Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қастандық теориясы (кейде "Қастандық ілімі"; ағылш. conspiracy theory - ағылш. conspiracy - "қастандық" + грек. Логос/λόγος - "ғылым"; сондай-ақ конспирология деген атаумен де белгілі) — жекелей қоғамға маңызды болған оқиғаларды, тарихи жағдайлармен айқындалған оқиғаларды немесе тіпті тарихи қадамдардың нәтижелерінің барлығын басқа адамдар тобының (мемлекет ішіндегі мемлекет, әлемдік үкімет) тарапынан қастандық деп жариялау тұжырымын айтады. Конспирологтардың ойынша, осы үрдістерді өздерінің көздеген пайдакүнемділіктері, амбициялары және басқа да топтық, кландық, өзге де мүдделері есебінен басқарады. Бұл термин көбіне негативті, жағымсыз сипатта түсіндіріледі.
Қастандық теориясының пайда болу негіздері
Қастандық теориясының пайда болу себептерінің бірі - адамның тереңге бойлаған әлеуметтік және психологиялық қажеттіліктері.
Қастандық теориясының ережелерін қабылдау стереотиптеу механизмдерімен, проекциямен және эскапизм феноменімен, сондай-ақ адамның кездейсоқ оқиғаларды түсінуінің күрделілігімен, әлемді фрагменттік қабылдауымен, оқиғалар бейнесін тұтас бейнелеуге деген ұмтылысымен тығыз байланысты (гештальт психологиясын қараңыз). Қастандық теорияларының сәтті болуының себебі әлеуметтік теңсіздікке идеологиялық реакция деп те аталады. Jamie Bartlett and Carl Miller A Bestiary of the 9/11 Truth Movement: Notes from the Front Line (en) // . — 2011. — Т. 35.4.
Проекция механизмі дегеніміз, қастандық теориясының жақтаушысы, әдетте, кейбір жағымды және жағымсыз жеке қасиеттерін қастандықтың болжалды қатысушыларына аударады. Сонымен қатар, олар өрескел сипатқа ие болады. Бір жағынан, конспириологтардың пікірімен "қаскүнемдер" жын-перілерге теңестіріледі, оларға жаман ниеттер де, жеке азғындық та таңылады. Бұл болжамды қастандық жасаушыларға қатысты кез-келген моральдық шектеулерді алып тастауға, моральдық айыптаудан немесе қылмыстық жауапкершіліктен аулақ болуға мүмкіндік береді. Өйткені, мұндай құбыжықтарды жойған адам қылмыскер емес, батыр деп танылуы керек. Екінші жағынан, қастандық жасаушыларға ерекше қабілеттер беріледі (ақыл, айла, мақсаттылық және т.б.).
| Өтініш, осы бөлімді толықтырыңыз. |
Қазақстандағы короновирусқа қатысты қастандық теориялары
Вирус шашатын ұшақтар мен тікұшақтар
Қазақстанда 2020 жылы бүкіл әлемді жаулаған короновирус инфекциясы кезінде короновирусқа қатысты көптеген қастандық теориялары тарады. 2020 жылы әлеуметтік желі мен чаттарда жаңа (әлем бойынша емес, тек Қазақстан үшін) қастандық теориясы жиі айтылып жатты. Facebook желісінде “міне, қазақты қынадай қырудың ең оңтайлы жолы – ұшақпен вирус шашу”, Instagram-да химиялық жолдар және тікұшақ пен ұшақтан вирустардың (атап айтқанда жаңа коронавирустың) таралып жатқаны туралы хабарламалар тарап, ал Youtube-та “жолаушылар ұшағынан вирустардың таралып жатыр” деген видеолар жарияланып жатты. Бұл қастандық теориясы қайдан шықты? Конспирологиялық теория 1990-шы жылдары пайда болды. Ол кезде стратосферада/ионосферада белгілі бір заттардың шашырауы арқылы ауа райына қалай әсер ететіні талқылана бастады. Конспирологтардың айтуынша, 1990-шы жылдардың ортасынан бастап Үкімет (әдетте АҚШ үкіметі деп аталады, бірақ кейде басқа үкіметтерді де айтады) ауа-райының өзгеруін, сананы бақылауды, химиялық/ биологиялық қаруды сынауды, өнімге залал келтіру жолымен акциялар бағасын айла-шарғы жасауды және (бұл қазір біз байқап отырмыз) аурулардың таралуын қоса алғанда, жер шарын химиялық агенттермен жасырын зақымдату үшін азаматтық авиация ұшақтарын пайдаланады. 2011 жылы АҚШ-та, Канадада және Ұлыбританияда жүргізілген сауалнама респонденттердің 16,6% бұл теорияға сенгенін көрсетті. Қастандық теориясының жақтастары әртүрлі пікір айтады. Кейбіреулердің пікірінше, бұл жаһандық жылынуды бақылау әрекеті, ал басқалары халықты бақылау, психологиялық манипуляциялар және био қару-жарақ сынақтары сияқты әлдеқайда қауіпті мақсаттарға әкелуі мүмкін. Бұл теорияны ғалымдар мен ғылыми деректер бірнеше рет теріске шығарды Теорияның таралуына байланысты, АҚШ үкіметі өзін қорғай бастады. EPA және Федералдық авиациялық басқару және Мұхит және атмосфералық зерттеулердің Ұлттық басқармасының ақпараттық бюллетені АҚШ Қоршаған ортаны қорғау агенттігінің сайтында жарияланды.
Құжатта не деп айтылған?
Контрейлдар – бұл атмосфералық жағдайда реактивті қозғалтқыштардың артында көрінетін және олар мұз бөлшектерінен тұратын сызық түріндегі бұлттар секілді сақталады немесе «конденсация жолдары» деп аталады. EPA әдейі жасалған химиялық немесе биологиялық агенттердің атмосфераға шығаратыны бойынша қандай да бір әрекеттің барын жоққа шығарады.
Қастандық теориясын қолдаушылар азаймаған соң, ғалымдар зерттеуге қосыла бастады. 2016 жылы Карнеги ғылым институты мен Калифорния университетінің Ирвингеде жасаған зерттеуінде атмосфераның 77 жетекші зерттеушілері мен геохимиктері арасында сауалнама жүргізілген. Барлығы, тек біреуінен басқа жасырын түрде атмосфераны шашыраудың құпия ірі масштабты бағдарламасының мүмкін еместігі туралы айтты. Тек бір ғана ғалым атмосфералық барийдің өте жоғары деңгейін топырақтағы барий деңгейі төмен шалғай жерде тіркеді. Бірақ осы бір нәтижеден жасырын түрде химикаттармен шашыратамыз деген идеяға көшу үшін логика мен ғылымның барлық заңдарын жоққа шығару ғана жеткілікті.
Видеода көрсетілген қандай ұшақ? Бұл өрт сөндіруге арналған ұшақ. Чилиде 2016 жылдың аяғы мен 2017 жылдың басында орман өрті болды. Елдің сол кездегі президенті Мишель Бачелет «бұл Чили тарихындағы ең жаман өрт болды» деп мәлімдеді. Ұшақ Израильде алғаш рет қолданылды. Ол 2016 жылдың қарашасында орман өрттерімен күресуге көмектесті және одан кейін Чилиге белсенді түрде көмектесті. Бір аптаның ішінде өрт саны 70-тен 32-ге дейін азайды.
747 Global SuperTanker шамамен 75 800 литр суды немесе антипиренді сақтай алады. 180 метр биіктіктен түсірілген сұйықтық ең алапат орман өртін де сөндіре алады.
- Химиялық жолдар туралы қастандық теориясы ресми мәліметтерге сенбейтін және қырғи-қабақ теорияларға бейім адамдар арасында кең таралған. factcheck сайтының байқауына сәйкес, қастандық теористерінің көбеюі эпидемиялармен немесе табиғи апаттармен сәйкес келеді. Қалыпты уақытта химиялық жолдардың саны онша көп емес. Авиацияның дамуы жылдан жылға артып келе жатқан тұста, бұл теорияны жақтаушылар да көбейіп жатыр.
