Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Өнеркәсіп төңкерісі – экономикалық және әлеуметтік саяси өзгерістердің жүйесі.
Өнеркәсіп төңкерісі қол еңбегіне негізделген мануфактурадан ірі көлікті индустрияға өтуі. Өнеркәсіп төңкерісі жұмыс көліктерін жасап, қолданудан басталып, көлікті, техниканы кеңінен пайдалануға негізделген көлікті өндірістің дамуымен аяқталды. Мұның нәтижесінде капиталистік өндіріс әдісі феодалдық өндіріс әдісін түпкілікті жеңді. Өнеркәсіп төңкерісі өндірісті капиталдық қоғамдастыруға зор мүмкіндік ашты. Көптеген бытыраңқы өндіріс процестері бір қоғамдық өндірістік процеске біріктіріледі. Ірі көлікті индустрияны дамытудың тарихи алғы шартын капитал өндірістің мануфактуралық түрі жасады. Капиталды алғашқы қорлануы капитал қатынастардың одан әрі дамуын қамтамасыз етті.
Бұл бір жағынан күн көріс қаражатынан айрылған, сондықтан да тауар ретінде тек өзінің жұмыс күшін ұсына алатын адамдар армиясын дүниеге келтірді. Екінші жағынан капиталистер табы өндіріс құрал жабдығы мен жұмыс күшін сатып алуға пайдаланатын ірі ақша байлығын жинақтауға мүмкіндік береді. Капиталист өндірістің өсуі ішкі әрі сыртқы рыноктың кеңеюіне жол ашты. Өнеркәсіп төңкерісі бірсыпыра елдердің өнеркәсібінде капитализм дамуының белгілі бір кезеңін сипаттайтын жалпы тарихи құрылыс болып табылады. Алайда мануфактурадан ірі көлікті индустрияға өтудің алғы шарты олардың бәрінде пісіп жетілген жоқ. Өнеркәсіп төңкерісі жолына басқа елдерден бұрын Ұлыбритания түсті.
17 ғасыр аяғы мен 18 ғасыр 1-жартысында мұнда мануфактуралық өндіріс өзінің шарықтау шегіне жетті. Мануфактуралық өндірістің көлікті өндіріске айналуы еңбек құралдарының өзгеруінен басталады. 18 ғасырдың 70-80 жылдары мақта иіруде барған сайын Дженни атты мех жіп иіргіш кеңінен қолданылады. Мех жолымен жіп иірудің онан әрі дамуы ватерлі станоктарды, әсіресе мюль-көліктерді қолдануға байланысты болды. Осыдан бастап мақта мақта-мата, жіптер фабрикалық әдіспен әзірлене басталды. Жекелеген өндірістерді механикаландыру басқа да салаларда еңбек өнімділігін арттырудың экономикалық қажеттілігін тудырды. 18 ғасырдың 90 жылынан аяқ кезінде тоқыма өнеркәсібінде Дж.Уаттың бу двигателі кеңінен қолданылды. Өнеркәсіп өндіріс көлемінің тезірек өсуі және рынок байланыстардың онан әрі өріс алуы транспорт құралдарының жетілдіруді қажет етеді. 19 ғасырдың 1 жартысында пароход қатынас мен бу, темір жол транспорты жұмыс істей бастады. Көлікті техниканың барған сайын етек алуы көліктің өзін қол өнерлік техникамен әзірлеуге қайшы келді. Бұл көлік құрылыс өндірісіне көліктерді кеңінен енгізудің нәтижесінде жойылды. 19 ғасырдың бас кезінде өнеркәсіпте металл өңдейтін станоктар, тех балға, гидравликалық престер кеңінен пайдалана бастады.
