Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Фораминиферлер отрядына теңізде тіршілік ететін 4000-нан аса түрлері жатады.
Бұлардың дене құрылысы амебалардың құрылысына өте ұқсас, негізгі айырмашылығы денесі сыртынан көп камералы қабыршақпен немесе сауытпен қапталынған. Қабыршағы алғашқы кезде бір камералы болып келеді, бұл камераны ұрық камерасы деп атайды. Содан кейін цитоплазманың бір бөлігі қабыршақтың тесігі арқылы сыртқа шығып, оның сыртында жаңа қабыршақ пайда болып, сөйтіп екінші, үшінші, көптеген камералары түзіледі. Көп камералы қабыршақтың ішінде тек қана бір клеткалы қарапайым орналасады.
Камералар бір-бірімен тесік арқылы байланысады. Қабыршақтары ұзын қапшықтәрізді, бұтақ, түтік, спиральтәрізді болып келеді. Фораминиферлердің қабыршақтары эктоплазмадан бөлінген қалың органикалық заттан - псевдохитиннен құралған. Осы органикалық затқа көмірқышқыл ізбесті сіңген, сондықтан қабыршақтары жеңіл және берік болып келеді. Кейбір түрлерінде қабыршақтың органикалық затына майда қиыршық құм жабысқан, бұлардың қабыршақтары үлкен, ауыр болып келеді (мысалы, Hyperammina, Rhabdammina, Astrorhiza туыстарында).
Фораминиферлердің жалған аяқтары кабыршактың тесігінен сыртқа шығып, жіп тәрізді, ұзын, бір-бірімен ұштасып түйінделіп тор жасайды. Бұларды деп атайды. Ризоподия негізінде, қоректік заттарды ұстау және қозғалу қызметін атқарады.
Фораминиферлер ұрпақ алмасуы жолымен, яғни жыныссыз көбеюмен жынысты көбеюдің кезектесіп отыруы арқылы дамиды. Мысалы, Polystomella crispa фораминиферасының даму жолымен танысайық. Бұлар даму кезінде екі түрлі ұрық камераларын түзейді. Ұрық камерасы кішкене - микросфералық камера және ұрық камерасы үлкен - макросфералық камера.
Микросфералық камера жынысты жолмен, ал макросфералы камера жыныссыз жолмен дамығанда пайда болады. Дамуы кезінде микросфералық камераның ішіндегі клетканың ядросы көпке бөлінеді, (100-ден аса). Ядроның әрқайсысы сыртынан цитоплазмамен қоршалып, көптеген (100-ден аса) бір клеткалы организмдер пайда болады. Бұлардың денесі жалаңаш, қабыршақпен қапталынбаған. Осы организмдер микросфералық камераны тастап, сыртқы ортаға шығып, өніп-өсіп қабыршаққа оралып, камераларын түзей бастайды.
Бұлардың ұрық камерасы бұрынғы аналық ұрық камерасынан - микросфералық камерадан үлкендеу болады, сөйтіп бұлар макросфералық формаға айналады. Осылайша жыныссыз көбеюі өтеді. Келесі жынысты көбею кезінде макросфералық камераның ішіндегі клетканың ядросы көпке (мыңнан аса) бөлінеді. Ядроның әрқайсысы сыртынан цитоплазмамен қоршалып, көптеген (мыңнан аса) гаметалар, яғни аталық немесе аналық, жыныс клеткалары пайда болады. Гаметалар макросфералық камераны тастап, сыртқы ортаға шығып осы жерде басқа особьтарынан шыққан гаметалармен қосылып, ұрықтанып зиготаға айналады. Зигота қабыршаққа оралып камераларын түзей бастайды. Бұлардың ұрық камерасы кішкене болады, сөйтіп бұлар микросфералық формаға айналады. Осылайша жынысты көбеюі өтеді.
Жынысты және жыныссыз көбеюінің кезектесіп отыруын ұрпақ алмасуы деп атайды. Сөйтіп фораминифералардың макросфералық формалары клетканың жыныссыз жолмен көбейген кезде пайда болады да, өздері жынысты жолмен көбейеді, ал микросфералық формалары жынысты жолмен пайда болады да өздері жыныссыз жолмен көбейеді.
Фораминифералар ертеде пайда болған жәндіктер, бұлардың қабыршақтары кембрий дәуірінен кездеседі. Жасыл қиыршық құм, әк, кәдімгі бор, негізінде фораминиферлердің қабыршақтарынан құралған.
Фораминифералар теңізде тіршілік ететін жәндіктер, ал Miliolina oblonga, Spiroloculina turco түрлері Қарақұм мен Орта Азия далаларының құдық суларынан табылған.
