Құлеке батыр

Құлеке батыр немесе Құлеке Тәңірбердіұлы (1710-1771, Иманбұрлық - Аютас аралығы) — батыр, тарихи тұлға, заманының көрнекті мемлекет қайраткері. Арғын тайпасы Атығай руынан шыққан.

Абылай ханның сенімді серігі, оң қолы болған. Елшілік қызмет те атқарған. Тарихи құжаттарда Құлеке есімі алғаш рет 1742 ж. тамыз айында кездеседі. Сол жылғы 23-30 тамыз күндері Орынбор қаласында арнайы комиссияның бастығы, құпия кеңесші-сенатор И.И.Неплюевтің алдында орыс патшайымы адалдығы туралы қазақтың бір топ батырлары мен билері ант берген. Осылардың арасында Құлеке батыр да 28 тамыз күні 35-ші болып ант беріпті. Бұл туралы «Русско-казахские отношения в ХVI-XVIII веках» деген құжатта №96-шы номермен сақталған.

1961 жылы Алматыда кітап болып басылған. Бұдан кейінгі жылдары Құлеке батыр орыс үкіметімен жақсы қатынастарда болады. Осы 1755 жылы қазақтар Ертістің шығыс бетіне өтіп , қонып жүргенін сол кездегі заңдардан көреміз. Сол жылы Керекуден төмен һәм Семейден жоғары (24 шілдедегі №209 патша жарлығында ) қазақ Ертіс өтіп, әл бермеген соң, шепте әскерлерді молайту керек дейді. Сол жылғы патшаның тағы бір жарлығында Ертіс өтіп, қоныс алып жүрген Құлеке батыр атты казактармен соғысып, шығыс бетінде әлденеше қазақ түтіні қоныс қылып, кетпегендігі айтылады. Өйткені Абылайдың пәрмені соны талап етті. Абылай хан атынан бірнеше рет елшілікке барады. Көптеген құжаттарда Құлеке батырмен қатар Құлсары батыр, әулиенің есімі жиі аталады. Соған қарағанда Құлсары батыр да беделді, тарихи тұлға.

Құлеке батырдың ата-тегі: Атығай ішінде Бәйімбет → Жоламан → Дәулетей → Тәңірберді (Тәйірберді).

Одан төрт ұл туған:

1. Тілеке,
2. Құлеке,
3. Қожаберген,
4. Ақан-Барақ.

Құлекенің алты ұлы болған: Бәбеке, Мөңке, Тілеуке (Шал ақын), Шардақ, Қазақбай, Жүсіп.

Шал ақын бір өлеңінде әкесі Құлекенің атақты батыр болғанын сөз етеді:

Құдай жақсы жаратқан
Нұрекені айт,
Елде жақсы бар болса
бір-екіні айт.
Атығайда төрт қасқа
батыр өткен,
Жантелі, Жәпек, Тілеке,
Құлекені айт!

Құлеке батыр қайтыс болған соң ұлы - Шал ақын денесін Қожа Ахмет Иассауи кесенесіне апарып жерлеген.

Дереккөздер

1. Сәдуақас, Тортай Ел мен Жер. Көкшетау - Қызылжар - Омбы - Құсмұрын - Ұлытау - Астана аймағы (тарихи-танымдық жинақ) — Алматы: Дайк-Пресс. — Т. 2003. — 565 б. — 1500 таралым. — ISBN 9965-699-06-2.
2. Солтүстік Қазақстан облысы энциклопедиясы, "Арыс" баспасы, Алматы, 2006