhep kop pajda keltiredi Kәdimgi triton salamandra tukymdasyna zhatady pen zhetisulyk bakatis buryshtis tukymdas kosmekendiler Sibirlik buryshtister Қazakstannyn soltүstik ajmagyndagy batpakty koldi zhәne shalgyndy zherlerde mekendejdi al zhetisulyk bakatis Zhongar Alatauynyn batys boliginde kezdesedi Zhetisulyk bakatis HTҚO nyn buryngy KSRO nyn zhәne Қazakstannyn Қyzyl kitabyna tirkelgen DerekkozderҚazak Ұlttyk Enciklopediyasy Қ Қajym B Muhanov R Sәtimbekuly M Shajmardankyzy Zhanuartanu 1998 159b ISBN 5 625 03599 7Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz