Хош иісті заттар

Хош иісті заттар — парфюмериялық және косметикалық бұйымдарға, тағамға жағымды иіс беретін органикалық қосылыстар. Хош иісті заттар табиғатта кең тараған, олар көбінесе өсімдіктер мен жануарлар организмдерінде болады, жасанды жолмен алынатын түрлері де бар. 19 ғасырға дейін хош иісті заттар ретінде табиғи қоспалар қолданылған, бірақ олар жеке құраушыларға бөлінбеді. Эфир майлары, т.б. табиғи хош иісті заттар құрылысын зерттеп, олардан жеке қосылыстар бөліп алу нәтижесінде 19 ғасырда бірнеше хош иісті заттардың құрылысы анықталып, жай химиялық шикізаттардан синтезделе бастады. Алғаш ванилин, - спирті, индол, т.б. синтезделді. Кейбір хош иісті заттарды табиғи заттардан алу тиімді болса, көптеген хош иісті заттарды синтездеп алу тиімді. Мысалы, 1 килограмм жұпар 30 мыңдай құдырдан алынады, ал өнеркәсіпте жұпарға ұқсас хош иісті заттар синтездеу өте арзан, әрі тиімді. Хош иісті заттарды зерттеу, синтездеу нәтижесінде, олардың иісі мен құрылыстарында кейбір заңдылықтар бар екені аңықталды. Әр түрлі хош иісті заттарға тән иіс сол заттың молекуласындағы функционалдық топтарға (карбинольдік — , карбонильдік — , күрделі эфир , т.б.), зат молекуласының көлеміне, тармақталу, тармақталмауына байланысты. Парфюмерия өнеркәсібінде қолданылатын қосылыстар молекуласында циклдік топшалар болады, яғни иісі бүтіндей алынған молекула құрылысына байланысты. Кейде құрылысы ұқсас қосылыстардың иісі әр түрлі де, Химиялық табиғаты бойынша алшақ заттардың иісі ұқсас болады. Табиғатта кездесетін және кездеспейтін көптеген хош иісті заттар синтезделіп алынды. Әтір, иіс су өндіру үшін негізгі процестердің бірі — “парфюмерлік композиция” деп аталатын аралық өнім жасау. Ол үшін белгілі мөлшерде алынған әр түрлі хош иісті заттар және хош иісті өнімдер араластырылады. Парфюмерлік сұйық алу үшін алынатын әтір немесе иіс су түріне қарай оны спиртте ерітеді. Бір парфюмерлік композиция жасау үшін әр түрлі хош иісті заттар және хош иісті өнімдер керек.

Пайдаланылған әдебиет

1. “Қазақ Энциклопедиясы”, II-том