- 2000 жылы Федералдық авиациялық басқарма, АҚШ-тың Ұлттық авиациялық басқармасы қоршаған ортаны қорғау агенттігімен (EPA), Аэронавтика және ғарыш кеңістігін зерттеу жөніндегі Ұлттық басқармасымен (NASA) және мұхиттар мен атмосфераны зерттеу жөніндегі ұлттық басқармамен (NOAA) қауесетті жоққа шығару үшін есеп беруге арнайы біріктірілді. Көріп отырғанымыздай, нәтижесін толықтай бере алмады.
- EPA құжатты 2015 жылы қайта басып шығарды және барлық қауесеттерді тағы бір рет жоққа шығарды. Бұл теорияны ғалымдар бірнеше рет теріске шығарды, бірақ басқа қастандық теориясы секілді, қауесеттер тоқтамай жатыр.
- Ионосфера туралы ғалымдардың бақылауларында ешқандай құпия жоқ. Заттар туралы да, эксперименттер мен олардың мақсаттары туралы да жасырын ақпарат кезіктірмейсіз. Барлық ақпарат NASA сайтында және ғылыми журналдарда толықтай көрсетілген.
COVID-19 вакцинасына қатысты қастандық теориялары
| Өтініш, осы бөлімді толықтырыңыз. |
Дереккөздер
- Қастандық теориясы: вирус шашатын ұшақтар мен тікұшақтар
- https://factcheck.kz/kaz/densaulyk/kastandyk-teoriyasy-virus-shashatyn-ushaktar-men-tikushaktar/
- https://www.youtube.com/watch?v=o1OXOA9HOWM&ab_channel=MediaNet
- "explanations for important events that involve secret plots by powerful and malevolent groups"
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6282974/
- https://nepis.epa.gov/Exe/ZyPDF.cgi/00000LVU.PDF?Dockey=00000LVU.PDF
- https://factcheck.kz/kaz/densaulyk/kastandyk-teoriyasy-virus-shashatyn-ushaktar-men-tikushaktar/
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қastandyk teoriyasy kejde Қastandyk ilimi agylsh conspiracy theory agylsh conspiracy kastandyk grek Logos logos gylym sondaj ak konspirologiya degen ataumen de belgili zhekelej kogamga manyzdy bolgan okigalardy tarihi zhagdajlarmen ajkyndalgan okigalardy nemese tipti tarihi kadamdardyn nәtizhelerinin barlygyn baska adamdar tobynyn memleket ishindegi memleket әlemdik үkimet tarapynan kastandyk dep zhariyalau tuzhyrymyn ajtady Konspirologtardyn ojynsha osy үrdisterdi ozderinin kozdegen pajdakүnemdilikteri ambiciyalary zhәne baska da toptyk klandyk ozge de mүddeleri esebinen baskarady Bul termin kobine negativti zhagymsyz sipatta tүsindiriledi Bir dollarlyk banknotadagy barlygyn korushi koz kejbir kastandyk teoretikterinin pikirinshe dagy masondardyn kastygyn bildirediҚastandyk teoriyasynyn pajda bolu negizderiҚastandyk teoriyasynyn pajda bolu sebepterinin biri adamnyn terenge bojlagan әleumettik zhәne psihologiyalyk kazhettilikteri Қastandyk teoriyasynyn erezhelerin kabyldau stereotipteu mehanizmderimen proekciyamen zhәne eskapizm fenomenimen sondaj ak adamnyn kezdejsok okigalardy tүsinuinin kүrdeliligimen әlemdi fragmenttik kabyldauymen okigalar bejnesin tutas bejneleuge degen umtylysymen tygyz bajlanysty geshtalt psihologiyasyn karanyz Қastandyk teoriyalarynyn sәtti boluynyn sebebi әleumettik tensizdikke ideologiyalyk reakciya dep te atalady Jamie Bartlett and Carl Miller A Bestiary of the 9 11 Truth Movement Notes from the Front Line en 2011 T 35 4 Proekciya mehanizmi degenimiz kastandyk teoriyasynyn zhaktaushysy әdette kejbir zhagymdy zhәne zhagymsyz zheke kasietterin kastandyktyn bolzhaldy katysushylaryna audarady Sonymen katar olar oreskel sipatka ie bolady Bir zhagynan konspiriologtardyn pikirimen kaskүnemder zhyn perilerge tenestiriledi olarga zhaman nietter de zheke azgyndyk ta tanylady Bul bolzhamdy kastandyk zhasaushylarga katysty kez kelgen moraldyk shekteulerdi alyp tastauga moraldyk ajyptaudan nemese kylmystyk zhauapkershilikten aulak boluga mүmkindik beredi Өjtkeni mundaj kubyzhyktardy zhojgan adam kylmysker emes batyr dep tanyluy kerek Ekinshi zhagynan kastandyk zhasaushylarga erekshe kabiletter beriledi akyl ajla maksattylyk zhәne t b Өtinish osy bolimdi tolyktyrynyz Қazakstandagy koronoviruska katysty kastandyk teoriyalaryVirus shashatyn ushaktar men tikushaktar Қazakstanda 2020 zhyly bүkil әlemdi zhaulagan koronovirus infekciyasy kezinde koronoviruska katysty koptegen kastandyk teoriyalary tarady 2020 zhyly әleumettik zheli men chattarda zhana әlem bojynsha emes tek Қazakstan үshin kastandyk teoriyasy zhii ajtylyp zhatty Facebook zhelisinde mine kazakty kynadaj kyrudyn en ontajly zholy ushakpen virus shashu Instagram da himiyalyk zholdar zhәne tikushak pen ushaktan virustardyn atap ajtkanda zhana koronavirustyn taralyp zhatkany turaly habarlamalar tarap al Youtube ta zholaushylar ushagynan virustardyn taralyp zhatyr degen videolar zhariyalanyp zhatty Bul kastandyk teoriyasy kajdan shykty Konspirologiyalyk teoriya 1990 shy zhyldary pajda boldy Ol kezde stratosferada ionosferada belgili bir zattardyn shashyrauy arkyly aua rajyna kalaj әser etetini talkylana bastady Konspirologtardyn ajtuynsha 1990 shy zhyldardyn ortasynan bastap Үkimet әdette AҚSh үkimeti dep atalady birak kejde baska үkimetterdi de ajtady aua rajynyn ozgeruin sanany bakylaudy himiyalyk biologiyalyk karudy synaudy onimge zalal keltiru zholymen akciyalar bagasyn ajla shargy zhasaudy zhәne bul kazir biz bajkap otyrmyz aurulardyn taraluyn kosa alganda zher sharyn himiyalyk agenttermen zhasyryn zakymdatu үshin azamattyk aviaciya ushaktaryn pajdalanady 2011 zhyly AҚSh ta Kanadada zhәne Ұlybritaniyada zhүrgizilgen saualnama respondentterdin 16 6 bul teoriyaga sengenin korsetti Қastandyk teoriyasynyn zhaktastary әrtүrli pikir ajtady Kejbireulerdin pikirinshe bul zhaһandyk zhylynudy bakylau әreketi al baskalary halykty bakylau psihologiyalyk manipulyaciyalar zhәne bio karu zharak synaktary siyakty әldekajda kauipti maksattarga әkelui mүmkin Bul teoriyany galymdar men gylymi derekter birneshe ret teriske shygardy Teoriyanyn taraluyna bajlanysty AҚSh үkimeti ozin korgaj bastady EPA zhәne Federaldyk aviaciyalyk baskaru zhәne Muhit zhәne atmosferalyk zertteulerdin Ұlttyk baskarmasynyn akparattyk byulleteni AҚSh Қorshagan ortany korgau agenttiginin sajtynda zhariyalandy Қuzhatta ne dep ajtylgan Kontrejldar bul atmosferalyk zhagdajda reaktivti kozgaltkyshtardyn artynda korinetin zhәne olar muz bolshekterinen turatyn syzyk tүrindegi bulttar sekildi saktalady nemese kondensaciya zholdary dep atalady EPA әdeji zhasalgan himiyalyk nemese biologiyalyk agentterdin atmosferaga shygaratyny bojynsha kandaj da bir әrekettin baryn zhokka shygarady Қastandyk teoriyasyn koldaushylar azajmagan son galymdar zertteuge kosyla bastady 2016 zhyly Karnegi gylym instituty men Kaliforniya universitetinin Irvingede zhasagan zertteuinde atmosferanyn 77 zhetekshi zertteushileri men geohimikteri arasynda saualnama zhүrgizilgen Barlygy tek bireuinen baska zhasyryn tүrde atmosferany shashyraudyn kupiya iri masshtabty bagdarlamasynyn mүmkin emestigi turaly ajtty Tek bir gana galym atmosferalyk barijdin ote zhogary dengejin topyraktagy barij dengeji tomen shalgaj zherde tirkedi Birak osy bir nәtizheden zhasyryn tүrde himikattarmen shashyratamyz degen ideyaga koshu үshin logika men gylymnyn barlyk zandaryn zhokka shygaru gana zhetkilikti Videoda korsetilgen kandaj ushak Bul ort sondiruge arnalgan ushak Chilide 2016 zhyldyn ayagy men 2017 zhyldyn basynda orman orti boldy Eldin sol kezdegi prezidenti Mishel Bachelet bul Chili tarihyndagy en zhaman ort boldy dep mәlimdedi Ұshak Izrailde algash ret koldanyldy Ol 2016 zhyldyn karashasynda orman ortterimen kүresuge komektesti zhәne odan kejin Chilige belsendi tүrde komektesti Bir aptanyn ishinde ort sany 70 ten 32 ge dejin azajdy 747 Global SuperTanker shamamen 75 800 litr sudy nemese antipirendi saktaj alady 180 metr biiktikten tүsirilgen sujyktyk en alapat orman ortin de sondire alady Himiyalyk zholdar turaly kastandyk teoriyasy resmi mәlimetterge senbejtin zhәne kyrgi kabak teoriyalarga bejim adamdar arasynda ken taralgan factcheck sajtynyn bajkauyna sәjkes kastandyk teoristerinin kobeyui epidemiyalarmen nemese tabigi apattarmen sәjkes keledi Қalypty uakytta himiyalyk zholdardyn sany onsha kop emes Aviaciyanyn damuy zhyldan zhylga artyp kele zhatkan tusta bul teoriyany zhaktaushylar da kobejip zhatyr 2000 zhyly Federaldyk aviaciyalyk baskarma AҚSh tyn Ұlttyk aviaciyalyk baskarmasy korshagan ortany korgau agenttigimen EPA Aeronavtika zhәne garysh kenistigin zertteu zhonindegi Ұlttyk baskarmasymen NASA zhәne muhittar men atmosferany zertteu zhonindegi ulttyk baskarmamen NOAA kauesetti zhokka shygaru үshin esep beruge arnajy biriktirildi Korip otyrganymyzdaj nәtizhesin tolyktaj bere almady EPA kuzhatty 2015 zhyly kajta basyp shygardy zhәne barlyk kauesetterdi tagy bir ret zhokka shygardy Bul teoriyany galymdar birneshe ret teriske shygardy birak baska kastandyk teoriyasy sekildi kauesetter toktamaj zhatyr Ionosfera turaly galymdardyn bakylaularynda eshkandaj kupiya zhok Zattar turaly da eksperimentter men olardyn maksattary turaly da zhasyryn akparat keziktirmejsiz Barlyk akparat NASA sajtynda zhәne gylymi zhurnaldarda tolyktaj korsetilgen COVID 19 vakcinasyna katysty kastandyk teoriyalaryӨtinish osy bolimdi tolyktyrynyz DerekkozderҚastandyk teoriyasy virus shashatyn ushaktar men tikushaktarhttps factcheck kz kaz densaulyk kastandyk teoriyasy virus shashatyn ushaktar men tikushaktar https www youtube com watch v o1OXOA9HOWM amp ab channel MediaNet explanations for important events that involve secret plots by powerful and malevolent groups https www ncbi nlm nih gov pmc articles PMC6282974 https nepis epa gov Exe ZyPDF cgi 00000LVU PDF Dockey 00000LVU PDF https factcheck kz kaz densaulyk kastandyk teoriyasy virus shashatyn ushaktar men tikushaktar