Косово шайқасы (сербше: Kosovski boj, немесе Boj na Kosovu; түрікше: Kosova Meydan Muharebesi) — мен Османлы империясының арасында 1389 жылдың маусымның 15-сінде (жаңа стиль бойынша: маусымның 28-інде) арасында болған дала шайқасы. Косово шайқасы серб халқының тарихы, мәдениеті және ұлттық сана-сезімінде ерекше маңылды орын алады.
Шайқас туралы сенімді тарихи дерек көздері аз. Алайда шамамен сол кездері орын алған басқа шайқастармен (мысалы, немесе ) салыстыра отырып оның негізгі жақтарын қалпына келтіруге болады.
Дайындықтар
Әскердің жылжуы
Сербтер және жеңген соң, Османлының сұлтаны өз әскерін 1389 жылдың көктемінде Филиппопольде (қазіргі ) жинап, үш күндік марштан кейін жетіп келді. Ол жерден әскер Велбьуждь () және деген жерлерге жетті. София қаласы және аңғары арқылы өтетін жол қысқарақ және князь Лазарьдың жеріне тікелей алып баратын жол болса да, сұлтанның таңдап алған жолы оны Балқан түбегіндегі маңызды жол тораптарының бірі Косовоға алып келді. Косоводан Мурад пен оның әскерлері Лазарьдың немесе жерлеріне шабуыл жасай алатын немесе әрі қарай Италияға қарай жылжи алатын. Косовода біраз уақыт тұрақтап, Мурад әскерін Куманово, және арқылы Приштинаға маусымның 14-інде келіп жетті.
Лазарьдың шайқасқа қалай дайындалғаны туралы деректер аздау, бірақ ол өз әскерлерін Ниш қаласының маңында, оң жақ жағалауында жинады деп болжамдауға болады. Мурад қалың қолымен Вельбуждқа қарай аяқ басқанын білген соң ол да арқылы Косовоға жылжыған болуы мүмкін. Сол Косовода Лазарьдың және Мурадтың әскерлері бетпе-бет келеді. Лазарь бұл орынды таңдап алғаны ақылды қадам болды, себебі ол Мурадтың қай жақтан келетінін жақсы бақылай алатын.
Әскердің құрамы
Армия қанша үлкендігі беймәлім, әсіресе соңғы кездері көп қайнар көздер оны асыра сілтеп, тіпті жүз мыңдаған дейді.
Мурад армиясы 27,000-40,000 адамды өлтіруі мүмкін. Егер оны 40,000 деп есептесек, оның 2,000-5,000 болуы мүмкін.
Шайқастың барысы
Басталуы
Шайқас Осман садақшыларының серб атты әскеріне шабуылынан басталды. Серб әскерлері "V" тәрізді құралғаннан кейін Сербиялық атты әскерлер Османдардың сол жақ қапталын бұзып кірді. Алайда орталық және оңжақ қапталға жасалған шабуыл сәтсіз аяқталды.
Түріктердің қарсы шабуылы
Сербтер бірінші шабуылдан соң біршама басымдыққа ие болып, нәтижесінде, түріктердің Якуб Челеби бастаған қанатқа біршама айтарлықтай шығын келтірді. Рыцарлардың қуатты шабуылы аяқталғаннан кейін Осман атты әскері мен жаяу әскерлер қарсы шабуылға шығып Сербиялық ауыр сауытты әскерлерге қауіп төндірді. Орталықта серб сарбаздары Османдық әскерлердің қарқынын басып, Баязид Влатко Вуковичке қарай жылжыды. Османдар қарсы шабуылдар жасай отырып, серб әскерлерін кері шегіндіре бастады. Баязид I осы шайқастан соң Осман сұлтаны болған еді. Онымен қоса, Найзағай деген құрметті атты да осы шайқастан соң алды.
Мұрадтың қаза табуы
Түріктердің тарихи қолжазбаларына сүйене отырып, I Мұрад Сұлтанды Милош Обилич өлтірді деп тұжырымдауға болады. Ол өліп жатқандай кейіп танытып, Мұрадты қанжармен өлтірген. Ал серб дереккөздерінің хабарлауынша, Обилич түріктердің шатырына белгісіз бір сылтаумен барған. Сұлтанның алдында тізерлеп тұрып, оған қанжармен ұмтылып, ішінен қанжармен соққы жасап оны өлтірген. Сұлтанның нөкерлері Обиличтың парша-паршасын шығарған. Мұрад шайқаста қаза болған жалғыз Осман сұлтаны еді. Мұрадтың ұлы Баязид сұлтанның қазасынан бірден хабардар болып, ағасы Якубке әкесі тапсырма беру үшін шақырды деген желеумен шабарман жібереді. Якуб келісімен тұншықтырылып өлтіріледі. Сөйтіп, Баязид таққа үміткер жалғыз адам болып шыға келді. Флорентийлық кароль I Твртконың жазған хатында: «1389 жылы 20 қазанда Мұрад ұрыс барысында қаза болды. Өлтірушінің аты белгісіз, алайда ол 12 серб дворяндарының бірі еді. Ол серб рыцарьларының шабуылы кезінде Осман әскерлерін бұзып өткен болатын. Жолы болды. Он екі лорд семсерлерін жалаңдатып, жаудың тылына, тіпті Мұраттың шатырына ерлікпен жеткен. Онымен қоса олардың бірі Мұратты тамағынан қылышпен орып өлтірді» делінеді. Сұлтанның сағанасы әлі күнге дейін бар. Бірақ, оның жағдайы онша емес. Қаншама жүзжылдық өтсе де, түріктер мен сербтер қанша айқасса да ол бұзылмаған қалпында тұр.
Нәтижесі
Косово шайқасы османдардың түпкілікті жеңісіне жол ашты. Сол уақытта екі жақтан айтарлықтай шығын болса да, Сербия ауыр шығынға ұшырап, вассалдығы үдей түсті. Серб ақсүйектері Осман империясын сарбаз және салықпен қамтамасыз ететін болды. Онымен қоса, Түркияның қысымының әсерінен кейбір серб ақсүйектері қыздарын түріктерге ұзата бастады, ал кінәз Лазарь қызын Баязидке берді. Осы некелердің нәтижесінде Стефан Лазаревич Баязидтың сенімді одақтасына айналды, ол Баязидке болашақтағы шайқастарында да үлкен көмек көрсетті. Косово шайқасы серб патриотизмы мен тәуелсіздікке деген ұмтылысының нышаны ретінде қарастырылады. Косово шайқасы сербтердің ұлттық көзқарасымен алғанда әлі күнге дейін маңызын жойған жоқ.
Сілтемелер
- Kosovska bitka // — Belgrade: Vojnoizdavacki zavod, 1972. — P. 659.
- Kosovska bitka // — Belgrade: Vojnoizdavacki zavod, 1972. — P. 660.
- Дереккөз қатесі: Жарамсыз
<ref>
тегі; no text was provided for refs namedSedlar
- Дереккөз қатесі: Жарамсыз
<ref>
тегі; no text was provided for refs namedCox
- Дереккөз қатесі: Жарамсыз
<ref>
тегі; no text was provided for refs namedCowley
- Wayne S. Vuchinich & Thomas A. Emmert, Kosovo: Legacy of a Medieval Battle, University of Minnesota. 1991.
- Battle of Kosovo, Encyclopedia Britannica
- Kosovo Field, Columbia Encyclopedia Мұрағатталған 7 шілденің 2008 жылы.
- Kosovo, Battle of, Encarta Encyclopedia Мұрағатталған 4 қаңтардың 2008 жылы.
- Historical Dictionary Of Kosova By Robert Elsie, pg.95
- The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged By Peter N. Stearns, William Leonard Langer, pg. 125
- Global Terrorism By James M Lutz, Brenda J Lutz, pg. 103
- Parliaments and Politics During the Cromwellian Protectorate By David L. Smith, Patrick Little, pg. 124
- Genocide: a critical bibliographic review By Israel W. Charny, Alan L. Berger, pg. 56
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kosovo shajkasy serbshe Kosovski boj nemese Boj na Kosovu tүrikshe Kosova Meydan Muharebesi men Osmanly imperiyasynyn arasynda 1389 zhyldyn mausymnyn 15 sinde zhana stil bojynsha mausymnyn 28 inde arasynda bolgan dala shajkasy Kosovo shajkasy serb halkynyn tarihy mәdenieti zhәne ulttyk sana seziminde erekshe manyldy oryn alady Shajkas turaly senimdi tarihi derek kozderi az Alajda shamamen sol kezderi oryn algan baska shajkastarmen mysaly nemese salystyra otyryp onyn negizgi zhaktaryn kalpyna keltiruge bolady DajyndyktarӘskerdin zhylzhuy Serbiyanyn bileushisi knyaz Lazar Serbter zhәne zhengen son Osmanlynyn sultany oz әskerin 1389 zhyldyn kokteminde Filippopolde kazirgi zhinap үsh kүndik marshtan kejin zhetip keldi Ol zherden әsker Velbuzhd zhәne degen zherlerge zhetti Sofiya kalasy zhәne angary arkyly otetin zhol kyskarak zhәne knyaz Lazardyn zherine tikelej alyp baratyn zhol bolsa da sultannyn tandap algan zholy ony Balkan tүbegindegi manyzdy zhol toraptarynyn biri Kosovoga alyp keldi Kosovodan Murad pen onyn әskerleri Lazardyn nemese zherlerine shabuyl zhasaj alatyn nemese әri karaj Italiyaga karaj zhylzhi alatyn Kosovoda biraz uakyt turaktap Murad әskerin Kumanovo zhәne arkyly Prishtinaga mausymnyn 14 inde kelip zhetti Lazardyn shajkaska kalaj dajyndalgany turaly derekter azdau birak ol oz әskerlerin Nish kalasynyn manynda on zhak zhagalauynda zhinady dep bolzhamdauga bolady Murad kalyn kolymen Velbuzhdka karaj ayak baskanyn bilgen son ol da arkyly Kosovoga zhylzhygan boluy mүmkin Sol Kosovoda Lazardyn zhәne Muradtyn әskerleri betpe bet keledi Lazar bul oryndy tandap algany akyldy kadam boldy sebebi ol Muradtyn kaj zhaktan keletinin zhaksy bakylaj alatyn Әskerdin kuramy Armiya kansha үlkendigi bejmәlim әsirese songy kezderi kop kajnar kozder ony asyra siltep tipti zhүz myndagan dejdi Murad armiyasy 27 000 40 000 adamdy oltirui mүmkin Eger ony 40 000 dep eseptesek onyn 2 000 5 000 boluy mүmkin Shajkastyn barysyKosovo dalasynda eki zhak kosyndarynyn ornalasuy bolzham Bastaluy Shajkas Osman sadakshylarynyn serb atty әskerine shabuylynan bastaldy Serb әskerleri V tәrizdi kuralgannan kejin Serbiyalyk atty әskerler Osmandardyn sol zhak kaptalyn buzyp kirdi Alajda ortalyk zhәne onzhak kaptalga zhasalgan shabuyl sәtsiz ayaktaldy Tүrikterdin karsy shabuyly Serbter birinshi shabuyldan son birshama basymdykka ie bolyp nәtizhesinde tүrikterdin Yakub Chelebi bastagan kanatka birshama ajtarlyktaj shygyn keltirdi Rycarlardyn kuatty shabuyly ayaktalgannan kejin Osman atty әskeri men zhayau әskerler karsy shabuylga shygyp Serbiyalyk auyr sauytty әskerlerge kauip tondirdi Ortalykta serb sarbazdary Osmandyk әskerlerdin karkynyn basyp Bayazid Vlatko Vukovichke karaj zhylzhydy Osmandar karsy shabuyldar zhasaj otyryp serb әskerlerin keri shegindire bastady Bayazid I osy shajkastan son Osman sultany bolgan edi Onymen kosa Najzagaj degen kurmetti atty da osy shajkastan son aldy Muradtyn kaza tabuy Tүrikterdin tarihi kolzhazbalaryna sүjene otyryp I Murad Sultandy Milosh Obilich oltirdi dep tuzhyrymdauga bolady Ol olip zhatkandaj kejip tanytyp Muradty kanzharmen oltirgen Al serb derekkozderinin habarlauynsha Obilich tүrikterdin shatyryna belgisiz bir syltaumen bargan Sultannyn aldynda tizerlep turyp ogan kanzharmen umtylyp ishinen kanzharmen sokky zhasap ony oltirgen Sultannyn nokerleri Obilichtyn parsha parshasyn shygargan Murad shajkasta kaza bolgan zhalgyz Osman sultany edi Muradtyn uly Bayazid sultannyn kazasynan birden habardar bolyp agasy Yakubke әkesi tapsyrma beru үshin shakyrdy degen zheleumen shabarman zhiberedi Yakub kelisimen tunshyktyrylyp oltiriledi Sojtip Bayazid takka үmitker zhalgyz adam bolyp shyga keldi Florentijlyk karol I Tvrtkonyn zhazgan hatynda 1389 zhyly 20 kazanda Murad urys barysynda kaza boldy Өltirushinin aty belgisiz alajda ol 12 serb dvoryandarynyn biri edi Ol serb rycarlarynyn shabuyly kezinde Osman әskerlerin buzyp otken bolatyn Zholy boldy On eki lord semserlerin zhalandatyp zhaudyn tylyna tipti Murattyn shatyryna erlikpen zhetken Onymen kosa olardyn biri Muratty tamagynan kylyshpen oryp oltirdi delinedi Sultannyn saganasy әli kүnge dejin bar Birak onyn zhagdajy onsha emes Қanshama zhүzzhyldyk otse de tүrikter men serbter kansha ajkassa da ol buzylmagan kalpynda tur NәtizhesiKosovo shajkasy osmandardyn tүpkilikti zhenisine zhol ashty Sol uakytta eki zhaktan ajtarlyktaj shygyn bolsa da Serbiya auyr shygynga ushyrap vassaldygy үdej tүsti Serb aksүjekteri Osman imperiyasyn sarbaz zhәne salykpen kamtamasyz etetin boldy Onymen kosa Tүrkiyanyn kysymynyn әserinen kejbir serb aksүjekteri kyzdaryn tүrikterge uzata bastady al kinәz Lazar kyzyn Bayazidke berdi Osy nekelerdin nәtizhesinde Stefan Lazarevich Bayazidtyn senimdi odaktasyna ajnaldy ol Bayazidke bolashaktagy shajkastarynda da үlken komek korsetti Kosovo shajkasy serb patriotizmy men tәuelsizdikke degen umtylysynyn nyshany retinde karastyrylady Kosovo shajkasy serbterdin ulttyk kozkarasymen alganda әli kүnge dejin manyzyn zhojgan zhok SiltemelerKosovska bitka Belgrade Vojnoizdavacki zavod 1972 P 659 Kosovska bitka Belgrade Vojnoizdavacki zavod 1972 P 660 Derekkoz katesi Zharamsyz lt ref gt tegi no text was provided for refs named Sedlar Derekkoz katesi Zharamsyz lt ref gt tegi no text was provided for refs named Cox Derekkoz katesi Zharamsyz lt ref gt tegi no text was provided for refs named Cowley Wayne S Vuchinich amp Thomas A Emmert Kosovo Legacy of a Medieval Battle University of Minnesota 1991 Battle of Kosovo Encyclopedia Britannica Kosovo Field Columbia Encyclopedia Muragattalgan 7 shildenin 2008 zhyly Kosovo Battle of Encarta Encyclopedia Muragattalgan 4 kantardyn 2008 zhyly Historical Dictionary Of Kosova By Robert Elsie pg 95 The Encyclopedia of World History Ancient Medieval and Modern Chronologically Arranged By Peter N Stearns William Leonard Langer pg 125 Global Terrorism By James M Lutz Brenda J Lutz pg 103 Parliaments and Politics During the Cromwellian Protectorate By David L Smith Patrick Little pg 124 Genocide a critical bibliographic review By Israel W Charny Alan L Berger pg 56