Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Адам тістері шамамен ұрықтық дамудың жетінші аптасында құрыла бастайды. Осы кезде болашақ жоғарғы және төменгі жақ сүиегінің альвеолярлы өсінділері аймағында ауыз қуысын қаптайтын эпителийің қалындаған жері пайда болып, ол доға тәрізді табақша түрінде астыңғы жақтан мезенхимаға бітісе өсе бастайды. Көп ұзамай бұл эпителий табақшасы тереңге бойлай өсуін жалғастыра, ұзына бойына бір-бірімен тік бұрыш жасай орналасқан екі табақшаға бөлінеді.
- Алдынғы, немесе жақ – ерін, табақшасы одан әрі ажырап, ерін мен жақтардың қызыл иектерін бөлетін және сөйтіп, ауыз қуысының түзеуге әкелетін ашық эпителий қатпарына айналады. Артқы тіс табақшасы тіркеу орналасқан. Осы табақшанын жиегінде тостаған тәрізді томпайған эпителий өсіп, ұлғайып, болашақ сүттістердің бастамасын қалайды. Бұл томпақтар тіс тостағандары, немесе кіреукелі мүшелер түзілгеннен кейін тіс табақшасына тереңдей өсіп, кіреукелі мүшелер оның алдыңғы (яғни ерін немесе жақ сүйектеріне қарай) жағында орналасқан. Дамып келе жатқан кіреукелі мүше пайда болғаннан кейін көп ұзамай тостаған немесе қоңырау пішінге келеді, соның өзінде сәйкесті шұқыр - ойыс тіс бастамасын түзетін мезенхимамен толады. Кіреукелі мүшелер біртіндеп тіс табақшамен байланысын жоғалтып, тіс бұдыр бастамалары мүлде оқшауланады. Оқшауланған тіс бастамаларында тістің құрам бөліктері пайда болады, бұл кезде эпителий жасаушалары кіреукеге бастама береді, сүйірлі бұдырдың мезенхима тінінен дентин мен ұлпа түзеліп, ал алғашқы кезде кіреукелі мүшені тіс қапшығы түрінде қоршап тұрған мезенхимадан цемент пен түбір қабықшасы пайда болады. Тіс бастамасы өскен сайын тіс ұяшықтарының сүйекті қабырғалары да биіктей береді. Альвеолярлы өсінділерді жабатын тін қызыл иек деп аталады. Бұл жерде шырышты қабықша фиброзды тін арқылы сүйек қабығымен тығыз тұтасып - өседі; қызыл иек тіні қантамырларға бай да, ал нервтерге жарлы болады. Тіс пен қызыл иектің бос жиегі арасындағы науа тәрізді батыңқы ойыс орналасып қызыл иек қалтасы деп аталады.
Тіс біліктері
1)тіс сауытынан 2)тіс мойнынан 3)тіс түбірінен Тіс сауыты қызыл иектен шығып тұрады, мойыны қызыл иекпен қауысырылады, ал түбір тіс ұяшығында орналасып, тіс ұшымен аяқталады, онда жай көзбен – түбір ұшында кішкене тесігі көрініп тұрады. Осы тесік арқылы тіске қантамырлар мен нервтер келеді. Тіс сауытының ішінде қуыс болады, ол қуыстың ең көлемді бөлігі - сауыт бөлігі мен қуыстан тарылатын бөлігі – түбір өзегі деп аталатын түбір бөлімнен тұрады. Өзек тіс төбесінде жоғарыда аталған төбе тесігімен ашылады. Тіс қуысын қантамырлар мен нервтерге бай тіс ұлпасы толтырып тұрады. Тіс түбірлері қантамырларына бай альвеолярлы сүйек қабығы, тіс ұяшықтары бетімен тығыз тұтасып өседі. Тіс, периодонт, альвеола қабырғасы мен қызыл иек тіс мүшесін құрайды. Тістің қатты заты мыналардан тұрады: 1) дентин, 2) кіреуке, 3) цемент. Тіс қуысын құрайтын заттың көбісі – дентин. Кіреуке сыртынан тіс сауытын жауып, ал цемент тіс түбірін қаптайды.
Сүттістердің бірқатар ерекшелігі:
олардың көлемі кішілеу, төмпешіктері мен ажырасатын түбірлері аздау. Сүттістер мен тұрақты тістердің түбірлері саны бірдей. Сүттістердің шығуы яғни қызыл иектің жұқарып, ауыз қуысында тіс сауытының пайда болуы туғаннан кейін 7 айда басталып, 3 жасқа қарай аяқталады. Барлығы 20 сүттіс шығады. Олардың тіс формуласы былай болады: 2•1•2.Цифрлар әрбір жақ сүйегінің жартысындағы тіс санын көрсетеді: екі күрек тіс, бір иттіс, екі үлкен азу тіс. Алты жыл өткеннен кейін сүттістер тұрақты тістермен ауыса бастайды: жиырма сүттіске қосымша жаңа тістер шығып, әрбір сүттіс тұрақты тіспен ауысады. Тұрақты тістердің шығуы бірінші үл-кен азу тістен басталып, үшінші азу тістен басқа тістер 12-13 жаста шығып болады. Үшінші үлкен азу тіс 18 бен 30 жас арасында шығады. Адам жақсүйегінің тұрақты тістер формуласы былай болады: 2•1•2•3, барлығы 32. Стоматологиялық тәжірибеде бірінші күрек тістен бастап соңғы үлкен азу тіспен аяқтап реттік саны ыңғайлы формуланы пайдаланады: 1,2 (күректістер), 3 (иттіс), 4,5 (кіші азу тістер), 6,7,8 (үлкен азу тістер).
Сүттістер мен тұрақты тістердің шығу реті мен уақыты
Сүттістер.
- Медиальды күрек тістер:6-8 айда
- Бүйір күрек тістер: 7–9 айда
- Бірінші азу тістер 12-15 айда
- Иттістер:16-20 айда
- Екінші азу тістер: 20 – 24 айда
Тұрақты тістер.
- Бірінші үлкен азу тіс: 6-7 жас
- Медиальды күрек тістер:8 жас
- Бүйір күрек тістер: 9 жас
- Бірінші кіші азу тістер:10 жас
- Иттістер:11-13 жас
- Екінші үлкен азу тістер:13-16 жас
- Үшінші үлкен азу тістер:18-30 жас
Тістер қабысқанда жоғарғы күрек тістер төменгі жақтағы сәйкес тіс-тердің үстінен келіп, ішінара оларды жауып тұрады. Бұлай болу себебі мы-надан: жоғарғы тіс доғасы төменгі тіс доғасынан біршама үлкендеу де жә-не оның үстіне жоғарғы тістер еріндер жағына қарай, ал төменгі тіл жағы-на қарай бағытталған. Осының себебінен жоғарғы азу тістердің тілдік төм-пешіктері төменгі азу тістердің тілдік және жақ төмпешіктері арасында жүлгеде жатады; жоғарғы және төменгі тістердің арасында сәйкестік бол-майды: әрбір тіс басқа қатардың бір емес, екі тісімен жанасады.Жанасат-ын тістер антоганистер деп аталады, соның өзінде медиальды төменгі күр-ек тіспен жоғарғы үшінші үлкен азу тістің тек біреуден ғана антоганисі болады. Физиологиялық тістесудің вариантары мыналар болып табылады: прогнатия (жоғарыда сипатталады), прогения – бұл жағдайда төменгі күрек тістер жоғарғылардың алдында орналасады және ортогнатия – жоғарғы және төменгі күрек тістер ұштары мен қабысады.
Тістер орналасуының ауытқулары.
Көрші тістер орындарын ауыстыру мүмкін; тіс жақ доғасы шегінен тысқары қатты тандайға немесе ауыз алдында жақындау орналасуы мүмкін. Кейде тістер мұрын қуысынан, қатты таңдайдан жарып шығады. Тіс санының ауытқулары: жоғарғы латериалды күректістер, екінші кіші азу тістер болмауы мүмкін. Тіс сауыты мен түбірі пішінінің ауытқулары: ұзарған түбірлер және түрлі бұрыш жасай майысқан түбірлер кездеседі. Азу тістерде әдеттегіден көбірек түрлері кездеседі. Тіс сауытында қабысу бетіндегі төмпешіктер саны өзгеріп отыруы мүмкін. Тістердің ренгендік зерттеу негізінен интраоральдық жолмен жүргізіледі, яғни таспа ауыз қуысында енгізіліп, саусақпен тіске қараған бетіне жапсырылады немесе тістетіледі. Суретте тістердің барлық анатомиялық бөлшектері айқын көрінеді, тіс қуысы бар жер ақшыл болып түседі. Тістің альвеолярға батып тұрған бөлігінің шетінде периодонтқа сәйкес келетін жіңішке ақшыл құрсау байқалады. Жаңа туған нәрестенің бет пішінінде жақ ішінде орналасқан сүттістердің бастамалары көрінеді. Одан кейінгі жастағыларда сүттістердің дамуы, жарып шығуы және түсуінің, тұрақты тістердің бастамаларының пайда болып, дамуының және қартаюға байланысты өзгеруінің рентгендік суретін бақылауға болады.
Тістердің дамуы
Дереккөздер
- Тіс протезін жасаудың технологиясы бойынша дәрістер курсы (оқу - әдістемелік құрал) Қарағанды: ҚММА, 2007ж 73 б. Авторлары: Аубакиров С.Е., Ахмадишин И.М., Кубжасарова Г.У.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Adam tisteri shamamen uryktyk damudyn zhetinshi aptasynda kuryla bastajdy Osy kezde bolashak zhogargy zhәne tomengi zhak sүieginin alveolyarly osindileri ajmagynda auyz kuysyn kaptajtyn epitelijin kalyndagan zheri pajda bolyp ol doga tәrizdi tabaksha tүrinde astyngy zhaktan mezenhimaga bitise ose bastajdy Kop uzamaj bul epitelij tabakshasy terenge bojlaj osuin zhalgastyra uzyna bojyna bir birimen tik burysh zhasaj ornalaskan eki tabakshaga bolinedi Aldyngy nemese zhak erin tabakshasy odan әri azhyrap erin men zhaktardyn kyzyl iekterin boletin zhәne sojtip auyz kuysynyn tүzeuge әkeletin ashyk epitelij katparyna ajnalady Artky tis tabakshasy tirkeu ornalaskan Osy tabakshanyn zhieginde tostagan tәrizdi tompajgan epitelij osip ulgajyp bolashak sүttisterdin bastamasyn kalajdy Bul tompaktar tis tostagandary nemese kireukeli mүsheler tүzilgennen kejin tis tabakshasyna terendej osip kireukeli mүsheler onyn aldyngy yagni erin nemese zhak sүjekterine karaj zhagynda ornalaskan Damyp kele zhatkan kireukeli mүshe pajda bolgannan kejin kop uzamaj tostagan nemese konyrau pishinge keledi sonyn ozinde sәjkesti shukyr ojys tis bastamasyn tүzetin mezenhimamen tolady Kireukeli mүsheler birtindep tis tabakshamen bajlanysyn zhogaltyp tis budyr bastamalary mүlde okshaulanady Okshaulangan tis bastamalarynda tistin kuram bolikteri pajda bolady bul kezde epitelij zhasaushalary kireukege bastama beredi sүjirli budyrdyn mezenhima tininen dentin men ulpa tүzelip al algashky kezde kireukeli mүsheni tis kapshygy tүrinde korshap turgan mezenhimadan cement pen tүbir kabykshasy pajda bolady Tis bastamasy osken sajyn tis uyashyktarynyn sүjekti kabyrgalary da biiktej beredi Alveolyarly osindilerdi zhabatyn tin kyzyl iek dep atalady Bul zherde shyryshty kabyksha fibrozdy tin arkyly sүjek kabygymen tygyz tutasyp osedi kyzyl iek tini kantamyrlarga baj da al nervterge zharly bolady Tis pen kyzyl iektin bos zhiegi arasyndagy naua tәrizdi batynky ojys ornalasyp kyzyl iek kaltasy dep atalady Adamnyn tisteriTis bilikteri1 tis sauytynan 2 tis mojnynan 3 tis tүbirinen Tis sauyty kyzyl iekten shygyp turady mojyny kyzyl iekpen kauysyrylady al tүbir tis uyashygynda ornalasyp tis ushymen ayaktalady onda zhaj kozben tүbir ushynda kishkene tesigi korinip turady Osy tesik arkyly tiske kantamyrlar men nervter keledi Tis sauytynyn ishinde kuys bolady ol kuystyn en kolemdi boligi sauyt boligi men kuystan tarylatyn boligi tүbir ozegi dep atalatyn tүbir bolimnen turady Өzek tis tobesinde zhogaryda atalgan tobe tesigimen ashylady Tis kuysyn kantamyrlar men nervterge baj tis ulpasy toltyryp turady Tis tүbirleri kantamyrlaryna baj alveolyarly sүjek kabygy tis uyashyktary betimen tygyz tutasyp osedi Tis periodont alveola kabyrgasy men kyzyl iek tis mүshesin kurajdy Tistin katty zaty mynalardan turady 1 dentin 2 kireuke 3 cement Tis kuysyn kurajtyn zattyn kobisi dentin Kireuke syrtynan tis sauytyn zhauyp al cement tis tүbirin kaptajdy Sүttisterdin birkatar ereksheligi olardyn kolemi kishileu tompeshikteri men azhyrasatyn tүbirleri azdau Sүttister men turakty tisterdin tүbirleri sany birdej Sүttisterdin shyguy yagni kyzyl iektin zhukaryp auyz kuysynda tis sauytynyn pajda boluy tugannan kejin 7 ajda bastalyp 3 zhaska karaj ayaktalady Barlygy 20 sүttis shygady Olardyn tis formulasy bylaj bolady 2 1 2 Cifrlar әrbir zhak sүjeginin zhartysyndagy tis sanyn korsetedi eki kүrek tis bir ittis eki үlken azu tis Alty zhyl otkennen kejin sүttister turakty tistermen auysa bastajdy zhiyrma sүttiske kosymsha zhana tister shygyp әrbir sүttis turakty tispen auysady Turakty tisterdin shyguy birinshi үl ken azu tisten bastalyp үshinshi azu tisten baska tister 12 13 zhasta shygyp bolady Үshinshi үlken azu tis 18 ben 30 zhas arasynda shygady Adam zhaksүjeginin turakty tister formulasy bylaj bolady 2 1 2 3 barlygy 32 Stomatologiyalyk tәzhiribede birinshi kүrek tisten bastap songy үlken azu tispen ayaktap rettik sany yngajly formulany pajdalanady 1 2 kүrektister 3 ittis 4 5 kishi azu tister 6 7 8 үlken azu tister Sүttister men turakty tisterdin shygu reti men uakytySүttister Medialdy kүrek tister 6 8 ajda Bүjir kүrek tister 7 9 ajda Birinshi azu tister 12 15 ajda Ittister 16 20 ajda Ekinshi azu tister 20 24 ajda Turakty tister Birinshi үlken azu tis 6 7 zhas Medialdy kүrek tister 8 zhas Bүjir kүrek tister 9 zhas Birinshi kishi azu tister 10 zhas Ittister 11 13 zhas Ekinshi үlken azu tister 13 16 zhas Үshinshi үlken azu tister 18 30 zhas Tister kabyskanda zhogargy kүrek tister tomengi zhaktagy sәjkes tis terdin үstinen kelip ishinara olardy zhauyp turady Bulaj bolu sebebi my nadan zhogargy tis dogasy tomengi tis dogasynan birshama үlkendeu de zhә ne onyn үstine zhogargy tister erinder zhagyna karaj al tomengi til zhagy na karaj bagyttalgan Osynyn sebebinen zhogargy azu tisterdin tildik tom peshikteri tomengi azu tisterdin tildik zhәne zhak tompeshikteri arasynda zhүlgede zhatady zhogargy zhәne tomengi tisterdin arasynda sәjkestik bol majdy әrbir tis baska katardyn bir emes eki tisimen zhanasady Zhanasat yn tister antoganister dep atalady sonyn ozinde medialdy tomengi kүr ek tispen zhogargy үshinshi үlken azu tistin tek bireuden gana antoganisi bolady Fiziologiyalyk tistesudin variantary mynalar bolyp tabylady prognatiya zhogaryda sipattalady progeniya bul zhagdajda tomengi kүrek tister zhogargylardyn aldynda ornalasady zhәne ortognatiya zhogargy zhәne tomengi kүrek tister ushtary men kabysady Tister ornalasuynyn auytkulary Korshi tister oryndaryn auystyru mүmkin tis zhak dogasy sheginen tyskary katty tandajga nemese auyz aldynda zhakyndau ornalasuy mүmkin Kejde tister muryn kuysynan katty tandajdan zharyp shygady Tis sanynyn auytkulary zhogargy laterialdy kүrektister ekinshi kishi azu tister bolmauy mүmkin Tis sauyty men tүbiri pishininin auytkulary uzargan tүbirler zhәne tүrli burysh zhasaj majyskan tүbirler kezdesedi Azu tisterde әdettegiden kobirek tүrleri kezdesedi Tis sauytynda kabysu betindegi tompeshikter sany ozgerip otyruy mүmkin Tisterdin rengendik zertteu negizinen intraoraldyk zholmen zhүrgiziledi yagni taspa auyz kuysynda engizilip sausakpen tiske karagan betine zhapsyrylady nemese tistetiledi Surette tisterdin barlyk anatomiyalyk bolshekteri ajkyn korinedi tis kuysy bar zher akshyl bolyp tүsedi Tistin alveolyarga batyp turgan boliginin shetinde periodontka sәjkes keletin zhinishke akshyl kursau bajkalady Zhana tugan nәrestenin bet pishininde zhak ishinde ornalaskan sүttisterdin bastamalary korinedi Odan kejingi zhastagylarda sүttisterdin damuy zharyp shyguy zhәne tүsuinin turakty tisterdin bastamalarynyn pajda bolyp damuynyn zhәne kartayuga bajlanysty ozgeruinin rentgendik suretin bakylauga bolady Tisterdin damuyDerekkozderTis protezin zhasaudyn tehnologiyasy bojynsha dәrister kursy oku әdistemelik kural Қaragandy ҚMMA 2007zh 73 b Avtorlary Aubakirov S E Ahmadishin I M Kubzhasarova G U