Тәкаппарлық пен жаңылыс

Тәкаппарлық пен жаңылыс (англ. Pride and Prejudice, русс. Гордость и предубеждение) — Англия жазушысы және британ әдебиетіндегі реализм жаршысы Джейн Остиннің 1813 жылы жарық көрген романы. Бұл кітап әдебиетке жаңа серпіліс беріп, «психологиялық» роман мен «феминистік» әдебиетке жол ашты. Әлем әдебиетінде «элиталық» проза ретінде өзінің ойып алар орны бар шығарма.

Тәкаппарлық пен жаңылыс
Pride and Prejudice
Бірінші баспаның бастапқы беті
Жанр	роман
Авторы	Джейн Остин
Түпнұсқа тілі	ағылшын
Жазылған жыл	1796—1797
Жариялануы	28 қаңтар 1813

Шығарма желісі

Роман мистер Беннет пен оның жұбайы миссис Беннеттің әңгімесінен басталады. Олар Незерфилд саябағына көшіп келетін жас жігіт мистер Бингли жайлы сөз қозғайды. Миссис Беннет күйеуін жаңа көршісіне барып, тығыз қарым-қатынас орнатуға барынша көндіруге тырысып бағады. Оның ойынша, мистер Бингли қыздарының біріне ғашық болып, ұсыныс жасайды-мыс. Осылайша, оның 5 қызы бірінен соң бірі тұрмысқа шығып, жаны жай таппақшы. Миссис Беннеттің бар уайымы — қыздарын жақсы жанға күйеуге беру еді. Мистер Беннет әйелінің қоймаған өтінішін аяқ асты етпей, мистер Бинглиге барып онымен жақсы тіл табысады. Кейін мистер Бингли де Беннеттер отбасына қонаққа барады.

Олардың кезекті кездесуі незерфильдік балда орын алады. Бұл балға мистер Бингли өзінің әпкелері мисс Бингли және миссис Херстпен бірге келеді. Сонымен қатар, оның досы мистер Дарси да бұл балда болады. Жалақысы жөніндегі гуілдеген өсек-аяндардың арқасында мистер Дарси айналасындағыларға жақсы әсер қалдырады. Алайда, кейін мистер Дарсиды тым тәкаппар, менменшіл деп танған жұрт, өз ойларын өзгерте бастайды. Ешкіммен танысуға да құлқы жоқ, айналасындағы сұлу қыздарға да назар аударып, биге шақырмайды деген пікірлер қалыптаса бастайды. Ал мистер Бинглидің айы оңынан туады. Оның Беннеттер отбасының үлкен қызы Джейнге көзі түседі. Джейннің де оған көңілі ауып, ғашық болады. Мистер Бингли Дарсидің назарын Беннеттер отбасының екінші қызы Элизабетке аудартпақшы болады. Алайда, мистер Дарси оған оның ұнамайтынын әрі талғамына сай келмейтінін жеткізеді. Олардың жақын отырып, бұл әңгімелердің куәсі болған Элизабет ішінен мистер Дарсиді жек көріп, ұнатпай отырады. Сонымен қатар, мистер Дарси жайлы теріс пікір қалыптастырады.

Кейін мистер Бинглидің әпкелері мисс Бингли және миссис Херст Джейнді түскі асқа шақырады. Бұған шексіз қуанған миссис Беннеттің төбесі көкке жетеді. Ол қызын нөсер жаңбыр астында салт атпен жібереді. Бұл жағдайдан соң Джейн қатты ауырып, үйіне қайта алмайды. Әбден қиналған Джейн өзінің сырлас құрбысындай болған сіңілісі Элизабетке хат жазып, оны Незерфильдке шақырады. Элизабет ауру әпкесі үшін мистер Бинглидің үйіне жаяулатып жетеді. Мистер Бингли Элизабетті әпкесіне қарайласу үшін жанында оңаша қалдырады. Элизабет незерфильдік тұрғындарды жақтырмайды. Әпкесіне шын жаны ашып, қамқор болып жүрген тек мистер Бингли болатын. Ал, оның әпкелері мисс Бингли мен миссис Херсттің Джейннің жағдайы жөнінде шаруалары жоқ еді.

Бірте-бірте мистер Бингли Джейнге ғашық бола бастайды. Ал Дарсидің Элизабетке көңілі ауа бастайды. Алайда, Элизабет оның ұнатпайтынына сенімді еді. Сонымен қатар, әпкелі-сіңлілі Беннеттер қыдырып жүріп, мистер Уикхеммен жолығады. Мистер Уикхем олардың көңілінен шығып, сенімдеріне ие болады. Олар мистер Уикхем жайлы оң көзқарас қалыптастырады. Кейін мистер Уикхем Дарсидің ұнамсыз қылықтарын Элизабетке айтып, өзіне жасаған жамандығы үшін шағымданады. (жаңылыс). Ал Дарси болса, Беннеттердің өзінің теңі емес екенін сезеді (тәкаппарлық). Және де Элизабет пен мистер Уикхемнің достық қарым-қатынасын жақтыртпайды.

Дж. Остиннің апасы Кассандраға жазған хатының 2-ші беті (11 маусым 1799) бұл хатта алғаш рет Тәкәпарлық пен жаңылыс деген атау айтылған болатын

Осылайша күндер өтіп жатады. Кезекті незерфильдік балда мистер Дарси жақын досы мистер Бинглидің Джейнді қатты сүйетінін байқайды. Жиындарда Беннеттер отбасы сыпайылық пен мәдениеттіліктерін көрсете алмайды. Әрине, бұл қатарға Джейн мен Элизабет кірмейтін еді. Бір күні Беннеттер отбасына мистер Коллинз атты туыстары келеді. Оның бар ойы — Беннеттер отбасынан бір қызға үйлену еді. Осылайша, ол Элизабет Беннетке ұсыныс жасайды. Алайда, ол ұсынысты қабыл алмайды. Бұған миссис Беннет ашуланып, қызына қатты ренжиді. Сонан соң, мистер Коллинз көп ұзамай Элизабеттің жақын досы әрі көршісі Шарлотта Лукасқа ұсыныс білдіреді. Шарлотта бұл ұсынысқа бірден келісе кетіп, екеуі үйленеді. Бұл уақыттарда незерфильдік тұрғындар белгісіз себеппен Лондонға көшіп кеткен еді. Ал олардың қайтып келу, келмеуін ешкім білмеді. Джейн болған жайтқа қатты қайғырып, күйзеліске ұшырайды. Элизабеттің ойынша, бұл мисс Бингли мен мистер Дарсидің Джейн мен Бинглиді айыруға бағытталған іс--әрекеттері еді.

Көктем келгенде Элизабет жақын досы Шарлотта Лукасқа қыдырып барады. Сол жақта, Розингс саябағында тұратын Дарсидің тәтесі Кэтрин де Бер Элизабетті жиі шақырып тұрады. Кейін мистер Дарси де тәтесіне қонаққа келеді. Бұл жақта Элизабет Дарсидің немере ағасы полковник Фицуильяммен танысады. Олар бірнеше рет әңгіме-дүкен құрады. Кезекті әңгімелердің бірінде полковник Фицуильям өзінің жиені Дарсидің жақын досын «тең емес некеден» құтқаруы жайлы айтқанын жеткізеді. Элизабет бұл әңгіменің Джейн мен Бингли жайлы екенін сезеді. