Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Әдебиет пен өнері. Қазақ әдебиетінің ежелгі бастаулары б.з.б. 3 – 1 ғ-лар аралығында пайда болған “Алып Ер Тоңға”, “Шу батыр” дастандарында жатыр. Осынау жазбалардағы оқиғалардың қазақ халқының арғы тарихымен тығыз байланыста өрбігендігі соңғы уақыттардағы ғыл. ізденістер барысында толық дәлелденді. Орхон-Енисей жазба ескерткіштері ұлттық әдебиетке тікелей қатысты үш түрлі мәселенің басын ашып берді. Біріншіден, қазақ жазба әдебиетінің түп-тамыры Түрік қағандығы тұсынан басталатыны белгілі болды. Екіншіден, өз дәуірінің кескін-келбетіне сай дамыған мәдениеті мен өнерінің болғанын айғақтады. Үшіншіден, жазба жәдігерлер поэтик. қуатымен, тарихи шежірелік сипатымен және ой тереңдігі, мазмұн байлығы, көркемдік қасиеті жағынан түркі тайпаларында сөз өнерінің жоғары дәрежеге жеткенін көрсетті. Жазба ескерткіштерінде ауыз әдебиеті үлгілерінің мол орын алуы, кейін сопылық поэзияда фольклорлық түрдің қолданылуы – фольклорлық мұра қашан да жазба әдебиеттің қайнар көзі, өркен жаюына ықпал жасайтын үлкен арна болғанын аңғартады. Халықты тарихи және рухани тіршілігімен бірге жасасып келе жатқан қоғамдық құбылыс ретінде фольклор ұлттың көркемдік ой-көзқарасын, эстет. талап-талғамын, танымдық түсінігін қалыптастырумен қатар, түркі әдебиетіне ғана тән әдеби дәстүр туғызды (қ. Ауыз әдебиеті). Түрік қағандығы құлағаннан кейін түркі тілді тайпалардың мәдениеті, өнері, әдебиеті және тілінің тарихи дамуы мен өркендеуінің негізгі орталығы қазақ даласы болды. Қазақстан мен Орта Азияда ислам дінін таратушылар түркі тайпаларының арасында мұсылмандықты рухани байлықтың ықпалымен орнықтыруға күш салды. Алайда арабтардың мәдени және әдеби мұрасы, рухани дүниетанымы мен дамуы мүлде бөлек елдің ғасырлар бойы жасаған дәстүрін бұзып, не жойып жібере алмады. Керісінше, оны байытып, өркендеуіне ықпал жасады. Осыған байланысты тарих сахнасына шыққан түрік даласы даналарының, өнер иелерінің, ғылым қайраткерлерінің көркем шығармалары мен ғыл. зерттеу еңбектері қазақ әдебиеті мен қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу тарихына тікелей ықпал етті. Осы кезеңдегі ғалымдардың еңбектерінен 10 – 12 ғ-лардағы түркі халықтарына тән ортақ мұра болып саналатын көркем әдебиеттің өркендеуіне орай туындаған сыншылдық-эстет., ғыл.-зерттеушілік, әдеби-теор. ой-пікірдің ояну дәуірін көруге болады. Бұл кезеңде мәдениет, ғы-лым, әдебиет, сәулет өнері өркендеді. Оның ішінде сөз өнеріне деген құрмет ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеттің дамуына ықпал жасады, филол. білімдер жүйесімен айналысу тек көркем әдебиет өкілдері ғана емес, барша зиялы қауымға тән құбылыс болды. Шешендік өнерді меңгеру, нақышты сөйлей білу, өлең шығару қабілетіне ие болу – білімді деп саналатын адамдардың міндетті түрде игеруге тиісті қасиеттеріне айналды. Ғыл. еңбектердің көркем үлгіде келуі оның басты сапаларының бірі ретінде танылды. Тіпті жаратылыстану ғылымымен шұғылданушылар да филология, поэтика, риторика мәселелері туралы трактаттар жазды. 9 – 12 ғ-ларда ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеттің дамуы сөз өнерінің көркемдігін, бейнелілігін, тәрбиелік мәніндегі қажеттілігін түсінуге деген алғашқы түсініктерді қалыптастыра бастады. Осылайша мәдениеті мен ғылымы, өнер-білімі, тіл мен әдебиеті даму жолына бет алған түркі халықтарына 13 ғ-да басталған моңғол шапқыншылығы аса зор зардаптар әкелді. Алайда түркі халықтары ғасырлар бойы қалыптасқан фольклоры мен әдебиетін, өнері мен мәдениетін жоғалтқан жоқ. 13 – 15 ғ-лар арасында жасалып, Алтын Орда дәуірінен қалған мәдени, әдеби, тарихи мұралар, жазба ескерткіштер, қолжазбалар, көркем шығармалар, сөздіктер мен аудармалар, шежірелер қазақ халқына да тән мұралар болып саналады. Аталған кезеңдерді қорыта келгенде қазақ халқының этн. тұрғыдан ұйысып, жеке ұлт болуына дейінгі түркі халықтарына ортақ әдеби үрдістің қазақ әдебиеті де заңды мұрагері болып табылатындығы ғыл. тұрғыдан жан-жақты дәлелденіп, тұжырымдалды. Қазақ хандығының мәдениеті, өнері, әдебиеті бұрынғы қазақ даласын жайлаған түркі тайпаларының ғасырлар бойы жасаған рухани қазынасының дәстүрлі жалғасы ретінде, көркемдік дамудың тарихи сабақтастығы принципіне сай дами бастады. Қазақтың халық ауыз әдебиеті ұлттық сипат алып, жанрлық түрлері көбейді, әсіресе жаугершілік заманның эстет. талап-тілегіне сай эпостық жырлар молая түсті. Ұлттық әдебиеттің өзіндік ерекшелігін танытатын ақын-жыраулар поэзиясы кеңінен қанат жайды. Қазақ жыраулары ертедегі түркілердің жазба поэзиясын тақырыптық, мазмұндық, жанрлық, көркемдік, образдылық, өлең құрылысы жағынан байытып, өркендетті. Жыраулар поэзиясы филос. ой-толғамды, дидактик. насихатты жалғастыра отырып, отаншылдық, патриоттық сарынды, лирик., реалистік суреттеудің алғашқы белгілерін, әдебиетке халықтық сипат әкелді, сөз өнерінің халық тарихы мен өміріне тығыз байланыстылығын, ел мұңын жырлау идеясын кіргізді (қ. Жыраулық поэзия). Қазақ әдебиетін кезеңдеу мәселесінде бірнеше ғасырлар бедерін алып жатқан осы жыраулық поэзия дәстүріне қатысты біршама талас-тартыстар туындап, 20 ғ-дың 80-жылдары соңына қарай ішінара лайықты бағасын алғанымен оның қазақ әдебиетіндегі орны мен идеялық бағыты кейінгі кезеңдерде ғана толық зерттелді. Алайда белгілі бір тарихи оқиғалар мен қоғамдық құбылыстар арасында пайда болған қазақ ақын-жазушыларының шығармаларындағы сарындар мен ағымдарға, идеялық бағыт-бағдарға байланысты әдебиеттанушы ғалымдар арасында талас-тартыстар пайда болды. 20 ғ-дың 20 – 30-жылдары қазақ ақын-жазушыларының шығармаларына әділ бағасын берген ғалымдар кейіннен кеңестік тәртіптің құрбаны болды. Кеңестік кезеңде қазақ әдебиеті барынша жылдам қарқынмен қаулап өсті, ақын-жазушылардың шығарм. белсенділігі артып, қазақ әдебиеті жанрлық тұрғыдан елеулі түрде молайды. Әйтсе де идеол. қысым салдарынан өз мүмкіндігін толық көрсете алмады. Республика тәуелсіздігін алуымен бірге ақын-жазушыларға толық шығарм. еркіндік беріліп, әдебиетке қойылатын талап-тілек те өзгеріске ұшырады. Осыған байланысты бұған дейін де қазақ әдебиетінің даму барысында, әсіресе поэзияда байқалып келген белгілі бір күрделі өзгерістер тұсында аңтарылу, дағдару секілді өткінші құбылыстар аз уақыт қана орын алды. Қазіргі уақытта жан-жақты өсіп-өркендеп, кемелденген қазақ халқының ұлттық әдебиеті елдің тарихи өмір жолы, тұрмыс тіршілігі, әдет-ғұрпы, салт-санасы, эстет. талап-тілегі мен филос. танымының өркендеу деңгейіне сай туып, дамып келеді. Қазақ әдебиеттану ғылымы қазақ әдебиетінің тарихын зерделеуде бүгінгі күні біршама орнығып, ғыл. түрде дәлелденген нақтылы тұжырымдарға қол жеткізді. Кеңестік қазақ әдебиеттану ғылымында қазақ әдебиетінің тарихын кезеңдеу, оларды идеялық, жанрлық тұрғыдан жіктеу мәселесіне байланысты қалыптасқан кейбір біржақты теориялар түзетілді. Соның ішінде қазақ әдебиетінің тарихын Қазақ хандығының құрылуымен ғана байланыстыру, жазба әдебиеттің қалыптасуын Абайдан бері ғана бастау секілді ұлттық әдебиеттің өрісін тарылтатын қате тұжырымдар күн тәртібінен алынып тасталды. Қазіргі қазақ әдебиеті жалпы әдебиеттің түпкі мақсаты – адам жанын терең түйсіну, оны көркемдікпен шынайы-шыншыл бейнелеу жолындағы қалыпты даму ырғағына түсті. Тұтастай алғанда қазіргі уақытта қазақ әдебиеті – әлем әдебиетінде өз орны бар, тарихы бай, жан-жақты жетілген дәстүрлі әдебиет болып қалыптасты; қ. Қазақ әдебиеті. 19 ғ-дың 2-жартысынан бастап әр түрлі саяси оқиғаларға байланысты қазақ жеріне аяқ басқан өзге ұлт өкілдері тұрақтап қала бастады. Олар 20 ғ-дың алғашқы жартысынан қазақ еліндегі саяси-әлеум., мәдени шараларға белсене араласып, өздерін этник. топтар ретінде көрсетті. Әсіресе, Қазақстанға орыстар көптеп қоныс аударды. Олардың арасында әдебиет пен мәдениет өкілдері де болды. Қазақстан жазушылар одағы құрамында 1933 жылдан орыс әдебиеті секциясы жұмыс істей бастады. И.Шуховтың “Қасірет белдеуі” (1931; қазақ тілінде 1972; ауд. О.Оспанов), “Өшпенділік” (алғашқы ред. 1932; қазақ тілінде 1935; ауд. X.Есенжанов) сияқты романдары сол кездегі кеңес әдебиетінің роман жанрындағы елеулі шығармалары болып саналды. 2-дүниежүз. соғыс жылдары А.Бектің “Волоколам тас жолы” повесінде (1943) Б.Момышұлының, И.Панфиловтың, т.б-дың ерлік бейнелері жасалды. Соғыстан кейін Шуховтың “Күн келбеті” (1950), В.Ванюшиннің “Тірек нүктесі” (1952) повестері жарияланды. Бұлар Қазақстандағы орыс жазушыларының тақырыптық ауқымын кеңейтті. Н.Анов “Ән қанатында” романында (1959) 20 жылдардағы Қазақстанның әлеум.-тарихи жағдайын суреттеді. Онда ұлттық өнердің қалыптасуы мен дамуы көрсетіліп, дарынды адамдардың (И.Байзақов, Ә.Қашаубаев, Қ.Мұңайтпасов, А.В. Затаевич, т.б.). бейнелері жасалды. И.Щеголихиннің “Қарлы бұрқасын” романы (1961), Г.Черноголовинаның “Жаңбырсыз маусым” повесі мен “Тәуекел аймағы” романы (1981), т.б. шығармалар жазылды. Г.Свиридовтың “Жанкешті сапар” романында (1976) Ә.Жангелдин басқарған отрядтың шөл дала арқылы өткен ерлік жорығы баяндалады. Жангелдиннің бейнесі М.Симашконың “Комиссар Жангелдин” романында айқынырақ әрі жан-жақты жасалды, Дм. Снегин “Таңертең және талтүс” дилогиясында (1976, 1982) тарихи тақырып ауқымын кеңейтіп, тарихи тұлғалардың бейнелерін сомдады, олардың ішінде О.Жандосовтың бейнесі ерекше орын алады. Симашконың Ы.Алтынсарин туралы “Қоңырау” (1982), орыс халқының тарихы туралы “Семирамида” (1968) романдарын, Ф.Достоевский туралы П. Косенконың “Өмір үшін өлім” деректі повестер топтамасын (1986) оқушылар жылы қабылдады. Снегиннің І.Жансүгіров, И.Эренбург, А.Твардовский, Вс.Иванов туралы “Қауышқан құшақ” әдеби естеліктері (1988) жарияланды. Поэзия саласында В. Антонов, А.Елков, Д.Рябуха, Л.Скалковский, Ф.Моргун, В.Смирнов, М.Чистяков сияқты ақындардың жаңа толқыны келіп қосылды. Республикада тұратын көптеген орыс жазушылары қазақ қаламгерлерінің шығармаларын орыс тіліне аударды. 1977 ж. Қазақстан Жазушылар одағында корей әдебиеті секциясы ашылды. Корей жазушылары өз шығармаларында ежелгі ұлттық әдебиет туындыларын бүгінгі заман дәстүрімен шебер ұштастырды. Олардың көрнекті өкілдерінің бірі – жазушы, ақын Ким Дюн (1900 – 1980) болды. Оның қазақтың батыр қызы Ә.Молдағұловаға арналған “Әлия” атты поэмасы (1969 ж. корей тілінде), корей патриоттарының күресін бейнелеуге арналған “Жүз елу мың вонның ісі” романы жарық көрді. 1937 жылдан бері респ. корей театрында корей драматургтерінің жүзден астам пьесалары қойылды. Сонымен қатар театр сахнасында қазақ жазушылары М.Әуезовтің “Қарагөз” және “Қобыланды”, Ғ.Мүсіреповтің “Қозы Көрпеш – Баян сұлу”, О.Бодықовтың, Қ.Мұхамеджановтың, т.б. пьесалары корей тілінде қойылды. Қазақстандағы корей жазушыларының шығармалары “Корей өлеңдері” (1958), “Дала қызғалдағы” (1973), “Сырдария әуендері” (1975), “Күнбағыстар” (1982) деген атпен ұжымдық жинақ болып шықты. Сондай-ақ, Ким Дюннің жыр кітаптары, Ен Сенненнің шығармалары, корей жазушыларының “Шаттық Отаны” (1988), “Гүлден, дала” (1988), Хан Диннің пьесалар жинақтары (1988) корей тілінде жарық көрді. Қазақстандағы неміс ақын-жазушылары да елеулі еңбек етті. “Фройндшафт” (1966 ж) газетінің шығуы, “Қазақстан” баспасында (Алматы) неміс әдебиеті редакциясының құрылуы (1967 ж), Алматыдан неміс тілінде радио хабар таратылуы (1958 ж.), сондай-ақ, Қарағандыда неміс тілінде телевизиялық хабардың әуе толқынына шығуы, Теміртау қ-нда неміс театрының ашылуы (1980) – осылардың бәрі Қазақстандағы неміс ұлты өкілдеріне жасалған қамқорлық болды. 50 – 60 жылдары Қазақстандағы неміс жазушыларының шығармаларында поэзия жанры ерекше өркендеді. Р.Жакмьеннің, К.Вельцтің, И.Варкентиннің, Н.Ваккердің, Г.Генкенің, Д.Левеннің, Р.Франктің, Э.Ульмердің, Р.Лейстің, Н.Ваккердің, О.Пладерстің, т.б. жыр жинақтары, А.Реймгеннің, В.Клейннің, Д.Гольманның, А.Дебольскийдің, Г.Бельгердің, К.Эрлихтің, Г.Гольманның прозалық кітаптары жарық көрді. Қазақстанда ұйғыр тілінде алғашқы газеттер, журналдар, альманахтар шықты, ұйғыр ақын-жазушыларының шығармалары жарық көре бастады. 1932 ж. Қазақстан Жазушылар одағы жанынан ұйғыр секциясы ұйымдастырылды. Бұл кезеңде И.Саттировтың, И.Искандеровтың поэзиясы ерекше көзге түсті, драматургтер Ж.Асимов пен А.Садировтың, К.Хасановтың пьесалары қойылды. Проза жанры жетекші орын алды. X.Абдуллиннің З.Сәмәдидің, Ж.Босақовтың, Т.Тоқтамовтың, М.Зұлпықаровтың, А.Ашировтың, Н.Баратовтың, П.Сәбитованың) повестер жинақтары жарық көрді. И.Бахтияның, М.Хамраевтың, И.Бахниязовтың, Р.Кадыридің, А.Ғаниевтің, М.Абдурахмановтың өлең-поэмалары жарық көрді. А.Құнанбаевтың “Өлеңдері” (1987), С.Мұқановтың “Балуан Шолақ” (1987, ауд. Қ. Тоқтамов). Ғ.Мүсіреповтің “Кездеспей кеткен бір бейне” (1987, ауд. З. Сәмәди) шығармалары ұйғыр тілінде жарияланды. Республиканың тәуелсіздігімен бірге Қазақстандағы түрлі ұлт өкілдерінің әдебиеті даму үстінде. Көрнекті ақын-жазушыларға мемлекет тарапынан қолдау көрсетілуде, Дм.Снегинге, Г.Бельгерге, М.Симашкоға ҚР Президентінің Бейбітшілік және рухани келісім сыйлығы берілді.
| Бұл мақаланың сәйкес санаты қойылмаған. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әdebiet pen oneri Қazak әdebietinin ezhelgi bastaulary b z b 3 1 g lar aralygynda pajda bolgan Alyp Er Tonga Shu batyr dastandarynda zhatyr Osynau zhazbalardagy okigalardyn kazak halkynyn argy tarihymen tygyz bajlanysta orbigendigi songy uakyttardagy gyl izdenister barysynda tolyk dәleldendi Orhon Enisej zhazba eskertkishteri ulttyk әdebietke tikelej katysty үsh tүrli mәselenin basyn ashyp berdi Birinshiden kazak zhazba әdebietinin tүp tamyry Tүrik kagandygy tusynan bastalatyny belgili boldy Ekinshiden oz dәuirinin keskin kelbetine saj damygan mәdenieti men onerinin bolganyn ajgaktady Үshinshiden zhazba zhәdigerler poetik kuatymen tarihi shezhirelik sipatymen zhәne oj terendigi mazmun bajlygy korkemdik kasieti zhagynan tүrki tajpalarynda soz onerinin zhogary dәrezhege zhetkenin korsetti Zhazba eskertkishterinde auyz әdebieti үlgilerinin mol oryn aluy kejin sopylyk poeziyada folklorlyk tүrdin koldanyluy folklorlyk mura kashan da zhazba әdebiettin kajnar kozi orken zhayuyna ykpal zhasajtyn үlken arna bolganyn angartady Halykty tarihi zhәne ruhani tirshiligimen birge zhasasyp kele zhatkan kogamdyk kubylys retinde folklor ulttyn korkemdik oj kozkarasyn estet talap talgamyn tanymdyk tүsinigin kalyptastyrumen katar tүrki әdebietine gana tәn әdebi dәstүr tugyzdy k Auyz әdebieti Tүrik kagandygy kulagannan kejin tүrki tildi tajpalardyn mәdenieti oneri әdebieti zhәne tilinin tarihi damuy men orkendeuinin negizgi ortalygy kazak dalasy boldy Қazakstan men Orta Aziyada islam dinin taratushylar tүrki tajpalarynyn arasynda musylmandykty ruhani bajlyktyn ykpalymen ornyktyruga kүsh saldy Alajda arabtardyn mәdeni zhәne әdebi murasy ruhani dүnietanymy men damuy mүlde bolek eldin gasyrlar bojy zhasagan dәstүrin buzyp ne zhojyp zhibere almady Kerisinshe ony bajytyp orkendeuine ykpal zhasady Osygan bajlanysty tarih sahnasyna shykkan tүrik dalasy danalarynyn oner ielerinin gylym kajratkerlerinin korkem shygarmalary men gyl zertteu enbekteri kazak әdebieti men kazak әdebiettanu gylymynyn kalyptasu tarihyna tikelej ykpal etti Osy kezendegi galymdardyn enbekterinen 10 12 g lardagy tүrki halyktaryna tәn ortak mura bolyp sanalatyn korkem әdebiettin orkendeuine oraj tuyndagan synshyldyk estet gyl zertteushilik әdebi teor oj pikirdin oyanu dәuirin koruge bolady Bul kezende mәdeniet gy lym әdebiet sәulet oneri orkendedi Onyn ishinde soz onerine degen kurmet auyz әdebieti men zhazba әdebiettin damuyna ykpal zhasady filol bilimder zhүjesimen ajnalysu tek korkem әdebiet okilderi gana emes barsha ziyaly kauymga tәn kubylys boldy Sheshendik onerdi mengeru nakyshty sojlej bilu olen shygaru kabiletine ie bolu bilimdi dep sanalatyn adamdardyn mindetti tүrde igeruge tiisti kasietterine ajnaldy Ғyl enbekterdin korkem үlgide kelui onyn basty sapalarynyn biri retinde tanyldy Tipti zharatylystanu gylymymen shugyldanushylar da filologiya poetika ritorika mәseleleri turaly traktattar zhazdy 9 12 g larda auyz әdebieti men zhazba әdebiettin damuy soz onerinin korkemdigin bejneliligin tәrbielik mәnindegi kazhettiligin tүsinuge degen algashky tүsinikterdi kalyptastyra bastady Osylajsha mәdenieti men gylymy oner bilimi til men әdebieti damu zholyna bet algan tүrki halyktaryna 13 g da bastalgan mongol shapkynshylygy asa zor zardaptar әkeldi Alajda tүrki halyktary gasyrlar bojy kalyptaskan folklory men әdebietin oneri men mәdenietin zhogaltkan zhok 13 15 g lar arasynda zhasalyp Altyn Orda dәuirinen kalgan mәdeni әdebi tarihi muralar zhazba eskertkishter kolzhazbalar korkem shygarmalar sozdikter men audarmalar shezhireler kazak halkyna da tәn muralar bolyp sanalady Atalgan kezenderdi koryta kelgende kazak halkynyn etn turgydan ujysyp zheke ult boluyna dejingi tүrki halyktaryna ortak әdebi үrdistin kazak әdebieti de zandy murageri bolyp tabylatyndygy gyl turgydan zhan zhakty dәleldenip tuzhyrymdaldy Қazak handygynyn mәdenieti oneri әdebieti buryngy kazak dalasyn zhajlagan tүrki tajpalarynyn gasyrlar bojy zhasagan ruhani kazynasynyn dәstүrli zhalgasy retinde korkemdik damudyn tarihi sabaktastygy principine saj dami bastady Қazaktyn halyk auyz әdebieti ulttyk sipat alyp zhanrlyk tүrleri kobejdi әsirese zhaugershilik zamannyn estet talap tilegine saj epostyk zhyrlar molaya tүsti Ұlttyk әdebiettin ozindik ereksheligin tanytatyn akyn zhyraular poeziyasy keninen kanat zhajdy Қazak zhyraulary ertedegi tүrkilerdin zhazba poeziyasyn takyryptyk mazmundyk zhanrlyk korkemdik obrazdylyk olen kurylysy zhagynan bajytyp orkendetti Zhyraular poeziyasy filos oj tolgamdy didaktik nasihatty zhalgastyra otyryp otanshyldyk patriottyk saryndy lirik realistik suretteudin algashky belgilerin әdebietke halyktyk sipat әkeldi soz onerinin halyk tarihy men omirine tygyz bajlanystylygyn el munyn zhyrlau ideyasyn kirgizdi k Zhyraulyk poeziya Қazak әdebietin kezendeu mәselesinde birneshe gasyrlar bederin alyp zhatkan osy zhyraulyk poeziya dәstүrine katysty birshama talas tartystar tuyndap 20 g dyn 80 zhyldary sonyna karaj ishinara lajykty bagasyn alganymen onyn kazak әdebietindegi orny men ideyalyk bagyty kejingi kezenderde gana tolyk zertteldi Alajda belgili bir tarihi okigalar men kogamdyk kubylystar arasynda pajda bolgan kazak akyn zhazushylarynyn shygarmalaryndagy saryndar men agymdarga ideyalyk bagyt bagdarga bajlanysty әdebiettanushy galymdar arasynda talas tartystar pajda boldy 20 g dyn 20 30 zhyldary kazak akyn zhazushylarynyn shygarmalaryna әdil bagasyn bergen galymdar kejinnen kenestik tәrtiptin kurbany boldy Kenestik kezende kazak әdebieti barynsha zhyldam karkynmen kaulap osti akyn zhazushylardyn shygarm belsendiligi artyp kazak әdebieti zhanrlyk turgydan eleuli tүrde molajdy Әjtse de ideol kysym saldarynan oz mүmkindigin tolyk korsete almady Respublika tәuelsizdigin aluymen birge akyn zhazushylarga tolyk shygarm erkindik berilip әdebietke kojylatyn talap tilek te ozgeriske ushyrady Osygan bajlanysty bugan dejin de kazak әdebietinin damu barysynda әsirese poeziyada bajkalyp kelgen belgili bir kүrdeli ozgerister tusynda antarylu dagdaru sekildi otkinshi kubylystar az uakyt kana oryn aldy Қazirgi uakytta zhan zhakty osip orkendep kemeldengen kazak halkynyn ulttyk әdebieti eldin tarihi omir zholy turmys tirshiligi әdet gurpy salt sanasy estet talap tilegi men filos tanymynyn orkendeu dengejine saj tuyp damyp keledi Қazak әdebiettanu gylymy kazak әdebietinin tarihyn zerdeleude bүgingi kүni birshama ornygyp gyl tүrde dәleldengen naktyly tuzhyrymdarga kol zhetkizdi Kenestik kazak әdebiettanu gylymynda kazak әdebietinin tarihyn kezendeu olardy ideyalyk zhanrlyk turgydan zhikteu mәselesine bajlanysty kalyptaskan kejbir birzhakty teoriyalar tүzetildi Sonyn ishinde kazak әdebietinin tarihyn Қazak handygynyn kuryluymen gana bajlanystyru zhazba әdebiettin kalyptasuyn Abajdan beri gana bastau sekildi ulttyk әdebiettin orisin taryltatyn kate tuzhyrymdar kүn tәrtibinen alynyp tastaldy Қazirgi kazak әdebieti zhalpy әdebiettin tүpki maksaty adam zhanyn teren tүjsinu ony korkemdikpen shynajy shynshyl bejneleu zholyndagy kalypty damu yrgagyna tүsti Tutastaj alganda kazirgi uakytta kazak әdebieti әlem әdebietinde oz orny bar tarihy baj zhan zhakty zhetilgen dәstүrli әdebiet bolyp kalyptasty k Қazak әdebieti 19 g dyn 2 zhartysynan bastap әr tүrli sayasi okigalarga bajlanysty kazak zherine ayak baskan ozge ult okilderi turaktap kala bastady Olar 20 g dyn algashky zhartysynan kazak elindegi sayasi әleum mәdeni sharalarga belsene aralasyp ozderin etnik toptar retinde korsetti Әsirese Қazakstanga orystar koptep konys audardy Olardyn arasynda әdebiet pen mәdeniet okilderi de boldy Қazakstan zhazushylar odagy kuramynda 1933 zhyldan orys әdebieti sekciyasy zhumys istej bastady I Shuhovtyn Қasiret beldeui 1931 kazak tilinde 1972 aud O Ospanov Өshpendilik algashky red 1932 kazak tilinde 1935 aud X Esenzhanov siyakty romandary sol kezdegi kenes әdebietinin roman zhanryndagy eleuli shygarmalary bolyp sanaldy 2 dүniezhүz sogys zhyldary A Bektin Volokolam tas zholy povesinde 1943 B Momyshulynyn I Panfilovtyn t b dyn erlik bejneleri zhasaldy Sogystan kejin Shuhovtyn Kүn kelbeti 1950 V Vanyushinnin Tirek nүktesi 1952 povesteri zhariyalandy Bular Қazakstandagy orys zhazushylarynyn takyryptyk aukymyn kenejtti N Anov Әn kanatynda romanynda 1959 20 zhyldardagy Қazakstannyn әleum tarihi zhagdajyn surettedi Onda ulttyk onerdin kalyptasuy men damuy korsetilip daryndy adamdardyn I Bajzakov Ә Қashaubaev Қ Munajtpasov A V Zataevich t b bejneleri zhasaldy I Shegolihinnin Қarly burkasyn romany 1961 G Chernogolovinanyn Zhanbyrsyz mausym povesi men Tәuekel ajmagy romany 1981 t b shygarmalar zhazyldy G Sviridovtyn Zhankeshti sapar romanynda 1976 Ә Zhangeldin baskargan otryadtyn shol dala arkyly otken erlik zhorygy bayandalady Zhangeldinnin bejnesi M Simashkonyn Komissar Zhangeldin romanynda ajkynyrak әri zhan zhakty zhasaldy Dm Snegin Tanerten zhәne taltүs dilogiyasynda 1976 1982 tarihi takyryp aukymyn kenejtip tarihi tulgalardyn bejnelerin somdady olardyn ishinde O Zhandosovtyn bejnesi erekshe oryn alady Simashkonyn Y Altynsarin turaly Қonyrau 1982 orys halkynyn tarihy turaly Semiramida 1968 romandaryn F Dostoevskij turaly P Kosenkonyn Өmir үshin olim derekti povester toptamasyn 1986 okushylar zhyly kabyldady Sneginnin I Zhansүgirov I Erenburg A Tvardovskij Vs Ivanov turaly Қauyshkan kushak әdebi estelikteri 1988 zhariyalandy Poeziya salasynda V Antonov A Elkov D Ryabuha L Skalkovskij F Morgun V Smirnov M Chistyakov siyakty akyndardyn zhana tolkyny kelip kosyldy Respublikada turatyn koptegen orys zhazushylary kazak kalamgerlerinin shygarmalaryn orys tiline audardy 1977 zh Қazakstan Zhazushylar odagynda korej әdebieti sekciyasy ashyldy Korej zhazushylary oz shygarmalarynda ezhelgi ulttyk әdebiet tuyndylaryn bүgingi zaman dәstүrimen sheber ushtastyrdy Olardyn kornekti okilderinin biri zhazushy akyn Kim Dyun 1900 1980 boldy Onyn kazaktyn batyr kyzy Ә Moldagulovaga arnalgan Әliya atty poemasy 1969 zh korej tilinde korej patriottarynyn kүresin bejneleuge arnalgan Zhүz elu myn vonnyn isi romany zharyk kordi 1937 zhyldan beri resp korej teatrynda korej dramaturgterinin zhүzden astam pesalary kojyldy Sonymen katar teatr sahnasynda kazak zhazushylary M Әuezovtin Қaragoz zhәne Қobylandy Ғ Mүsirepovtin Қozy Korpesh Bayan sulu O Bodykovtyn Қ Muhamedzhanovtyn t b pesalary korej tilinde kojyldy Қazakstandagy korej zhazushylarynyn shygarmalary Korej olenderi 1958 Dala kyzgaldagy 1973 Syrdariya әuenderi 1975 Kүnbagystar 1982 degen atpen uzhymdyk zhinak bolyp shykty Sondaj ak Kim Dyunnin zhyr kitaptary En Sennennin shygarmalary korej zhazushylarynyn Shattyk Otany 1988 Gүlden dala 1988 Han Dinnin pesalar zhinaktary 1988 korej tilinde zharyk kordi Қazakstandagy nemis akyn zhazushylary da eleuli enbek etti Frojndshaft 1966 zh gazetinin shyguy Қazakstan baspasynda Almaty nemis әdebieti redakciyasynyn kuryluy 1967 zh Almatydan nemis tilinde radio habar taratyluy 1958 zh sondaj ak Қaragandyda nemis tilinde televiziyalyk habardyn әue tolkynyna shyguy Temirtau k nda nemis teatrynyn ashyluy 1980 osylardyn bәri Қazakstandagy nemis ulty okilderine zhasalgan kamkorlyk boldy 50 60 zhyldary Қazakstandagy nemis zhazushylarynyn shygarmalarynda poeziya zhanry erekshe orkendedi R Zhakmennin K Velctin I Varkentinnin N Vakkerdin G Genkenin D Levennin R Franktin E Ulmerdin R Lejstin N Vakkerdin O Pladerstin t b zhyr zhinaktary A Rejmgennin V Klejnnin D Golmannyn A Debolskijdin G Belgerdin K Erlihtin G Golmannyn prozalyk kitaptary zharyk kordi Қazakstanda ujgyr tilinde algashky gazetter zhurnaldar almanahtar shykty ujgyr akyn zhazushylarynyn shygarmalary zharyk kore bastady 1932 zh Қazakstan Zhazushylar odagy zhanynan ujgyr sekciyasy ujymdastyryldy Bul kezende I Sattirovtyn I Iskanderovtyn poeziyasy erekshe kozge tүsti dramaturgter Zh Asimov pen A Sadirovtyn K Hasanovtyn pesalary kojyldy Proza zhanry zhetekshi oryn aldy X Abdullinnin Z Sәmәdidin Zh Bosakovtyn T Toktamovtyn M Zulpykarovtyn A Ashirovtyn N Baratovtyn P Sәbitovanyn povester zhinaktary zharyk kordi I Bahtiyanyn M Hamraevtyn I Bahniyazovtyn R Kadyridin A Ғanievtin M Abdurahmanovtyn olen poemalary zharyk kordi A Қunanbaevtyn Өlenderi 1987 S Mukanovtyn Baluan Sholak 1987 aud Қ Toktamov Ғ Mүsirepovtin Kezdespej ketken bir bejne 1987 aud Z Sәmәdi shygarmalary ujgyr tilinde zhariyalandy Respublikanyn tәuelsizdigimen birge Қazakstandagy tүrli ult okilderinin әdebieti damu үstinde Kornekti akyn zhazushylarga memleket tarapynan koldau korsetilude Dm Sneginge G Belgerge M Simashkoga ҚR Prezidentinin Bejbitshilik zhәne ruhani kelisim syjlygy berildi Bul makalanyn sәjkes sanaty kojylmagan