Бағдарламалау тілі орыс язык программирования гр programme нұсқау хабарлау хабарларды есептеуіш машиналардың көмегімен с

Бағдарламалау тілі (орыс. язык программирования; гр. programme - нұсқау, хабарлау) — хабарларды есептеуіш машиналардың көмегімен сұрыптайтын жасанды тілдер тобы.

Бағдарламалық тілдерде символдарды бірізділікпен өңдеуге қажет мәтіндер алдын ала жазылып кояды, мәтіндерді бұйрықты тапсырма деп қарауға болады. Семантикалық шарттары бойынша мәтіндер мынадай деңгейлерде сұрыпталады: дербес мағынасы жоқ әліпби таңбалары; шағын тіл бірліктерінің екі жақты атаулары; мағынасы бұйрық түрінде емес атаулардың қосындысын білдіретін сөйлемшелер; белгілі әрекетті білдіретін (бұйрық мағынасында) синтаксистік құрылымдардан тұратын операторлар тағы басқа. Бағдарламалық тілдердің өзіне тән сипаты — символдық, сөздік, сөйлемдік, мәтіндік деңгейлердің ара жігі белгісіздігінде мәтіндерді жазып, ЭЕМ-ге енгізуде ондағы жетімсіздік басқа символдармен толықтырылады. Мысалы, (СОТО сөйлемшесі бір символ, бір сөз немесе бір сөйлем болып есептелуі мүмкін. Бағдарламалық тілдер қолданылу тұрғысынан екіге бөлінеді: алгоритмдік әр түрлі типтерді алдын ала жазуға болатын универсалдық бағдарламалық тілдер және неғұрлым шағын мақсатты жүмыстарға (модель жасау, мәтінді автомат өңдеу, белгілі бір процесті басқару) арналған мамандандырылған бағдарламалық тілдер. Бұлардың ішінде ЭЕМ-мен пайдаланушының қарым-қатынасын дамытуда диалогтік бағдарламалық тілдер маңызды орын алады. Бағдарламалық тілдердің дамуы олардың деңгейін көтеру, адам мен машинаның қарым-қатынас процесін жеңілдету, бағдарламалардың тиімділігін арттыру арқылы іске асырылып отырады. 20-ғасыр 70-жылдары бағдарламалық тілдердің жалпы саны 1 мыңға жақындады. Ең жиі қолданылатын, деңгейі жоғары тілдік бағдарламалар: фортран, , ПЛ/1, алгол, бейсик, паскаль, мектепте кең тараған — паскаль тілі.

БАҒДАРЛАМАЛАУ ТІЛІ, бағдарламалау тілі — мәліметті (деректі, ақпаратты) және олардың алгоритмін (бағдарламасын) ЭЕМ-де өңдеуге арналған формальды (жасанды) тіл. Бағдармалау тілінің негізін алгоритмдік тіл құрайды. Алғашқы Бағдарламалау тілі ішкі машиналық тіл болып есептеледі. Қазіргі Бағдармалау тілі машиналық-бағдарланған, процедуралық-бағдарланған және проблемалық-бағдарланған тілдер болып ажыратылады. Машиналық-бағдарланған Бағдармалау тілі өзінің мәліметтерінің түрі мен алгоритмінің құрылуы бойынша белгілі бір ЭЕМ-нің (не ЭЕМ класының) құрылымын бейнелейді. Мұның үстіне оның бағдарламалау процесін жеңілдету және автоматтандыру сияқты ерекшеліктері бар. Ол машиналық тілге жақын тіл. Машиналық-бағдарланған бағдармалау тіліне автокод, , , т.б. тілдер жатады.

Синтаксис

Бағдарламалау тілінің сыртқы формасы синтаксис ретінде белгілі. Бағдарламалау тілдерінің басым көпшілігі текстік.

Процедуралық-бағдарланған бағдармалау тілі

Процедуралық-бағдарланған бағдармалау тілі — белгілі бір мәселелер класын шешу бағдарламасын сипаттауға арналған тіл. Бұл тілде мамандар кәсіптік терминдер түрінде ЭЕМ үшін тапсырмалар құрастыра алады, әрі онда мәселені шешу үшін орындалатын нақты қадамдар міндетті түрде көрсетіледі. Мұндай тілге фортран, Паскаль, алгол, ПЛ1, кобол, бейсик, , СИ, СИ++ т.б. жатады. Мұның ішінде фортран есептерді шығару үшін, Паскаль өндіріс пен оқуда, бейсик дербес компьютерде жұмыс істеу үшін, т.б. әр түрлі мақсатта қолданылады.

Java

Проблемалық-бағдарланған бағдармалау тілі

Проблемалық-бағдарланған бағдармалау тілінде функциялық терминдер ЭЕМ-ге орындалу реті көрсетілмей-ақ беріледі. Мұндай тілге әр түрлі қолданбалы бағдарламалар тобын (пакетін), ақпарат-іздеу жүйесінің сұраныстарын жатқызуға болады. Бағдарламаны сипаттаудың толықтығына қарай Бағдармалау тілі төменгі және жоғарғы дәрежелі Бағдармалау тілі болып бөлінеді. Төменгі дәрежедегі Бағдармалау тіліне нұсқау беру кезіндегі қадамдардың толықтығы тән. Мұндай тілдер әдетте машиналық тілге жақын болып келеді. Бұл ЭЕМ-ге берілетін тапсырмадағы кәсіптік қызметте пайдаланылатын терминдердің қысқа әрі сиымды берілуіне мүмкіндік береді. Қазақстанда Паскаль, , СИ, ассамблер бағдарламау тілінде көптеген жаңа бағдарламалар жазылды. Олар республикада кеңінен пайдаланылып, шет елдерге де сатылды.

Тарихы

Біздің эрамызға дейінгі 205 жылы (150 BC ) - Ежелгі Грециядағы Антикитера механизмі оның жұмысын анықтау үшін әртүрлі өлшемдер мен конфигурациялардағы берілістерді қолданатын санау механизмі болды , бүгінгі күнге дейін ай күнтізбелерінде қолданылып жүрген метоникалық циклді бақылайды.

1206 жылы- Әл-Джазари бағдарламаланатын гуманоидты автомат жасады. Осы құрылғыларға қатысты бір жүйеде белгілі бір жерлерде ағаш қорапқа орналастырылған қысқыштар мен жұдырықшалар қолданылды, олар дәйекті түрде басқарылатын рычагтарды, олар өз кезегінде соқпалы аспаптарды басқарды.

1804 жылы - Джозеф Мари Жаккард салған жаккард тоқыма станогы перфокарталарды пайдаланып маталардағы үлгілерді бағдарламалау мүмкіндігін беру арқылы тоқыма өнеркәсібінде төңкеріс жасады, кейде бірінші бағдарламаланатын құрылғы болып саналады.

1843 жылы - Чарльз Бэббидж «Аналитикалық қозғалтқыштың» жобасын жасады (бірақ оны ағылшын үкіметінің миопиясына байланысты жүзеге асыра алмады) - механикалық компоненттерге негізделген және бу қозғалтқышымен басқарылатын бірінші бағдарламаланатын есептеу құрылғысы .

Ағылшын ақыны Джордж Байронның қызы графиня Ада Августа Лавлейс Аналитикалық қозғалтқыш үшін адамзат тарихындағы алғашқы бағдарламаны жазды. Бұл бағдарлама қозғалыстағы сұйықтықтың энергиясының сақталу заңын өрнектейтін Бернулли теңдеуін шешті. Ада Лавлейс өзінің алғашқы және жалғыз ғылыми жұмысында көптеген мәселелерді қарастырды. Ол айтқан бірқатар жалпы ережелер (жұмыс жадысының ұяшықтарын сақтау принципі, қайталанатын формулалардың циклдік есептеу процестерімен байланысы) қазіргі заманғы бағдарламалау үшін өзінің негізгі маңыздылығын сақтап қалды.

Бэббидж материалдары мен Лавлейстің түсініктемелерінде тек 1950 жылдары ғана қолданыла бастаған ішкі программа мен ішкі бағдарламалар кітапханасы, командаларды өзгерту және индекстік регистр сияқты ұғымдар аталды. Дегенмен, Ада Лавлейс жазған бағдарламалардың ешқайсысы ешқашан іске қосылмаған.

Бірінші кең танымал және табысты жоғары деңгейлі бағдарламалау тілі 1954 жылдан 1957 жылға дейін Джон Бэкус басқарған IBM зерттеушілері тобы әзірлеген Fortran болды. Фортранның жетістігі «әмбебап» компьютер тілін әзірлеу үшін ғалымдар комитетінің құрылуына әкелді. Массачусетс технологиялық институтының қызметкері Джон МакКарти академиялық ортадан шыққан және жетістікке жеткен бірінші тіл болып табылатын Lisp (лямбда есептеулеріне негізделген) бағдарламалау тілін әзірледі. Осы алғашқы күш-жігердің сәттілігімен бағдарламалау тілдері 1960 және одан кейінгі жылдары белсенді зерттеу тақырыбына айналды.

Дереккөздер

Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9
Информатика, под ред. Макаровой Н.В., М., 1996; Ахметов қаласының, Есептеу техникасы және бағдарламалау, А., 1996.
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том

[1] Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9

[2] Информатика, под ред. Макаровой Н.В., М., 1996; Ахметов қаласының, Есептеу техникасы және бағдарламалау, А., 1996.

[3] «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том