Қамбар Ата Қамбар баба қазақтың сенім нанымында жылқы малының пірі иесі Кейбір аңыздарда Қ а есімі Мұхаммед ғ с пайғамба

Қамбар Ата, Қамбар баба – қазақтың сенім-нанымында жылқы малының пірі, иесі. Кейбір аңыздарда Қ. а. есімі Мұхаммед (ғ.с.) пайғамбардың күйеу баласы Әзірет Әлінің атбегі болған Ганбар есімді тарихи тұлғамен байланыстырылады. Қамбар Ата бейнесі түркі халықтарының ежелгі фольклорында көп кездеседі.

Мысалы, түрікпендік Гамбар баба – қазақтың Қорқыты сияқты сазгерлер мен әншілердің, ақындардың пірі болып саналады, ол “дутар” делінетін саз аспабын ойлап тапқан деседі. Қазақ фольклорында Қамбар Атаның мифтік болмысы су стихиясымен (“Көл иесі Қамбар-ау, Шөл иесі Қамбар-ау, қарағыма көз сал-ау”), музыкамен, муз. аспапты ойлап табумен (түрікмен мысалы), жылқы малымен байланысты. Жылқы (“су жылқылары”, “суын бие”, “суын айғыр”) мен музыканың су стихиясымен ұштастырылатындығына (қазақтың Қорқыт атасы, түрікпеннің Ашықайдыны, осетиннің Сырдоны, т.б.) қарап, Қамбар Ата мифтік сипатының тек жылқышыларға қамқорлық жасаумен шектеліп қалмайтындығын аңғаруға болады. Осындай үш сипаттағы Қамбар Ата бейнесінің қазақ-түрікпендік негізінің қалыптасу арнасы Каспий т-ндегі Маңғыстау жағалауында өрбіген. Жылқы иесі мен жылқышылар пірі болған түрікпендік Дүлдүл атаның моласы Каспий теңізінің жағасында, Маңғыстау облысына таяу жерде, Бекдаш қаласы маңында жатыр. Дүлдүл – Әзірет Әлінің тұлпары, ал теңіз жағалауындағы мола ежелден бар, яғни осы мола иесі ислам діні таралмастан бұрын оның жылқы иесі қызметін сақтағанымен, басқаша аталғандығын шамалауға болады.

Таласбек Әсемқұл Қамбардың шығу төркінін парсының "хаумаварга" (сақтар) сөзімен байланыстырады. "Хаумаварга" мен "Қамбар" - екеуі бір халықтың аты. "Хаумаварга" деп пасрылар, "қамбар" деп қаңлылар айтқан. Иран мен Тұран бөлінбей тұоғанда осы екі сөз бірдей қолданыста болған сияқты. Серікбол Қондыбайдың айтуынша, "қам" бақсы, шаман. Бақсының ойыны кейбір түркі тайпаларда "қамлау" деп аталады. Ал осы құрамадағы "бар" сөзі "бөрі" болуы мүмкін. Сонда жинақтап келгенде "қамбар" - "қамбөрі", яғни "қасқыр терісін киген бақсы" дегенді білдіруі мүмкін.

Сілтемелер

https://el.kz/news/archive/ambar_ata/