Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
О. Генри (ағылш. O. Henry) лақап атымен белгілі болған Уильям Сидни Портер (ағылш. William Sydney Porter; 1862—1910) — америкалық жазушы, новелла жанрының хас шебері. Оның хикаяттары әзілге толы және күтпеген финалмен ерекшеленеді.
| О. Генри | |
| Уильям Сидни Портер | |
 | |
| Туған кездегі есімі | Уильям Сидни Портер |
|---|---|
| Лақап аты | O. Henry |
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Азаматтығы | |
| Мансабы | жазушы, прозаик-новеллист |
| Шығармашылық жылдары | |
| Бағыты | әзіл |
| Жанры | қызық аяқталатын новеллалар |
| Дебюті | «Сықырғыш Диктің Рождестволық сыйлығы» (1899) |
Өмірдерек
Уильям Сидни Портер 1862 жылдың 11 қыркүйегінде АҚШ–тың Солтүстік Каролина штатындағы Гринсборо қаласында дүниеге келді. Үш жасында анасы туберкүлез ауруынан қайтыс болды. Кейінрек әкесі жағынан туыс болып келетін әпкесінің қамқорлығында өседі. Мектеп бітірген соң фармацевт мамандығына оқып, дәріханада жұмыс жасайды. Үш жылдан кейін Техасқа барып, әртүрлі жұмыстар істейді. Ранчода, жер басқармасында қызмет етеді. Кейін Техас штатындағы Остин қаласында есеп жүргізетін банкте кассир қызметінде болды.
Жазушының алғашқы әдеби тәжірибелері 1880-шы жылдың бас кезінде басталды. 1894 жылы Портер Остинде Роллинг Стоун атты әзіл–оспақ апталық журналын шығара бастады. Бұл журналда жазушы өзінің әзілдерін, өлеңдері мен суреттерін енгізді. Өкінішке орай, аталмыш журнал бір жылдан соң өз жұмысын тоқтатты. Дәл осы кезеңде Портерді банктен ақша жетіспеушілігі үшін жұмыстан шығарып, сотқа берді.
Портерге тағылған айыптан кейін ол алғашында Гондурас қаласында, кейін Оңтүстік Америкада құқық қорғаушылардан тасаланып жүреді. Ол жерлерден қайтқан уақытында ұсталып, Огайо штатындағы Колумбус түрмесіне 1898—1901 жылдар аралығында үш жылға бас бостандығынан айырылады.
Түрмеде Портер шағын әскери ауруханада жұмыс жасап, шағын әңгімелер жазып, өзіне лақап ат іздеуге кірісті. Көп ойлана келе Портер өзіне О. Генри атты лақап атқа тоқталады (көбінде есім — O’Henry ирландық фамилиясы бойынша қате жазылып келеді). Бұл есімнің шығу тегі бұлыңғыр. Жазушының өзі бұл есімнің тарихы туралы: "Генри есімі ақсүйктік басылымдардың бағанынан алынды, ал О инициалы ең қарапайым таңба ретінде таңдалып алынды" деген екен. Сондай–ақ, жазушы газеттердің біріне Olivier (француз есімі — Оливье) атының қысқарған түрі деп те айтқан болатын. Шындығында, жазушы өзінің көптеген әңгімелерін Olivier Henry есімімен берген. Басқа дәлелдерге қарасақ, есім сол кездегі медициналық анықтамаларымен танымал француз фармацевті Этьен Осеан Анридің (Etienne Ocean Henry) есімімен тығыз байланысты. Есім жайындағы тағы бір болжамды ғалым әрі жазушы Гай Дэвенпорт былай дейді: «О. Генри» есімі автордың өзі отырған түрмесінің қысқарған аты — Ohio Penitentiary. Портер алғашқы 1899 жылы басылып шыққан «Рождественский подарок Дика-Свистуна» атты әңгімесін автор түрмеде отырғанда жазған.
О. Генридің жалғыз « романы 1904 жылы жарық көрді. Осы басылымнан кейін бірқатар әңгімелер жинағы жарық көрді: «Төрт миллион» (The four million, 1906 жылы), «Жанып тұрған шам» (The trimmed Lamp, 1907 жылы), «Батыстың жүрегі» (Heart of the West, 1907 жылы), «Қала дауысы» (The Voice of the City, 1908 жылы), «Игілікті алдамшы» (The Gentle Grafter, 1908 жылы), «Тағдыр жолдары» (Roads of Destiny, 1909 жылы), «Таңдаулар» (Options, 1909 жылы), «Нақты істер» (Strictly Business, 1910 жылы) және «Бұралымдар» (Whirligigs, 1910 жылы).
Жазушы өмірінің соңына қарай бауыр циррозы мен диабет ауруларымен көп ауырған. Жазушы Нью-Йорк қаласында 1910 жылы 5 маусымда қайтыс болады.
О. Генридің қазасынан кейін жарық көрген «Постскриптумдер» (Postscripts) жинағына жазушының Техас штатында (Хьюстон, 1895—1896 жылы) шығарылатын «Пошта» газетіне арналып жазылған фельетондары, әзіл–оспақ естеліктері енген болатын. О. Генри шығармашылығы жалпы саны 273 әңгімеден тұрады. Шығармаларының толық жинағы 18 томды құрайды.
Шығармашылығындағы ерекшеліктер
О. Генри — америкалық әдебиеттегі "қысқа әңгімелер" (short-story) жанрының шебері. Өлер алдында О. Генри өзінің әлдеқайда салмақты жанр — роман жанрында қалам тартқысы келетіндігін былай білдірген: "менің қазіргі кезде жақып жүрген дүнием бір жылдан кейін жазатын еңбегімнің қасында жай ғана қаламымның сынамасы".
Алайда бұл пікір шындыққа айналған жоқ. Содан О. Генри өзінің еңбегін қалыпты юмор жанрында әңгімелер жаза берді. Осы кездерде жазушы әлеуметтік мәселелерге ден қойып, буржуазды қоғамға қарсы өзінің азаматтық ұстанымдарын ашық айтқан тұсы болды.(Дженнингс «Через тьму с О. Генри»).
О. Генридің шығармаларына арқау болған кейіпкерлер әралуан: миллионерлер, ковбойлар, алыпсатарлар, кір жуатын әйел, қарақшылар, қаржыгерлер, саясаттанушылар, жазушылар, әртістер, суретшілер, жұмысшылар, инженерлер, өрт сөндірушілер.
О. Генри қысқа әңгімелердің ең алғашқы бастамашысы емес. Ол тек Олдрич, Томас Бэйлидің кезінде қалыптасқан бар жанрды жалғастырды, дамытты. Бірақ О. Генридің сонылығы шығармаларындағы өткір сөздері мен жаргондардың керемет көрінуінде, диалогтардың ерекшелігінде.
О. Генри сыйлығы
Жазушы қазасынан кейін сегіз жыл өткен соң жазушы мұрасына деген мәңгі естелік ретінде жыл сайын О. Генри сыйлығы тағайындалады.
Шығармалары
Роман:
- «Орамжапырақ және патшалар» — Cabbages And Kings, 1904 ж.
Әңгімелер жинағы:
- «Төрт миллион» — The Four Million, 1906 ж.
- «Жанған шырақ» — The Trimmed Lamp, 1907 ж.
- «Батыстың жүрегі» — Heart Of The West, 1907 ж.
- «Мейірбан алаяқ» — The Gentle Grafter, 1908 ж.
- «Үлкен қаланың үні» — The Voice Of The City, 1908 ж.
- «Тағдыр жолдары» — Roads Of Destiny, 1909 ж.
- «Таңдаулар» — Options, 1909 ж.
- «Бұралымдар» — Whirligigs, 1910 ж.
- «Іскер адамдар» — Strictly Business, 1910 ж.
- «Алтылықтар мен жетіліктер» — Sixes And Sevens, 1911 ж.
- «Домалаған тастар» — Rolling Stones, 1912 ж.
- «Панасыз жандар» — Waifs And Strays, 1917 ж.
Цитаталары
«Мен Мэй Марту Мангэмді көріп, оның аяғына жығылдым. Ол тек он сегіз жаста еді; оның терісі жап–жаңа рояльдің ақ клавиштері сияқты болды, ол өте әдемі еді, өзіне тән қаталдық пен қызықсыз техастық жайылмаларда өмір сүруге мәжбүр болған періштенікіндей көңіл ұйытатын жарқындық бар еді.»(Қазына).
«Адамға бір ғана жалғыз дос керек. Сіздің жаныңызда айналсоқтап жүрген адам сіздің вискиіңізден дәм татып, сізді арқаға қағып, сізді қалай жақсы көретіндігі туралы айтып сіздің уақытыңызды алса, онда ол адам сізге дос емес. Тіпті сіз онымен мектеп кезінде тас ойнасаңыз да, бір көлден балық ауласаңыз да. Егер сізге шын дос керек болмаса, әзірге жаңағы дос та жарай берді. Бірақ, шынайы дос, меніңше, сіз арқа сүйейтін дос болуы керек…».
«Мен одан: — Сіз өз тағдырыңыздың сиқырын бәсеңдетуді көрмеп пе едіңіз? – деп сұрадым. Мысалы, көз тоймас ажарыңызды жабатын вуаль жабынғыңыз келмей ме? Немесе әдемі дауысыңызбен екі-үш қатты нотада сөйлегіңіз келмеді ме? Қысқасы, өзіңіз қалай да осы ханымды тастаймын деп ойламап па едіңіз?» (Достым, көмекке кел!)
«— Сіз менің тауық емес, тіпті де қармаққа іліне қоятын балық емес екенімді әлі түсінбедіңіз бе? Менің қармаққа іліне салуымды күту — арқауы кеткен іс.» (Кім биік?)
«Мәселе біз таңдаған жолда емес. Біздің ішіміздегі нәрсе бізді сол жолды таңдауға мәжбүрлейді.»
«Боливар екеуін көтере алмайды (Боливарға екеуін апару қиынға соғады).» (Біз таңдайтын жолдар)
«Оның күлкісінен түйетікен де қыстың желтоқсанында да гүлдейтін еді.»
Экрандалуы
- 1933 жылы – кеңестік режиссёр Лев Кулешов О. Генридің өмірінен деректер мен екі новелласының негізінде, "Ұлы жұбатушы" атты фильм түсірді.
- 1952 жылы – О. Генри әңгімелерінің желісімен және де Мэрилин Монроның қатысуымен америкалық "Қызыл нәсілділердің көсемі және басқалар" фильмі түсірілді.
- 1963 жылы – кеңестік режиссёр Леонид Гайдай "Іскер адамдар" атты трилогиясын түсірді.
- 1978 жылы — "Патша және қырыққабат" романының желісі бойынша режиссёр Николай Рашеев "Патшалар және қырыққабат" атты фильмін түсірді.
- 1978 жылы — режиссёр Альгимантас Пуйпа "Қымбаттым, гангстер болмаймын" атты фильм түсірді.
- 1984 жылы — О. Генри новеллаларының желісі бойынша режиссёр Тынис Каск "Екі қос және жалғыздық" атты фильм түсірді.
Әдебиет
- The Complete Works of O. Henry, Nelson Doubleday, Garden City, N.-Y., 1927 жыл.
- O. Henry. A Biography, by Alphonse Smith.
- Э. Дженнингс өзінің «О. Генри на дне» атты кітабында жазушы тұлғасын суреттеген, Гиз (Through the Shadows with O.Henry, by Al. Jennings)
- Е. О’Brien The Advance of the American short-story, N.-Y., 1923 жыл.
- В. М. Фриче. «Үш американдық», «Новый мир», 1925 жылғы № 5 санында.
Дереккөздер
- http://www.privatelife.ru/2006/cg06/n15/5.html Көңілді О. Генридің ащы тағдыры
Сілтемелер
- O. Henry - Biography & Works
- О. Генри мұражайы
- О. Генри IMDb кинодеректер сайтында
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
O Genri agylsh O Henry lakap atymen belgili bolgan Uilyam Sidni Porter agylsh William Sydney Porter 1862 1910 amerikalyk zhazushy novella zhanrynyn has sheberi Onyn hikayattary әzilge toly zhәne kүtpegen finalmen erekshelenedi O GenriUilyam Sidni PorterTugan kezdegi esimiUilyam Sidni PorterLakap atyO HenryTugan kүni11 kyrkүjek 1862 1862 09 11 Tugan zheri Soltүstik Karolina AҚShҚajtys bolgan kүni5 mausym 1910 1910 06 05 47 zhas Azamattygy AҚShMansabyzhazushy prozaik novellistShygarmashylyk zhyldary1899 1910BagytyәzilZhanrykyzyk ayaktalatyn novellalarDebyuti Sykyrgysh Diktin Rozhdestvolyk syjlygy 1899 ӨmirderekUilyam Sidni Porter 1862 zhyldyn 11 kyrkүjeginde AҚSh tyn Soltүstik Karolina shtatyndagy Grinsboro kalasynda dүniege keldi Үsh zhasynda anasy tuberkүlez auruynan kajtys boldy Kejinrek әkesi zhagynan tuys bolyp keletin әpkesinin kamkorlygynda osedi Mektep bitirgen son farmacevt mamandygyna okyp dәrihanada zhumys zhasajdy Үsh zhyldan kejin Tehaska baryp әrtүrli zhumystar istejdi Ranchoda zher baskarmasynda kyzmet etedi Kejin Tehas shtatyndagy Ostin kalasynda esep zhүrgizetin bankte kassir kyzmetinde boldy Zhazushynyn algashky әdebi tәzhiribeleri 1880 shy zhyldyn bas kezinde bastaldy 1894 zhyly Porter Ostinde Rolling Stoun atty әzil ospak aptalyk zhurnalyn shygara bastady Bul zhurnalda zhazushy ozinin әzilderin olenderi men suretterin engizdi Өkinishke oraj atalmysh zhurnal bir zhyldan son oz zhumysyn toktatty Dәl osy kezende Porterdi bankten aksha zhetispeushiligi үshin zhumystan shygaryp sotka berdi Porterge tagylgan ajyptan kejin ol algashynda Gonduras kalasynda kejin Ontүstik Amerikada kukyk korgaushylardan tasalanyp zhүredi Ol zherlerden kajtkan uakytynda ustalyp Ogajo shtatyndagy Kolumbus tүrmesine 1898 1901 zhyldar aralygynda үsh zhylga bas bostandygynan ajyrylady Tүrmede Porter shagyn әskeri auruhanada zhumys zhasap shagyn әngimeler zhazyp ozine lakap at izdeuge kiristi Kop ojlana kele Porter ozine O Genri atty lakap atka toktalady kobinde esim O Henry irlandyk familiyasy bojynsha kate zhazylyp keledi Bul esimnin shygu tegi bulyngyr Zhazushynyn ozi bul esimnin tarihy turaly Genri esimi aksүjktik basylymdardyn baganynan alyndy al O inicialy en karapajym tanba retinde tandalyp alyndy degen eken Sondaj ak zhazushy gazetterdin birine Olivier francuz esimi Olive atynyn kyskargan tүri dep te ajtkan bolatyn Shyndygynda zhazushy ozinin koptegen әngimelerin Olivier Henry esimimen bergen Baska dәlelderge karasak esim sol kezdegi medicinalyk anyktamalarymen tanymal francuz farmacevti Eten Osean Anridin Etienne Ocean Henry esimimen tygyz bajlanysty Esim zhajyndagy tagy bir bolzhamdy galym әri zhazushy Gaj