Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қара тұрпан (лат. Melanitta fusca) - қазтәрізділердің бір түрі. Сирек кездесетін түр. Қазақстанның Солтүстік Қазақстан және Көкшетау облыстарының кейбір орманды және орманды даласындағы қалың қамысты терең көлдерінде ұялайды. Қазақстандағы саны өте аз. Санының кемуіне әсер ететін факторлар анықталмаған, оны қорғау шаралары белгіленбеген.
| Velvet Scoter | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Melanitta fusca (Linnaeus, 1758) |
Сирек кездесетін түр. Қазақстанның Солтүстік Қазақстан және Көкшетау облыстарының кейбір орманды және орманды даласындағы қалың қамысты терең көлдерінде ұялайды. Қазақстандағы саны өте аз. Санының кемуіне әсер ететін факторлар анықталмаған, оны қорғау шаралары белгіленбеген. Жалпы санын анықтап, биологиясын, тіршілік ортасын зерттеу қажет.
Статусы
3-ші санат. Сирек кездесетін ұялайтын түр.
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы
Евразияда мекендейтін туыстың бес түрінің, оның ішінде Қазақстанда кездесетін үш түрдің бірі.
Таралуы
Евразияның тундра, тайга және далалы зоналары. Балтық және Солтүстік теңіздерінің жағалауларында, ары оңтүстікке қарай Бискай бұғазында, сол сияқты , Қара және Каспий теңіздерінде қыстайды. Қазақстанда ертеректе ұялайтын жерлері Көкшетау және Ақмола облыстарында ғана белгілі болған , ал 1977-1979 жылдары, сонымен қатар Павлодар (Майлыбай көлі) және Солтүстік Қазақстан (Лебедянка көлі) облыстарында да кездескен .
Мекендейтін жерлері
Үлкен ашық айдындары бар орманды, орманды-дала және тундра көлдері не теңіз жағалаулары. Қазақстанда ашық айдындары және қалың қамыс өскен үлкен терең (2 м-ге жуық) көлдер.
Саны
Тұтас Евразия бойынша саны біршама жоғары, бірақ Қазақстанда белгісіз. 60-шы жылдарға дейін Каспийде, қыстауда, көп болған . Қазақстанның орманды далаларында бірнеше ондаған жұп ұялайды. 1971-1976 жылдары күзгі ұшып кетуі кезінде 12 құс ғана есепке алынған , ал 1977-1985 жылдары жылма-жыл 1-ден 25-ке дейін кездескен және балапандары табылған Батыс Қазақстан облысында Орысқопа көлінде 1970 жылы көктемде 93 тұрпан, ал Шалқар көлінде жазда – бір ғана құс кездескен
Негізгі әсер ететін факторлар
Белгісіз.
Биологиялық ерекшеліктері
Қазақстанда зерттелмеген. Жыл құсы. Қыстау кезінде-ақ жұптаса бастайды, бірақ ұялауға кеш түседі: Көкшетау және Ақмола облыстарында ұясы маусымда пайда болады . Басқа аудандардағы бақылаулар бойынша көбею мерзімі ұзақ; ұясын шөпке және бұта астына, кейде судан алыс жерде салады. Ұяда 6-10 жұмыртқа болады. Мекиендері және ұша бастаған балапандары үшін күндізгі белсенділік тән. Балапандары бар үйректер көбеюге қатыспаған мекиендерге және өз түрінің балапандарына қарсы болады. Негізінен моллюскалар, су насекомдарының дернәсілдері және балықпен қоректенеді, кейде су өсімдіктерін жейді.
Қолда өсіру
Қазақстан хайуанаттар парктерінде қолда ұсталмайды
Қабылданған қорғау шаралары
негізгі таралған ауданының шегінде қорғалмайды. Қазақстанда 1978 жылдан бастап Қызыл кітапқа тіркелген, аулауға тиым салынған.
Қажетті қорғау шаралары
Дайындалмаған.
Зерттеу жөніндегі ұсыныстар
Республика территориясында нақты санын бағалау, ұялау биологиясын зерттеу және миграция бағыты мен қыстайтын жерлерін анықтау.
Дереккөздер
- Долгушин, 1960
- Красная книга Казахской ССР, 1978
- . В.А. Грачев, А.О. Соломатин, личн. сообщ.;
- Долгушин, 1960; Красная книга Казахской ССР, 1978;
- Дробовцев, 1983;
- В.А. Грачев
- В.Л. Шевченко, П.В. Дебело, личн. сообщ.
- Красная книга Казахской
- Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
Сыртқы сiлтемелер
- White-winged Scoter Species Account - Cornell Lab of Ornithology
- White-winged Scoter - Melanitta fusca - USGS Patuxent Bird Identification InfoCenter
- White-winged Scoter Information - South Dakota Birds and Birding
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — орнитология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қara turpan lat Melanitta fusca kaztәrizdilerdin bir tүri Sirek kezdesetin tүr Қazakstannyn Soltүstik Қazakstan zhәne Kokshetau oblystarynyn kejbir ormandy zhәne ormandy dalasyndagy kalyn kamysty teren kolderinde uyalajdy Қazakstandagy sany ote az Sanynyn kemuine әser etetin faktorlar anyktalmagan ony korgau sharalary belgilenbegen Velvet ScoterDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚustarSaby ҚaztәrizdilerTukymdasy ҮjrekKishi tukymdasy BejnarykTegi Tүri M fuscaMelanitta fusca Linnaeus 1758 Melanitta fusca Sirek kezdesetin tүr Қazakstannyn Soltүstik Қazakstan zhәne Kokshetau oblystarynyn kejbir ormandy zhәne ormandy dalasyndagy kalyn kamysty teren kolderinde uyalajdy Қazakstandagy sany ote az Sanynyn kemuine әser etetin faktorlar anyktalmagan ony korgau sharalary belgilenbegen Zhalpy sanyn anyktap biologiyasyn tirshilik ortasyn zertteu kazhet Statusy3 shi sanat Sirek kezdesetin uyalajtyn tүr Genofondysyn saktau үshin taksonnyn manyzyEvraziyada mekendejtin tuystyn bes tүrinin onyn ishinde Қazakstanda kezdesetin үsh tүrdin biri TaraluyEvraziyanyn tundra tajga zhәne dalaly zonalary Baltyk zhәne Soltүstik tenizderinin zhagalaularynda ary ontүstikke karaj Biskaj bugazynda sol siyakty Қara zhәne Kaspij tenizderinde kystajdy Қazakstanda erterekte uyalajtyn zherleri Kokshetau zhәne Akmola oblystarynda gana belgili bolgan al 1977 1979 zhyldary sonymen katar Pavlodar Majlybaj koli zhәne Soltүstik Қazakstan Lebedyanka koli oblystarynda da kezdesken Mekendejtin zherleriҮlken ashyk ajdyndary bar ormandy ormandy dala zhәne tundra kolderi ne teniz zhagalaulary Қazakstanda ashyk ajdyndary zhәne kalyn kamys osken үlken teren 2 m ge zhuyk kolder SanyTutas Evraziya bojynsha sany birshama zhogary birak Қazakstanda belgisiz 60 shy zhyldarga dejin Kaspijde kystauda kop bolgan Қazakstannyn ormandy dalalarynda birneshe ondagan zhup uyalajdy 1971 1976 zhyldary kүzgi ushyp ketui kezinde 12 kus gana esepke alyngan al 1977 1985 zhyldary zhylma zhyl 1 den 25 ke dejin kezdesken zhәne balapandary tabylgan Batys Қazakstan oblysynda Oryskopa kolinde 1970 zhyly koktemde 93 turpan al Shalkar kolinde zhazda bir gana kus kezdeskenNegizgi әser etetin faktorlarBelgisiz Biologiyalyk erekshelikteriҚazakstanda zerttelmegen Zhyl kusy Қystau kezinde ak zhuptasa bastajdy birak uyalauga kesh tүsedi Kokshetau zhәne Akmola oblystarynda uyasy mausymda pajda bolady Baska audandardagy bakylaular bojynsha kobeyu merzimi uzak uyasyn shopke zhәne buta astyna kejde sudan alys zherde salady Ұyada 6 10 zhumyrtka bolady Mekienderi zhәne usha bastagan balapandary үshin kүndizgi belsendilik tәn Balapandary bar үjrekter kobeyuge katyspagan mekienderge zhәne oz tүrinin balapandaryna karsy bolady Negizinen mollyuskalar su nasekomdarynyn dernәsilderi zhәne balykpen korektenedi kejde su osimdikterin zhejdi Қolda osiruҚazakstan hajuanattar parkterinde kolda ustalmajdyҚabyldangan korgau sharalarynegizgi taralgan audanynyn sheginde korgalmajdy Қazakstanda 1978 zhyldan bastap Қyzyl kitapka tirkelgen aulauga tiym salyngan Қazhetti korgau sharalaryDajyndalmagan Zertteu zhonindegi usynystarRespublika territoriyasynda nakty sanyn bagalau uyalau biologiyasyn zertteu zhәne migraciya bagyty men kystajtyn zherlerin anyktau DerekkozderDolgushin 1960 Krasnaya kniga Kazahskoj SSR 1978 V A Grachev A O Solomatin lichn soobsh Dolgushin 1960 Krasnaya kniga Kazahskoj SSR 1978 Drobovcev 1983 V A Grachev V L Shevchenko P V Debelo lichn soobsh Krasnaya kniga Kazahskoj Қaragandy Қaragandy oblysy Enciklopediya Almaty Atamura 2006 ISBN 9965 34 515 5Syrtky siltemelerWhite winged Scoter Species Account Cornell Lab of Ornithology White winged Scoter Melanitta fusca USGS Patuxent Bird Identification InfoCenter White winged Scoter Information South Dakota Birds and BirdingBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul ornitologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz