Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тіс (dentes) — адамның және омыртқалы жануарлардың ауыз қуысында (кейбір балықтардың жұтқыншағында) орналасқан сүйек. Тіс азықты ұстау, тістеп үзу, шайнап, ұсақтау қызметін атқарады. Тістің , , болады. Сауыт пен түбірді қызыл иекке жалғасатын мойынша () бөліп тұрады. Тіс негізінен дентиннен құралады, оны сауыт жағынан тісті зақымданудан қорғайтын қатты жылтыр эмаль, ал түбір жағынан – құрылысы сүйекке ұқсайтын цемент жауып тұрады. Тістің іші қуыс, онда тіс ұлпасы орналасқан. Ұлпаға қан тамырлары, лимфа және жүйке талшықтары тіс түбірінің ұшындағы қуыс арқылы өтеді. Ересек адамның тұрақты 32 тісі болады. Олар жоғарғы және төменгі жақ сүйекке (әрқайсысында 16 тістен) орналасқан. Олар: 4 күрек, 2 , 4 және 6 үлкен азу тістер. Бұлардың пішіні мен тамырларының саны әр түрлі болады. Жоғарғы және төменгі қатарлар түйіскенде тістер белгілі қатынаста сәйкестеніп бірігеді, оны тістеу деп атайды. Сүт тісінің пішіні де тұрақты тіс сияқты, бірақ көлемі кішірек, тамырлары айтарлықтай қысқа, (төменгі және жоғарғы жақ, сүт тістері әрқайсысында 10 тістен тұрады). Олар 4 күрек, 2 ит тіс, 4 үлкен азу тіс.
- Сүт тістерінің негізі ұрықтың ана құрсағында дамуы сатысында қалыптаса бастайды.
- Сәбидің сүт тісі 6 – 8 айлығында жарып шығып, 3 жаста толық жетіледі.
- Баланың тұрақты тістері 6 – 7 жаста, негізінен 14 – 16 жаста толық шығып болады.
- Ал ақыл тіс 16 – 25 жас аралығында шығады.
Жануарлардың, балықтардың тістері жұмсақ тіндерінде және ауыз қуысындағы сүйектерде; қосмекенділерде ауыз қуысындағы сүйекте; бауырымен жорғалаушыларда жағында орналасады. Құстарда тіс болмайды (қазбадан табылған құс – гесперорнистерде тіс болған). Сүтқоректілердің тісі жағындағы қызыл иекте орналасады, олардың көпшілігінде ескіріп мүжілген тіс орнына жаңа тіс шығады. Көпшілігінде бір рет алмасады, ал кит тәрізділерде өмір бойы ауыспайды. Жануарларда тістің құрылысы, пішіні, орналасуы, саны (18-ден 250-ге дейін) әр түрлі болады.
Сілтемелер
- Стоматология терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – Алматы, Қазақстан, 1991. ISBN 5-615-00789-3
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tis dentes adamnyn zhәne omyrtkaly zhanuarlardyn auyz kuysynda kejbir balyktardyn zhutkynshagynda ornalaskan sүjek Tis azykty ustau tistep үzu shajnap usaktau kyzmetin atkarady Tistin bolady Sauyt pen tүbirdi kyzyl iekke zhalgasatyn mojynsha bolip turady Tis negizinen dentinnen kuralady ony sauyt zhagynan tisti zakymdanudan korgajtyn katty zhyltyr emal al tүbir zhagynan kurylysy sүjekke uksajtyn cement zhauyp turady Tistin ishi kuys onda tis ulpasy ornalaskan Ұlpaga kan tamyrlary limfa zhәne zhүjke talshyktary tis tүbirinin ushyndagy kuys arkyly otedi Eresek adamnyn turakty 32 tisi bolady Olar zhogargy zhәne tomengi zhak sүjekke әrkajsysynda 16 tisten ornalaskan Olar 4 kүrek 2 4 zhәne 6 үlken azu tister Bulardyn pishini men tamyrlarynyn sany әr tүrli bolady Zhogargy zhәne tomengi katarlar tүjiskende tister belgili katynasta sәjkestenip birigedi ony tisteu dep atajdy Sүt tisinin pishini de turakty tis siyakty birak kolemi kishirek tamyrlary ajtarlyktaj kyska tomengi zhәne zhogargy zhak sүt tisteri әrkajsysynda 10 tisten turady Olar 4 kүrek 2 it tis 4 үlken azu tis Sүt tisterinin negizi uryktyn ana kursagynda damuy satysynda kalyptasa bastajdy Sәbidin sүt tisi 6 8 ajlygynda zharyp shygyp 3 zhasta tolyk zhetiledi Balanyn turakty tisteri 6 7 zhasta negizinen 14 16 zhasta tolyk shygyp bolady Al akyl tis 16 25 zhas aralygynda shygady Zhanuarlardyn balyktardyn tisteri zhumsak tinderinde zhәne auyz kuysyndagy sүjekterde kosmekendilerde auyz kuysyndagy sүjekte bauyrymen zhorgalaushylarda zhagynda ornalasady Қustarda tis bolmajdy kazbadan tabylgan kus gesperornisterde tis bolgan Sүtkorektilerdin tisi zhagyndagy kyzyl iekte ornalasady olardyn kopshiliginde eskirip mүzhilgen tis ornyna zhana tis shygady Kopshiliginde bir ret almasady al kit tәrizdilerde omir bojy auyspajdy Zhanuarlarda tistin kurylysy pishini ornalasuy sany 18 den 250 ge dejin әr tүrli bolady SiltemelerStomatologiya terminderinin oryssha kazaksha tүsindirme sozdigi Almaty Қazakstan 1991 ISBN 5 615 00789 3 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet