Тораңғыл (лат. Populus pruinosa) — талдар тұқымдасының терек тегіне жататын, таралу аймағы тарылып, саны қысқарып бара жатқан түр.
Ақ тораңғы | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||
Populus tremula L. |
Таралуы
Сырдариядан Ілеге дейінгі Қазақстанның оңтүстігіндегі өзен аңғарларында сақталған, торғай типті ылғал сүйгіш үштік дәуір ормандарының қалдығы. Республика жерінен тыс Орта Азияның оңтүстік аудандарында, Иран мен Батыс Қытайда кездеседі.
Ботаникалық сипаттамасы
Шөл мен тұзға төзімді бағалы ағаш. Өте тез өседі, 5 жылда биіктігі 4-5 метрге жетеді. Тұзды аңғарлардың жағалауларының ең жақсыф табиғи құрғатқышы. 15 жылдық ағаштық бүкіл өсу кезеңінде 20 тонна суды буландыратыны анықталды. Сондықтан қалың отырғызылған ағаштарды (бір гектарда 20 мың көшетке дейін) «биологиялық құрғатқыш» есебінде пайдаланады.
Сонымен қатар тораңғыл судың жайылуы мен басуына төзімді болғандықтан, жағаларды ең жақсы бекітуші болып табылады. Шашырап аздан өседі, сайлар мен өзен жағалауларында (Желтұраңғы сайы мен Шарын өзенінің аңғары) сирек өскен ақшыл тоғайлар түзеді.
Өте сәнді ағаш, шөл көрінісінің нағыз әшекейі. Өрт пен кесуден зардап шегеді, жаңа шығып келе жатқан өскіндері малды шектен тыс жаюдан құрып кетеді. Шөлді аудандарындағы елді мекендерді көгалдандыруда өте бағалы ағаш болып табылады. В.И.Запрягаева (1978) тораңғылдың тұқымынан көшет өсіріп, көбейту әдісін сипаттап жазды.
Жемістері сарғыш түске енгенде, яғни пісіп жетілудің алғашқы кезеңінде жинайды (маусымның соңында). Оны дәке қалқасында кептіріп, арнайы елекпен тазалау арқылы, тазаланған тұқым алады. Оның беті топырақпен жабылмай, өте ылғал терең жүйектерде егіледі. Екі тәуліктен кейін көктеп шығады, оны 10 күн бойы қатты суару керек. Биіктігі жарты метр бір жылдық көшетті тұрғылықты орнына отырғызады. Алтынемел және Шарын ұлттық парктерінде қорғалады.
Дереккөздер
- Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы. Қазақстан Қызыл кітап беттерінен. Алматы: «Алматыкітап» ЖШС, 2006. – 88 бет.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Torangyl lat Populus pruinosa taldar tukymdasynyn terek tegine zhatatyn taralu ajmagy tarylyp sany kyskaryp bara zhatkan tүr Ak torangyDүniesi ӨsimdikterBolimi Zhabyk tukymdylarTaby Қos zharnaktylarSaby Tukymdasy TaldarTegi PopulusTarauy Tүri P tremulaPopulus tremula L TaraluySyrdariyadan Ilege dejingi Қazakstannyn ontүstigindegi ozen angarlarynda saktalgan torgaj tipti ylgal sүjgish үshtik dәuir ormandarynyn kaldygy Respublika zherinen tys Orta Aziyanyn ontүstik audandarynda Iran men Batys Қytajda kezdesedi Botanikalyk sipattamasyShol men tuzga tozimdi bagaly agash Өte tez osedi 5 zhylda biiktigi 4 5 metrge zhetedi Tuzdy angarlardyn zhagalaularynyn en zhaksyf tabigi kurgatkyshy 15 zhyldyk agashtyk bүkil osu kezeninde 20 tonna sudy bulandyratyny anyktaldy Sondyktan kalyn otyrgyzylgan agashtardy bir gektarda 20 myn koshetke dejin biologiyalyk kurgatkysh esebinde pajdalanady Sonymen katar torangyl sudyn zhajyluy men basuyna tozimdi bolgandyktan zhagalardy en zhaksy bekitushi bolyp tabylady Shashyrap azdan osedi sajlar men ozen zhagalaularynda Zhelturangy sajy men Sharyn ozeninin angary sirek osken akshyl togajlar tүzedi Өte sәndi agash shol korinisinin nagyz әshekeji Өrt pen kesuden zardap shegedi zhana shygyp kele zhatkan oskinderi maldy shekten tys zhayudan kuryp ketedi Sholdi audandaryndagy eldi mekenderdi kogaldandyruda ote bagaly agash bolyp tabylady V I Zapryagaeva 1978 torangyldyn tukymynan koshet osirip kobejtu әdisin sipattap zhazdy Zhemisteri sargysh tүske engende yagni pisip zhetiludin algashky kezeninde zhinajdy mausymnyn sonynda Ony dәke kalkasynda keptirip arnajy elekpen tazalau arkyly tazalangan tukym alady Onyn beti topyrakpen zhabylmaj ote ylgal teren zhүjekterde egiledi Eki tәulikten kejin koktep shygady ony 10 kүn bojy katty suaru kerek Biiktigi zharty metr bir zhyldyk koshetti turgylykty ornyna otyrgyzady Altynemel zhәne Sharyn ulttyk parkterinde korgalady DerekkozderҚazakstan osimdikter әleminin asyl kazynasy Қazakstan Қyzyl kitap betterinen Almaty Almatykitap ZhShS 2006 88 bet