Дереккөздер
- Дәуітбаева К. Ә.Омыртқасыздар зоологиясы. Оқулық. - Алматы: 2004. ISBN 9965-749-11-6
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Foraminiferler otryadyna tenizde tirshilik etetin 4000 nan asa tүrleri zhatady Ammonia tepida Bulardyn dene kurylysy amebalardyn kurylysyna ote uksas negizgi ajyrmashylygy denesi syrtynan kop kameraly kabyrshakpen nemese sauytpen kaptalyngan Қabyrshagy algashky kezde bir kameraly bolyp keledi bul kamerany uryk kamerasy dep atajdy Sodan kejin citoplazmanyn bir boligi kabyrshaktyn tesigi arkyly syrtka shygyp onyn syrtynda zhana kabyrshak pajda bolyp sojtip ekinshi үshinshi koptegen kameralary tүziledi Kop kameraly kabyrshaktyn ishinde tek kana bir kletkaly karapajym ornalasady Kameralar bir birimen tesik arkyly bajlanysady Қabyrshaktary uzyn kapshyktәrizdi butak tүtik spiraltәrizdi bolyp keledi Foraminiferlerdin kabyrshaktary ektoplazmadan bolingen kalyn organikalyk zattan psevdohitinnen kuralgan Osy organikalyk zatka komirkyshkyl izbesti singen sondyktan kabyrshaktary zhenil zhәne berik bolyp keledi Kejbir tүrlerinde kabyrshaktyn organikalyk zatyna majda kiyrshyk kum zhabyskan bulardyn kabyrshaktary үlken auyr bolyp keledi mysaly Hyperammina Rhabdammina Astrorhiza tuystarynda Foraminiferlerdin zhalgan ayaktary kabyrshaktyn tesiginen syrtka shygyp zhip tәrizdi uzyn bir birimen ushtasyp tүjindelip tor zhasajdy Bulardy dep atajdy Rizopodiya negizinde korektik zattardy ustau zhәne kozgalu kyzmetin atkarady Foraminiferler urpak almasuy zholymen yagni zhynyssyz kobeyumen zhynysty kobeyudin kezektesip otyruy arkyly damidy Mysaly Polystomella crispa foraminiferasynyn damu zholymen tanysajyk Bular damu kezinde eki tүrli uryk kameralaryn tүzejdi Ұryk kamerasy kishkene mikrosferalyk kamera zhәne uryk kamerasy үlken makrosferalyk kamera Mikrosferalyk kamera zhynysty zholmen al makrosferaly kamera zhynyssyz zholmen damyganda pajda bolady Damuy kezinde mikrosferalyk kameranyn ishindegi kletkanyn yadrosy kopke bolinedi 100 den asa Yadronyn әrkajsysy syrtynan citoplazmamen korshalyp koptegen 100 den asa bir kletkaly organizmder pajda bolady Bulardyn denesi zhalanash kabyrshakpen kaptalynbagan Osy organizmder mikrosferalyk kamerany tastap syrtky ortaga shygyp onip osip kabyrshakka oralyp kameralaryn tүzej bastajdy Bulardyn uryk kamerasy buryngy analyk uryk kamerasynan mikrosferalyk kameradan үlkendeu bolady sojtip bular makrosferalyk formaga ajnalady Osylajsha zhynyssyz kobeyui otedi Kelesi zhynysty kobeyu kezinde makrosferalyk kameranyn ishindegi kletkanyn yadrosy kopke mynnan asa bolinedi Yadronyn әrkajsysy syrtynan citoplazmamen korshalyp koptegen mynnan asa gametalar yagni atalyk nemese analyk zhynys kletkalary pajda bolady Gametalar makrosferalyk kamerany tastap syrtky ortaga shygyp osy zherde baska osobtarynan shykkan gametalarmen kosylyp uryktanyp zigotaga ajnalady Zigota kabyrshakka oralyp kameralaryn tүzej bastajdy Bulardyn uryk kamerasy kishkene bolady sojtip bular mikrosferalyk formaga ajnalady Osylajsha zhynysty kobeyui otedi Zhynysty zhәne zhynyssyz kobeyuinin kezektesip otyruyn urpak almasuy dep atajdy Sojtip foraminiferalardyn makrosferalyk formalary kletkanyn zhynyssyz zholmen kobejgen kezde pajda bolady da ozderi zhynysty zholmen kobejedi al mikrosferalyk formalary zhynysty zholmen pajda bolady da ozderi zhynyssyz zholmen kobejedi Foraminiferalar ertede pajda bolgan zhәndikter bulardyn kabyrshaktary kembrij dәuirinen kezdesedi Zhasyl kiyrshyk kum әk kәdimgi bor negizinde foraminiferlerdin kabyrshaktarynan kuralgan Foraminiferalar tenizde tirshilik etetin zhәndikter al Miliolina oblonga Spiroloculina turco tүrleri Қarakum men Orta Aziya dalalarynyn kudyk sularynan tabylgan DerekkozderDәuitbaeva K Ә Omyrtkasyzdar zoologiyasy Okulyk Almaty 2004 ISBN 9965 749 11 6