Әр түрлі өндірістерді механикаландыру көліктердің жай кооперациасынан көліктер жүйесіне көшуге жағдай жасалды. Ұлыбританиядан кейін ірі өнеркәсіпті тездетіп дамыту жолына АҚШ, Франция, Германия тағы басқа елдер түсті. Мануфактурадан ірі көлікті индустрияға көшу өндірістің тех базасына ғана емес сондай-ақ қоғамдық қатынастар жүйесінде де түбегейлі өзгерістер енгізді. В.И Ленин өнеркәсіп төңкерісін сиппаттай отырып оны барлық қоғамдық қатынастарды шұғыл әрі күрт өзгерту екендігін атап көрсетті. Өндірістің жетекші салаларында ірі көлікті өндірісті баянды ету өндіргіш күштердің онан әрі тезірек өркендеуіне материалдық алғы шарттар жасады. Өнеркәсіп төңкерісі өнеркәсіпті қоғамдық өндірістің басты саласына айландырды, оны егіншіліктен толығынан бөліп, ірі өнеркәсіп орталықтарынан жылдамырақ өсуіне мүмкіндік ашты. Капитал индустриялық дамуы патриархалдық томаға-тұйықтықты біржолата жойды. Бірақ та көлікті техниканы капитал жолмен пайдалану жалдама жұмысшыларды қанауды күщейтіп, жұмысшыларды көліктің шылауына айналдырды. Капитал фабрика өндірісінің өсуі ой еңбегі және дене еңбегінің арасындағы қала мен ауылдың арасындағы қайшылықтардың шиеленісуіне жағдай жасады. Өндірісті одан әрі механикаландыру капиталды фабрикадан жұмысшылардың бір бөлігін ығыстырып шығарып, жаппай жұмыссыздықтың пайда болуына әкеліп соқтырды. Өндірістің қоғамдық сипаты мен иемденудің жеке меншиктік формасы арасындағы қайшылықтың тереңдеуі артық өндірудің дүркін-дүркін дағдарысын дүниеге келтірді. Машиналы индустрияның өсуімен фабрика жұмысшыларының саны артты.
Дереккөздер
- “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, ІX том
- Маркс К. «Капитал» 1 том, Энгельс Ф. «Положение рабочего класса в Анлии»
- Маркс К. Энгельс Ф. Соч 2 изд. Том 2
- В.И. Ленин «Экономикалық романтизмнің сипаттамасы. Сисмонды және біздің отандық сисмондистер» Шығ. 3 том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Өnerkәsip tonkerisi ekonomikalyk zhәne әleumettik sayasi ozgeristerdin zhүjesi Өnerkәsip tonkerisi kol enbegine negizdelgen manufakturadan iri kolikti industriyaga otui Өnerkәsip tonkerisi zhumys kolikterin zhasap koldanudan bastalyp kolikti tehnikany keninen pajdalanuga negizdelgen kolikti ondiristin damuymen ayaktaldy Munyn nәtizhesinde kapitalistik ondiris әdisi feodaldyk ondiris әdisin tүpkilikti zhendi Өnerkәsip tonkerisi ondiristi kapitaldyk kogamdastyruga zor mүmkindik ashty Koptegen bytyranky ondiris procesteri bir kogamdyk ondiristik proceske biriktiriledi Iri kolikti industriyany damytudyn tarihi algy shartyn kapital ondiristin manufakturalyk tүri zhasady Kapitaldy algashky korlanuy kapital katynastardyn odan әri damuyn kamtamasyz etti Bul bir zhagynan kүn koris karazhatynan ajrylgan sondyktan da tauar retinde tek ozinin zhumys kүshin usyna alatyn adamdar armiyasyn dүniege keltirdi Ekinshi zhagynan kapitalister taby ondiris kural zhabdygy men zhumys kүshin satyp aluga pajdalanatyn iri aksha bajlygyn zhinaktauga mүmkindik beredi Kapitalist ondiristin osui ishki әri syrtky rynoktyn keneyuine zhol ashty Өnerkәsip tonkerisi birsypyra elderdin onerkәsibinde kapitalizm damuynyn belgili bir kezenin sipattajtyn zhalpy tarihi kurylys bolyp tabylady Alajda manufakturadan iri kolikti industriyaga otudin algy sharty