Рутил

Рутил (латынша rutilus — қызыл) — оксидтер класына жататын минерал. Химиялық формуласы: ТіО2. Сингониясы — тетрагондық, кристалдары призма, баған, ине тәрізді. Түсі — қоңыр, қызыл, қара, сары; сызығы сары, ашық қоңыр; жылтырлығы — алмастай; қаттылығы — 6, жіктілігі жетілген, меншікті салмағы — 4,2—4,3. Қышқыл және сілтілі магматит- терде, пегматиттерде, гидротермалық кендерде, метаморфтық таужыныстарда кездеседі, титанның кені. Кристалдық ішкі құрылысы өз алдына рутилдік типке жатады. Оның құрылыс өзгешелігі мынадай: титан иондары (катиондар) квадрат призманың орталығы мен бұрыштарына орналасқан. Оттек иондары сол призманың диагональ бағыттарында екі-екіден айқыш-ұйқыш орналасқан. Сонымен, әрбір титан иондарын 6 оттек иондары қоршап жатады. Олардың орындарын түзу октаэдрдың бұрыштары деп қарайтын болсақ , онан қателеспейміз. Ал әрбір оттек иондарын қоршаған үш катионды (титан йондарын) тец қабырғалы үш бұрыштың бұрыштарына орналасқан десек, онық да қателігі болымсыз ғана болады. Осыған қарағанда рутил решеткасының координациялық сандары 6 : 3 болмақ. Кристалдар сингониясында ең жоғары дәрежелі симметриялық ось решетканың ең тығыз иондық жазықтығына перпендикуляр келегінін білеміз. Бірақ рутил структурасында бұл ереженің басқарақ екені байқалған. Мұнда төрт дәрежелі ось ең тығыз иондық жазықтықа тік келмей, сол жазықтықтың өзіне орналасқан. Мұндай орналасу гексагондық решетка жазықтығындағы үш бағыттың бірі болып табылады. Рутил кристалдарының ұзыншақ болып өсуі, бүгілген (120° бұрышты) қоспақтар құрауы осыған байланысты. Осы айтылған рутил структурасы қос оттектік тотықтардың бірнешеуінде — рутилде (ТіО2 ) , касситеритте (SnО2 ) , пиролюзитте (МnO2 ) тағы басқа болады. Осы тектес құрылысты рутил типтес структура деп атайды. Жаратылысы. Рутил өте көп жағдайларда кездеседі. Ол магмалық, пегматиттік, гидротермалық , метаморфтық, кейде экзогендік те болады. Рутил ферротитан болат қорытуда, керамикада қоңыр бояу ретінде және радиотехникада детектор ретінде қолданылады. Рутил кендері КСРО-да Ильмен тауында (Урал), Семізбұғыда (Орталық Қазақстан) кездеседі. Шет елдердегі кені АҚШ-та (Солтүстік Каролина кендері), Альпі тауларының әр жеріыде, Мадагаскар аралында, Бразилияда (Минас-Жерайж) бар.ref>Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69</ref> Дереккөздер Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология—Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2

Рутил Швейцария рутил кристалы (Өлшемі: 2.0 x 1.6 x 0.8 cм) Негізі Санаты Минерал Химиялық формуласы TiO2 Тетрагонал 4/м 2/м 2/м; тобы 136 Ерекшеліктері Түсі қоңыр, қызыл, қара, сары; сызығы сары, ашық қоңыр; призма, баған, ине тәрізді Тетрагонал, дитетрагонал {110} , 100==> {092} , {011} бойынша минерал қаттылығы 6.0 - 6.5 оксидтерде ериді