Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ақ дегелек , ләйлек (лат. Ciconia ciconia) – дегелектер тұқымдасына жататын ірі, ақ құс.
| Ақ дегелек | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Германиядағы ақ дегелектер | ||||||||||||||
 (IUCN3.1) | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Ciconia ciconia (Carolus Linnaeus | ||||||||||||||
 Шамамен көрсетілген ареалы және ұшатын жолдары Ұялайтын ареал
| ||||||||||||||
| Ardea ciconia L. |
Ол Қазақстанда Оңтүстік Қазақстан мен Жамбыл облыстарында ғана кездеседі. Соңғы деректер бойынша Қазақстанда 15 – 30 жұптай ғана ақ дегелек бар. Кейбір Еуропа елдерінің зоологиялық бақтарында өсіріледі. Тұмсығы түзу, ұшына қарай үшкірлеу келеді. Қанатының ұзындығы 58 – 61 см, салмағы 3,5 – 4 кг. Қанаты қара, тұмсығы мен сирағы қызыл, мекиенінің дене тұрқы қоразынан гөрі кішілеу әрі тұмсығы жіңішкелеу болып келеді. Ақ дегелек тұмсықтарын бір-біріне тиістіріп қана дыбыс шығарады. Ұшқан кезде мойынын алға қарай созып ұшады. Ақ дегелек – жұбын жазбай, бір орынға бірнеше жыл қатарынан келіп, елді мекендерге жақын су айдындарының маңындағы шалғынды, батпақты жазық аңғарларға ұя салады. Жыныстық жағынан 2 – 3 жылда жетіледі. Жылына 1 рет 2 – 5 жұмыртқа салып, оны 32 – 34 күндей мекиені мен қоразы кезектесіп басады. Балапандарын ұядан 70 – 72 күнде ұшырады. Ақ дегелек ұсақ жәндіктермен, сондай-ақ жыланмен, көлбақамен, құрбақамен және кемірушілермен қоректенеді. Ақ дегелек – жыл құсы. Тамыз – қыркүйекте жылы жаққа қоныс аударады. Африка, Азияның оңтүстігінде қыстап шығады да, наурызда қайта ұшып келеді. Кейбір зерттеушілер Ақ дегелекті “ләйлек” деп жазады, қазақ халқы оны “дегелек” деп атайды. Себебі: Ақ дегелек құсына байланысты халқымызда мақал-мәтел, аңыз, әңгімелер көптеп кездеседі. (мысалы, “Жылқының жауы — бөгелек, жыланның жауы — дегелек”, “Дегелек келді жаз болды, бала-шаға мәз болды”). Қазақ халқы Ақ дегелекті киелі құс деп есептейді де, оның ұясын бұзуға, жұмыртқасын алуға, атуға мүлде рұқсат етпейді. Ақ дегелек санының азаюына байланысты қорғауға алынған.
Дереккөздер
- Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
- ҚР табиғаты 3т
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
 | Бұл — орнитология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ak degelek lәjlek lat Ciconia ciconia degelekter tukymdasyna zhatatyn iri ak kus Ak degelekGermaniyadagy ak degelekter IUCN3 1 Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚustarSaby DegelektәrizdilerTukymdasy CiconiidaeTegi CiconiaTүri C ciconiaCiconia ciconia Carolus LinnaeusShamamen korsetilgen arealy zhәne ushatyn zholdary Ұyalajtyn areal Қystajtyn areal Ұshatyn zholdaryArdea ciconia L Ciconia ciconia Ol Қazakstanda Ontүstik Қazakstan men Zhambyl oblystarynda gana kezdesedi Songy derekter bojynsha Қazakstanda 15 30 zhuptaj gana ak degelek bar Kejbir Europa elderinin zoologiyalyk baktarynda osiriledi Tumsygy tүzu ushyna karaj үshkirleu keledi Қanatynyn uzyndygy 58 61 sm salmagy 3 5 4 kg Қanaty kara tumsygy men siragy kyzyl mekieninin dene turky korazynan gori kishileu әri tumsygy zhinishkeleu bolyp keledi Ak degelek tumsyktaryn bir birine tiistirip kana dybys shygarady Ұshkan kezde mojynyn alga karaj sozyp ushady Ak degelek zhubyn zhazbaj bir orynga birneshe zhyl katarynan kelip eldi mekenderge zhakyn su ajdyndarynyn manyndagy shalgyndy batpakty zhazyk angarlarga uya salady Zhynystyk zhagynan 2 3 zhylda zhetiledi Zhylyna 1 ret 2 5 zhumyrtka salyp ony 32 34 kүndej mekieni men korazy kezektesip basady Balapandaryn uyadan 70 72 kүnde ushyrady Ak degelek usak zhәndiktermen sondaj ak zhylanmen kolbakamen kurbakamen zhәne kemirushilermen korektenedi Ak degelek zhyl kusy Tamyz kyrkүjekte zhyly zhakka konys audarady Afrika Aziyanyn ontүstiginde kystap shygady da nauryzda kajta ushyp keledi Kejbir zertteushiler Ak degelekti lәjlek dep zhazady kazak halky ony degelek dep atajdy Sebebi Ak degelek kusyna bajlanysty halkymyzda makal mәtel anyz әngimeler koptep kezdesedi mysaly Zhylkynyn zhauy bogelek zhylannyn zhauy degelek Degelek keldi zhaz boldy bala shaga mәz boldy Қazak halky Ak degelekti kieli kus dep eseptejdi de onyn uyasyn buzuga zhumyrtkasyn aluga atuga mүlde ruksat etpejdi Ak degelek sanynyn azayuyna bajlanysty korgauga alyngan DerekkozderOtyrar Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2005 ISBN 9965 17 272 2 ҚR tabigaty 3t Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Bul ornitologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz