Хотондар моңғ Хотон түркілердің моңғолданған этникалық тобы Моңғолияның солтүстік батысындағы көлі ойпатын мекендейді Жа

Хотондар (моңғ. Хотон) — түркілердің моңғолданған этникалық тобы. Моңғолияның солтүстік-батысындағы көлі ойпатын мекендейді. Жалпы саны 7 мыңдай адам (2005). 1678 ж. жоңғарлар Хотан қаласын жаулап алып, халқының біразын егіншілік жұмыстарына тарту үшін Іле бойына, 1690 ж. Убуснур ойпатына жер аударды. Убуснур ойпатына келгендер Қарқара өзенінен ұзындығы 50 километр канал тартып, суармалы егіншілікті дамытты да, бұл жерде жоңғар әскерін астықпен қамтамасыз ететін тірекке айналды. 18 ғасырда Еренқабырғадан батыс Моңғолияға қарай ойысқан ойраттар да өздерімен бірге хотондық біраз ұйғырларды алып кетті. Олар 1778 ж. алғашқы лекпен келген хотондықтарға қосылды. 1836 ж. ойраттар абақ керейдің жәнтекей руын шауып, 170 адамды хотондарға қосты. 1877 ж. жазып алынған деректер бойынша хотондар , , , , , жас хасил аталатын 7 іліктен (рудан) тұрған. 1911 ж. жазылған Б.Я. Владимирцовтың еңбегінде шанбек, худайберді, шаавай іліктері басты үш іліктің орнын алмастырған. Хотондардың тілі қазақ және ұйғыр тілдеріне жақын. Дегенмен, екі ғасыр бойы оқшаулану нәтижесінде моңғолданып, қазір дүрбіт диалектісінде сөйлейді. Егіншілікпен және мал бағумен шұғылданады. Заттай мәдениеті мен жеке ғұрыптарында моңғолдық белгілер басым болғанымен, дәстүрлі наным мен өлікке қатысты салттарында түркілік мұсылмандық сипат көбірек сақталған. Баспанасы моңғол киіз үйі мен төртбұрыш пішінді там. Үй жиһаздары дүрбіттермен бірдей, бір өзгешелігі төрде діни кітаптар сөресі орналасқан. Неке салтында ат байлау, отау көтеру, неке қию, орамал тастау, от тұтату, шымылдық шайы, ана сүтінің өтемі, т.б. ғұрыптары кездеседі. Қайтыс болған адамды “оң жаққа салып” киіз пердемен бөледі, шырақ жағады, табаққа өлік сыбағасын қояды. Ертесіне оны арулап, кебіндеп, дұға оқиды да, үйден шығарған соң ешкі бауыздап, өртейді де күлінің үстінен табыт артқан түйені жүргізеді. Марқұмның 7, 21, 40, 100 күнін өткізеді. Жетісінде атын, киімін тұлдап, 7 бас малды өлікке түскендерге үлестіреді. Өзіндік фольклоры сақталған.

Дереккөздер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том