Электрондық теория

Электрондық теория

Өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдары қышқылдық-негіздік әрекеттесулерді түсіндіретін теорияларды екіге бөліп саралауға болатындай еді. Бір топ теориялар қышқылдық-негіздік әре-кеттесуді протонның ауысуымен, яғни қатысуымен байланыстыра қараса, енді біразы оны еске алмай жаңа үстанымдар ұсынды. Солардың қатарына коваленттік байланыс теориясының авторы америкалық ғалым Дж. Льюис ұсынған қышқылдық-негіздік әре-кеттесудің электрондық теориясы жатады.

Электрондық теория бойынша негіз деп химиялық байланыс түзуге электрон жүбын беретін донор атомы бар затты, ал қышқыл деп сол электрон жұбын қабылдайтын акцептор атомы бар затты айтады. Қышқылдық-негіздік әрекеттесу, түптеп келгенде, электрон жүбының донордан акцепторға ауысып, ортақ ковалентті байланыс түзуімен түсіндіріледі. Олай болса, электрондық теория бойынша қышқылдық-негіздік реакцияларға донорлы-акцептор-лы байланыс түзетін әрекеттесулердің бәрі де жатады. Мысалы,

• NH₃+BF₃ ↔ NH₃:BF₃

Донор - негіз аммиакты акцептор - қышкыл бор фториді бейтараптайды. Бүл реакция протондық теория негізінде түсіндіріле алмайды. Шындығында аммиакты бор фторидімен индикатор қатысуында бейтараптауға болады. Өкінішке орай, электрондық теорияның жетімсіздіктері де, кемшіліктері де көп-ақ. Ол бүрыннан қалыптасқан НСl, H₂S0₄ тәрізді қышқылдардың қытшқылдық қасиетін дәлелдей алмайды, үйткені олардың қүрамында электрон жүбы жетпей түрған атомдар жоқ, сондықтан олар өзіне электрон жұбын қосып ала алмайды. Электрондық теория сутекті қышқылдардың ішінен тек электрон жүбы жетімсіз аз ғана заттарды (Н₃В0₃, Аl(ОН)₃) қышқылдар қатарына жатқызады. Теория қышқыл мен негіздің күшін өлшейтін жолды да ұсынбайды, көптеген заттардыц қышқылдық-негіздік табиғатын дәл болжай алмайды. Моселен, SnBr₄ қышқылдык қасиет көрсетеді, ал қүрылысы бойынша алсақ, қалайы атомының сыртында 8 электронды октет қабаты болғандықтан ешбір қышқ-ылдық қасиет көрсететін жөні жоқ сияқты. Бүл электрондық теорияның қышқылдар мен негіздер туралы ілімге қосары аз көрінгенімен одан туындайтын ғылыми копшілікке кеңінен таныс жүмсақ және қатты қышқылдар мен негіздердің әрекеттесу теориясын қалаған канадалық ғалым Пирсон пробле-малардыц шешімін табуға қолданды.

Дереккөздер

1.Нұрахметов Н.Н., Ташенов Ә.К. Бейметалдар химиясы: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК “Дәуір”, 2011.–432 бет.