olardyn bәrinde pisip zhetilgen zhok Өnerkәsip tonkerisi zholyna baska elderden buryn Ұlybritaniya tүsti Dzhenni Uattyn bu koligi 17 gasyr ayagy men 18 gasyr 1 zhartysynda munda manufakturalyk ondiris ozinin sharyktau shegine zhetti Manufakturalyk ondiristin kolikti ondiriske ajnaluy enbek kuraldarynyn ozgeruinen bastalady 18 gasyrdyn 70 80 zhyldary makta iirude bargan sajyn Dzhenni atty meh zhip iirgish keninen koldanylady Meh zholymen zhip iirudin onan әri damuy vaterli stanoktardy әsirese myul kolikterdi koldanuga bajlanysty boldy Osydan bastap makta makta mata zhipter fabrikalyk әdispen әzirlene bastaldy Zhekelegen ondiristerdi mehanikalandyru baska da salalarda enbek onimdiligin arttyrudyn ekonomikalyk kazhettiligin tudyrdy 18 gasyrdyn 90 zhylynan ayak kezinde tokyma onerkәsibinde Dzh Uattyn bu dvigateli keninen koldanyldy Өnerkәsip ondiris koleminin tezirek osui zhәne rynok bajlanystardyn onan әri oris aluy transport kuraldarynyn zhetildirudi kazhet etedi 19 gasyrdyn 1 zhartysynda parohod katynas men bu temir zhol transporty zhumys istej bastady Kolikti tehnikanyn bargan sajyn etek aluy koliktin ozin kol onerlik tehnikamen әzirleuge kajshy keldi Bul kolik kurylys ondirisine kolikterdi keninen engizudin nәtizhesinde zhojyldy 19 gasyrdyn bas kezinde onerkәsipte metall ondejtin stanoktar teh balga gidravlikalyk prester keninen pajdalana bastady At kүshimen zhүretin temir zhol Әr tүrli ondiristerdi mehanikalandyru kolikterdin zhaj kooperaciasynan kolikter zhүjesine koshuge zhagdaj zhasaldy Ұlybritaniyadan kejin iri onerkәsipti tezdetip damytu zholyna AҚSh Franciya Germaniya tagy baska elder tүsti Manufakturadan iri kolikti industriyaga koshu ondiristin teh bazasyna gana emes sondaj ak kogamdyk katynastar zhүjesinde de tүbegejli ozgerister engizdi V I Lenin onerkәsip tonkerisin sippattaj otyryp ony barlyk kogamdyk katynastardy shugyl әri kүrt ozgertu ekendigin atap korsetti Өndiristin zhetekshi salalarynda iri kolikti ondiristi bayandy etu ondirgish kүshterdin onan әri tezirek orkendeuine materialdyk algy sharttar zhasady Өnerkәsip tonkerisi onerkәsipti kogamdyk ondiristin basty salasyna ajlandyrdy ony eginshilikten tolygynan bolip iri onerkәsip ortalyktarynan zhyldamyrak osuine mүmkindik ashty Kapital industriyalyk damuy patriarhaldyk tomaga tujyktykty birzholata zhojdy Birak ta kolikti tehnikany kapital zholmen pajdalanu zhaldama zhumysshylardy kanaudy kүshejtip zhumysshylardy koliktin shylauyna ajnaldyrdy Kapital fabrika ondirisinin osui oj enbegi zhәne dene enbeginin arasyndagy kala men auyldyn arasyndagy kajshylyktardyn shielenisuine zhagdaj zhasady Өndiristi odan әri mehanikalandyru kapitaldy fabrikadan zhumysshylardyn bir boligin ygystyryp shygaryp zhappaj zhumyssyzdyktyn pajda boluyna әkelip soktyrdy Өndiristin kogamdyk sipaty men iemdenudin zheke menshiktik formasy arasyndagy kajshylyktyn terendeui artyk ondirudin dүrkin dүrkin dagdarysyn dүniege keltirdi Mashinaly industriyanyn osuimen fabrika zhumysshylarynyn sany artty Derekkozder Қazak Sovet Enciklopediyasy IX tom Marks K Kapital 1 tom Engels F Polozhenie rabochego klassa v Anlii Marks K Engels F Soch 2 izd Tom 2 V I Lenin Ekonomikalyk romantizmnin sipattamasy Sismondy zhәne bizdin otandyk sismondister Shyg 3 tom