Devenport bylaj dejdi O Genri esimi avtordyn ozi otyrgan tүrmesinin kyskargan aty Ohio Penitentiary Porter algashky 1899 zhyly basylyp shykkan Rozhdestvenskij podarok Dika Svistuna atty әngimesin avtor tүrmede otyrganda zhazgan O Genridin zhalgyz romany 1904 zhyly zharyk kordi Osy basylymnan kejin birkatar әngimeler zhinagy zharyk kordi Tort million The four million 1906 zhyly Zhanyp turgan sham The trimmed Lamp 1907 zhyly Batystyn zhүregi Heart of the West 1907 zhyly Қala dauysy The Voice of the City 1908 zhyly Igilikti aldamshy The Gentle Grafter 1908 zhyly Tagdyr zholdary Roads of Destiny 1909 zhyly Tandaular Options 1909 zhyly Nakty ister Strictly Business 1910 zhyly zhәne Buralymdar Whirligigs 1910 zhyly Zhazushy omirinin sonyna karaj bauyr cirrozy men diabet aurularymen kop auyrgan Zhazushy Nyu Jork kalasynda 1910 zhyly 5 mausymda kajtys bolady O Genridin kazasynan kejin zharyk korgen Postskriptumder Postscripts zhinagyna zhazushynyn Tehas shtatynda Hyuston 1895 1896 zhyly shygarylatyn Poshta gazetine arnalyp zhazylgan feletondary әzil ospak estelikteri engen bolatyn O Genri shygarmashylygy zhalpy sany 273 әngimeden turady Shygarmalarynyn tolyk zhinagy 18 tomdy kurajdy Shygarmashylygyndagy erekshelikterO Genri amerikalyk әdebiettegi kyska әngimeler short story zhanrynyn sheberi Өler aldynda O Genri ozinin әldekajda salmakty zhanr roman zhanrynda kalam tartkysy keletindigin bylaj bildirgen menin kazirgi kezde zhakyp zhүrgen dүniem bir zhyldan kejin zhazatyn enbegimnin kasynda zhaj gana kalamymnyn synamasy Alajda bul pikir shyndykka ajnalgan zhok Sodan O Genri ozinin enbegin kalypty yumor zhanrynda әngimeler zhaza berdi Osy kezderde zhazushy әleumettik mәselelerge den kojyp burzhuazdy kogamga karsy ozinin azamattyk ustanymdaryn ashyk ajtkan tusy boldy Dzhennings Cherez tmu s O Genri O Genridin shygarmalaryna arkau bolgan kejipkerler әraluan millionerler kovbojlar alypsatarlar kir zhuatyn әjel karakshylar karzhygerler sayasattanushylar zhazushylar әrtister suretshiler zhumysshylar inzhenerler ort sondirushiler O Genri kyska әngimelerdin en algashky bastamashysy emes Ol tek Oldrich Tomas Bejlidin kezinde kalyptaskan bar zhanrdy zhalgastyrdy damytty Birak O Genridin sonylygy shygarmalaryndagy otkir sozderi men zhargondardyn keremet korinuinde dialogtardyn ereksheliginde O Genri syjlygyZhazushy kazasynan kejin segiz zhyl otken son zhazushy murasyna degen mәngi estelik retinde zhyl sajyn O Genri syjlygy tagajyndalady ShygarmalaryRoman Oramzhapyrak zhәne patshalar Cabbages And Kings 1904 zh Әngimeler zhinagy Tort million The Four Million 1906 zh Zhangan shyrak The Trimmed Lamp 1907 zh Batystyn zhүregi Heart Of The West 1907 zh Mejirban alayak The Gentle Grafter 1908 zh Үlken kalanyn үni The Voice Of The City 1908 zh Tagdyr zholdary Roads Of Destiny 1909 zh Tandaular Options 1909 zh Buralymdar Whirligigs 1910 zh Isker adamdar Strictly Business 1910 zh Altylyktar men zhetilikter Sixes And Sevens 1911 zh Domalagan tastar Rolling Stones 1912 zh Panasyz zhandar Waifs And Strays 1917 zh Citatalary Men Mej Martu Mangemdi korip onyn ayagyna zhygyldym Ol tek on segiz zhasta edi onyn terisi zhap zhana royaldin ak klavishteri siyakty boldy ol ote әdemi edi ozine tәn kataldyk pen kyzyksyz tehastyk zhajylmalarda omir sүruge mәzhbүr bolgan perishtenikindej konil ujytatyn zharkyndyk bar edi Қazyna Adamga bir gana zhalgyz dos kerek Sizdin zhanynyzda ajnalsoktap zhүrgen adam sizdin viskiinizden dәm tatyp sizdi arkaga kagyp sizdi kalaj zhaksy koretindigi turaly ajtyp sizdin uakytynyzdy alsa onda ol adam sizge dos emes Tipti siz onymen mektep kezinde tas ojnasanyz da bir kolden balyk aulasanyz da Eger sizge shyn dos kerek bolmasa әzirge zhanagy dos ta zharaj berdi Birak shynajy dos meninshe siz arka sүjejtin dos boluy kerek Men odan Siz oz tagdyrynyzdyn sikyryn bәsendetudi kormep pe ediniz dep suradym Mysaly koz tojmas azharynyzdy zhabatyn vual zhabyngynyz kelmej me Nemese әdemi dauysynyzben eki үsh katty notada sojleginiz kelmedi me Қyskasy oziniz kalaj da osy hanymdy tastajmyn dep ojlamap pa ediniz Dostym komekke kel Siz menin tauyk emes tipti de karmakka iline koyatyn balyk emes ekenimdi әli tүsinbediniz be Menin karmakka iline saluymdy kүtu arkauy ketken is Kim biik Mәsele biz tandagan zholda emes Bizdin ishimizdegi nәrse bizdi sol zholdy tandauga mәzhbүrlejdi Bolivar ekeuin kotere almajdy Bolivarga ekeuin aparu kiynga sogady Biz tandajtyn zholdar Onyn kүlkisinen tүjetiken de kystyn zheltoksanynda da gүldejtin edi Ekrandaluy1933 zhyly kenestik rezhissyor Lev Kuleshov O Genridin omirinen derekter men eki novellasynyn negizinde Ұly zhubatushy atty film tүsirdi 1952 zhyly O Genri әngimelerinin zhelisimen zhәne de Merilin Monronyn katysuymen amerikalyk Қyzyl nәsildilerdin kosemi zhәne baskalar filmi tүsirildi 1963 zhyly kenestik rezhissyor Leonid Gajdaj Isker adamdar atty trilogiyasyn tүsirdi 1978 zhyly Patsha zhәne kyrykkabat romanynyn zhelisi bojynsha rezhissyor Nikolaj Rasheev Patshalar zhәne kyrykkabat atty filmin tүsirdi 1978 zhyly rezhissyor Algimantas Pujpa Қymbattym gangster bolmajmyn atty film tүsirdi 1984 zhyly O Genri novellalarynyn zhelisi bojynsha rezhissyor Tynis Kask Eki kos zhәne zhalgyzdyk atty film tүsirdi ӘdebietThe Complete Works of O Henry Nelson Doubleday Garden City N Y 1927 zhyl O Henry A Biography by Alphonse Smith E Dzhennings ozinin O Genri na dne atty kitabynda zhazushy tulgasyn surettegen Giz Through the Shadows with O Henry by Al Jennings E O Brien The Advance of the American short story N Y 1923 zhyl V M Friche Үsh amerikandyk Novyj mir 1925 zhylgy 5 sanynda Derekkozderhttp www privatelife ru 2006 cg06 n15 5 html Konildi O Genridin ashy tagdyrySiltemelerUikikajnarda bugan katysty tүpnuska mәtin bar O Genri O Henry Biography amp Works O Genri murazhajy O Genri IMDb kinoderekter sajtynda