Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Өзгергіштік – организм мен сыртқы ортаның қарым-қатынасын көрсететін күрделі процесс; тірі организмдердің өсіп-дамуы барысында өзін қоршаған орта әсеріне байланысты жаңа белгі-қасиеттер түзуі немесе өзінде бұрыннан бар белгі-қасиеттерін жоғалтуы. Өзгергіштік организмнің немесе клетканың жеке дамуы барысында, сондай-ақ, ұрпақ ішіндегі организмнің бір тобының жынысты немесе жыныссыз көбеюі кезінде байқалады. Пайда болу механизміне, белгілердің өзгеру қасиетіне байланысты өзгергіштік бірнеше түрге бөлінеді.
Тұқым қуалайтын өзгергіштік – организмде жаңа генотиптердің пайда болуы нәтижесінде фенотипте өзгерістің байқалуы. Өзгергіштіктің бұл түрін мутациялық өзгергіштік деп те атайды (қ. Мутация). Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің өзіне тән мынадай қасиеттері бар: мутациялар секірмелі, кенеттен пайда болады; тұқым қуалайды; пайдалы және зиянды болып бөлінеді; бір рет пайда болған мутация қайта өзгеріске ұшырай алады; мутация сапалы өзгергіштікке жатады.
Тұқым қуаламайтын өзгергіштік сыртқы орта факторларының әсерінен пайда болады. Бұл жағдайда белгі тұқым қуаламайды, яғни ол сыртқы орта жағдайларының әр түрлі деңгейдегі әсерлерінен қалыптасады. Мұны модификац. өзгергіштік деп атайды (қ. Модификация). Модификациялық өзгергіштікте келесі үрім-бұтаққа берілмейді, себебі гендері мен хромосомдары өзгермейді. Алайда бұл өзгерістердің маңызы ерекше. Олар шүғыл өзгерген жағдайларда дарақтардың тірі қалуына жәрдемдеседі. Мысалы, құрғақшылық немесе қышқылды жаңбыр нәтижесінде өсімдік жапырақтарын түсірмесе, не боларын елестетудің өзі мүмкін емес. Егер мұндай құбылыс болмаса, онда өсімдіктер тіршілігін жоюы сөзсіз. Қуаңшылық кезінде жапырақтардың түсуі немесе жыл маусымдары бойынша жануарлар жабыны түсінің өзгеруі осындай өзгергіштіктерге мысал бола алады.
Онтогенетик. өзгергіштік организмнің не клетканың жеке даму барысында заңды түрде болатын өзгергіштігін іске асырады. Бұл кезде генотип өзгеріссіз қалады. Өзгергіштіктің бұл түрі – тірі организмнің онтогенезінің әр түрлі сатысындағы не клетканың тіршілік циклінің бір геном мөлшеріндегі қызметімен іске асырылады. Өзгергіштік – популяция мен түрдің тіршілік ету ортасының өзгеру жағдайына бейімделуін қамтамасыз ететін, эволюцияның маңызды факторларының бірі.
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы, 7том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Өzgergishtik organizm men syrtky ortanyn karym katynasyn korsetetin kүrdeli process tiri organizmderdin osip damuy barysynda ozin korshagan orta әserine bajlanysty zhana belgi kasietter tүzui nemese ozinde burynnan bar belgi kasietterin zhogaltuy Өzgergishtik organizmnin nemese kletkanyn zheke damuy barysynda sondaj ak urpak ishindegi organizmnin bir tobynyn zhynysty nemese zhynyssyz kobeyui kezinde bajkalady Pajda bolu mehanizmine belgilerdin ozgeru kasietine bajlanysty ozgergishtik birneshe tүrge bolinedi Tukym kualajtyn ozgergishtik organizmde zhana genotipterdin pajda boluy nәtizhesinde fenotipte ozgeristin bajkaluy Өzgergishtiktin bul tүrin mutaciyalyk ozgergishtik dep te atajdy k Mutaciya Tukym kualajtyn ozgergishtiktin ozine tәn mynadaj kasietteri bar mutaciyalar sekirmeli kenetten pajda bolady tukym kualajdy pajdaly zhәne ziyandy bolyp bolinedi bir ret pajda bolgan mutaciya kajta ozgeriske ushyraj alady mutaciya sapaly ozgergishtikke zhatady Tukym kualamajtyn ozgergishtik syrtky orta faktorlarynyn әserinen pajda bolady Bul zhagdajda belgi tukym kualamajdy yagni ol syrtky orta zhagdajlarynyn әr tүrli dengejdegi әserlerinen kalyptasady Muny modifikac ozgergishtik dep atajdy k Modifikaciya Modifikaciyalyk ozgergishtikte kelesi үrim butakka berilmejdi sebebi genderi men hromosomdary ozgermejdi Alajda bul ozgeristerdin manyzy erekshe Olar shүgyl ozgergen zhagdajlarda daraktardyn tiri kaluyna zhәrdemdesedi Mysaly kurgakshylyk nemese kyshkyldy zhanbyr nәtizhesinde osimdik zhapyraktaryn tүsirmese ne bolaryn elestetudin ozi mүmkin emes Eger mundaj kubylys bolmasa onda osimdikter tirshiligin zhoyuy sozsiz Қuanshylyk kezinde zhapyraktardyn tүsui nemese zhyl mausymdary bojynsha zhanuarlar zhabyny tүsinin ozgerui osyndaj ozgergishtikterge mysal bola alady Ontogenetik ozgergishtik organizmnin ne kletkanyn zheke damu barysynda zandy tүrde bolatyn ozgergishtigin iske asyrady Bul kezde genotip ozgerissiz kalady Өzgergishtiktin bul tүri tiri organizmnin ontogenezinin әr tүrli satysyndagy ne kletkanyn tirshilik ciklinin bir genom molsherindegi kyzmetimen iske asyrylady Өzgergishtik populyaciya men tүrdin tirshilik etu ortasynyn ozgeru zhagdajyna bejimdeluin kamtamasyz etetin evolyuciyanyn manyzdy faktorlarynyn biri DerekkozderҚazak enciklopediyasy 7tom Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet