Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шөжешымшық (лат. Parus ater) - Қазақстанда кездесетін шымшықтардың 12 түрінің біреуі.
| Шөжешымшық | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Adult British coal tit, P. a. britannicus (note greenish-grey back) | ||||||||||||||
 (IUCN3.1) | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Periparus ater (Linnaeus, 1758) | ||||||||||||||
 Global range in yellow |
Биологиялық сипаттама
Шөжешымшық - шағын денелі (8-10 г), қошқыл реңді шымшық. Жоны - сұрғылт қара, қүйрықүстінде ғана қызыл қошқыл реңк болады. Бауыры - күңгірт ақ, бастың екі жағы және желкесі де ақ түсті.Өте ширақ, ұшып-қонып жүретін құс. Қозғалмай тұрған адамға қорек іздестіріп жүрген құс өте жақын келе алады. Басқа да шымшықтар тәрізді шөрешымшық бүкіл өмірін, әсіресе қылқанды ағаштардың бөрікбасында өткізеді. Күзгі-қысқы көшпенді кезінде жалпақ жапырақты ағаштарда да, соның ішінде қала тынымбақтары мен саябақтарында кездеседі. Шөрешымшықтың әуенін жыл бойы естуге болады, алайда ұдайы сайрауы 5 айға жуық - наурыздан тамыздың соңына дейін созылады. Әуені шымшықтың құбылмалы үні типтес 4-6 біркелкі ысқырықты буындардан тұрады, сонымен бірге олар нашар ауа райында басқа құстардан жиі - қар жауғанға дейін сайрайды. Тіпті қыста да жұбымен жүреді. Сақиналау нәтижесі көрсеткендей, кейбір жұптары бірнеше және бірінен-бірі ажырамайды, дегенмен оған қарама-қарсы мысалдар да бар - сақиналанып, тірі қалғандардың келесі жылы жаңа жұп түзетіні де байқалады. Ұялауға бөгде қуыстарды пайдаланады, егер болмай қалса - тастар аралығындағы кез келген қолайлы қуыстарды немесе жерден қазылған інді қажетіне жаратады. Тақтайлы немесе қолдан жасалған құс ұяларын пайдалануға өте зауықты. Аталық және аналық шөрешымшықтар ұя салардың алдында ұнатқан қуысын өткен жылғы қалдықтардан тазартады. Жаңа ұяны аналық бір аптаға жуық мерзімде салады, сонымен бірге жұмыртқалап жүрген кезде кейде жылытатын материалдарды тасиды. Салындыдағы 4-7 айқын теңбілді ақ жұмыртқаларды аналық 13-15 күн басады. Балапандарды ұяда ата-енелері 20 күнге жуық және ұядан ұшқан соң тағы бірнеше күн қоректендіреді. Балапандар мен ересек шөрешымшықтардың жаздағы қорегі - бунақденелілер және солардың дернәсілдері. Бұл құстардың үйірлері қыста көбінесе шыршаның шала ашылған бүрінен алып, тұқымдарын жейді.
Таралуы
Еуразияның қылқанды ормандарында қоныстанады. Қазақстанда самырсынды-балқарағайлы ормандарда, Тәңіртаудың шыршалы ормандарында өмір сүреді. Тәңіртауда орныққан шөрешымшықтардың бауыры қызғылтсары қызыл қошқыл реңкті, Алтайда және Солтүстік Қазақстан ормандарында орын тепкендердің бауырында мұндай реңктер болмайды.
Дереккөздер
- Құстар: мектеп энциклопедиясы / А. Ф. Ковшарь, В. А. Ковшарь. - Алматы : Атамұра, 2010. - 352 б. : ISBN 978-601-282-168-0
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shozheshymshyk lat Parus ater Қazakstanda kezdesetin shymshyktardyn 12 tүrinin bireui ShozheshymshykAdult British coal tit P a britannicus note greenish grey back IUCN3 1 Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚustarSaby TorgajtәrizdilerTukymdasy Shymshyktar tukymdasyTegi Shymshyktar tuysyTүri P aterPeriparus ater Linnaeus 1758 Global range in yellowBiologiyalyk sipattamaShozheshymshyk shagyn deneli 8 10 g koshkyl rendi shymshyk Zhony surgylt kara kүjrykүstinde gana kyzyl koshkyl renk bolady Bauyry kүngirt ak bastyn eki zhagy zhәne zhelkesi de ak tүsti Өte shirak ushyp konyp zhүretin kus Қozgalmaj turgan adamga korek izdestirip zhүrgen kus ote zhakyn kele alady Baska da shymshyktar tәrizdi shoreshymshyk bүkil omirin әsirese kylkandy agashtardyn borikbasynda otkizedi Kүzgi kysky koshpendi kezinde zhalpak zhapyrakty agashtarda da sonyn ishinde kala tynymbaktary men sayabaktarynda kezdesedi Shoreshymshyktyn әuenin zhyl bojy estuge bolady alajda udajy sajrauy 5 ajga zhuyk nauryzdan tamyzdyn sonyna dejin sozylady Әueni shymshyktyn kubylmaly үni tiptes 4 6 birkelki yskyrykty buyndardan turady sonymen birge olar nashar aua rajynda baska kustardan zhii kar zhauganga dejin sajrajdy Tipti kysta da zhubymen zhүredi Sakinalau nәtizhesi korsetkendej kejbir zhuptary birneshe zhәne birinen biri azhyramajdy degenmen ogan karama karsy mysaldar da bar sakinalanyp tiri kalgandardyn kelesi zhyly zhana zhup tүzetini de bajkalady Ұyalauga bogde kuystardy pajdalanady eger bolmaj kalsa tastar aralygyndagy kez kelgen kolajly kuystardy nemese zherden kazylgan indi kazhetine zharatady Taktajly nemese koldan zhasalgan kus uyalaryn pajdalanuga ote zauykty Atalyk zhәne analyk shoreshymshyktar uya salardyn aldynda unatkan kuysyn otken zhylgy kaldyktardan tazartady Zhana uyany analyk bir aptaga zhuyk merzimde salady sonymen birge zhumyrtkalap zhүrgen kezde kejde zhylytatyn materialdardy tasidy Salyndydagy 4 7 ajkyn tenbildi ak zhumyrtkalardy analyk 13 15 kүn basady Balapandardy uyada ata eneleri 20 kүnge zhuyk zhәne uyadan ushkan son tagy birneshe kүn korektendiredi Balapandar men eresek shoreshymshyktardyn zhazdagy koregi bunakdeneliler zhәne solardyn dernәsilderi Bul kustardyn үjirleri kysta kobinese shyrshanyn shala ashylgan bүrinen alyp tukymdaryn zhejdi TaraluyEuraziyanyn kylkandy ormandarynda konystanady Қazakstanda samyrsyndy balkaragajly ormandarda Tәnirtaudyn shyrshaly ormandarynda omir sүredi Tәnirtauda ornykkan shoreshymshyktardyn bauyry kyzgyltsary kyzyl koshkyl renkti Altajda zhәne Soltүstik Қazakstan ormandarynda oryn tepkenderdin bauyrynda mundaj renkter bolmajdy DerekkozderҚustar mektep enciklopediyasy A F Kovshar V A Kovshar Almaty Atamura 2010 352 b ISBN 978 601 282 168 0