Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Құлқын — қара бастың қамы, пайдасы (түсіндірме сөздіктегі мағынасы). «Өз құлқыны. үшін қандай болса да сатып кете беретін жігіт» (Б. Майлин, Шығ.). Сырт қарағанда, қазіргі түсінігіміз— туынды, ауыспалы мағына нәтижесі. Дәл осы тұлғалас араб сөзі «құлқум» -ның мағынасы — жұтқыншақ, адамның тамағы мағынасында қолданылады. Осыған қарағанда, кейбір авторлардың сөз төркіні араб тілі деп белгілеуіне қосылуға да болады. Мысалы, К.Юдахин қырғыз тіліндегі «кулкун» (жұтқыншақ) сөзінің тұсына араб тілінен дегенді көрсеткен. «Қазақ тіліндегі араб-парсы сөздері» атты кітабында те осы пікірде. Арабтарға түркі, моңғол тобындағы тілдерден ауысып баруы да мүмкін. Кейбір тіл деректері осы ойымызды қуаттағандай болды. моңғол тілінде «хоолой» сөзі — адамның тамағы, жұтқыншағы, ал «хоол»— ішетін ас, тамақ мағыналарында кездеседі (. Мұнда біз бір түбірден пайда болған, мағынасы бірімен бірі байланысты сөздермен кездесіп отырмыз. Демек, тамақты адам асқазанына жеткізетін жолдың — жұтқыншақтың атауы моңғолдарда алғашқы «хоол» сөзінен пайда болған. Тағы бір мысал, қалмақ тілінде «жұтқыншақ» мағынасы «хол» сөзі арқылы айтылады да, ал талан-таражға салу — «хулхалх». Түркі тілдері ішінде якуттарда «жұтқыншақ» мағынасын «қуолай» сөзі ұғындырады, «кылк гын» сөз тіркесі қазақ тіліндегі «жұту, жұтып қою» етістігі мағынасы орнына қолданылады. Қорыта айтқанда, сөз төркіні түркі, моңғол тобындағы тілдерге ортақ болған да, кейін келе әрқайсысы өздерінің тіл заңдылығына қарай дыбыс өзгерістерін кіргізген әрі алғашқы түбірге түрлі жұрнақтар жалғай отырып, жаңа мағыналар туғызған. моңғол тіліндегі «о» дыбысының орнына түркі тілдерінде бірде «ы», кейде «ұ» дыбыстары айтылатынын якут («кыл»), қазақ тілдерінен («құл») байқалып отыр. Көрсетілген түбір (хоол, қыл, құл) ең алғаш «тамақ» (ішетін), одан әрі тамақ жүретін жол («жұтқыншақ»), бері келе, әсіресе, қазақ тілінде қазіргі кездегі мағынаға дейін әзгеріске түскен (құл — тамақ, ас>құл + қын (жұтқыншақ) >құлқын (өз пайдасы, бас пайдасы).
Дереккөздер
- Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қulkyn kara bastyn kamy pajdasy tүsindirme sozdiktegi magynasy Өz kulkyny үshin kandaj bolsa da satyp kete beretin zhigit B Majlin Shyg Syrt karaganda kazirgi tүsinigimiz tuyndy auyspaly magyna nәtizhesi Dәl osy tulgalas arab sozi kulkum nyn magynasy zhutkynshak adamnyn tamagy magynasynda koldanylady Osygan karaganda kejbir avtorlardyn soz torkini arab tili dep belgileuine kosyluga da bolady Mysaly K Yudahin kyrgyz tilindegi kulkun zhutkynshak sozinin tusyna arab tilinen degendi korsetken Қazak tilindegi arab parsy sozderi atty kitabynda te osy pikirde Arabtarga tүrki mongol tobyndagy tilderden auysyp baruy da mүmkin Kejbir til derekteri osy ojymyzdy kuattagandaj boldy mongol tilinde hooloj sozi adamnyn tamagy zhutkynshagy al hool ishetin as tamak magynalarynda kezdesedi Munda biz bir tүbirden pajda bolgan magynasy birimen biri bajlanysty sozdermen kezdesip otyrmyz Demek tamakty adam askazanyna zhetkizetin zholdyn zhutkynshaktyn atauy mongoldarda algashky hool sozinen pajda bolgan Tagy bir mysal kalmak tilinde zhutkynshak magynasy hol sozi arkyly ajtylady da al talan tarazhga salu hulhalh Tүrki tilderi ishinde yakuttarda zhutkynshak magynasyn kuolaj sozi ugyndyrady kylk gyn soz tirkesi kazak tilindegi zhutu zhutyp koyu etistigi magynasy ornyna koldanylady Қoryta ajtkanda soz torkini tүrki mongol tobyndagy tilderge ortak bolgan da kejin kele әrkajsysy ozderinin til zandylygyna karaj dybys ozgeristerin kirgizgen әri algashky tүbirge tүrli zhurnaktar zhalgaj otyryp zhana magynalar tugyzgan mongol tilindegi o dybysynyn ornyna tүrki tilderinde birde y kejde u dybystary ajtylatynyn yakut kyl kazak tilderinen kul bajkalyp otyr Korsetilgen tүbir hool kyl kul en algash tamak ishetin odan әri tamak zhүretin zhol zhutkynshak beri kele әsirese kazak tilinde kazirgi kezdegi magynaga dejin әzgeriske tүsken kul tamak as gt kul kyn zhutkynshak gt kulkyn oz pajdasy bas pajdasy DerekkozderBes zhүz bes soz Almaty Rauan 1994 zhyl ISBN 5 625 02459 6Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz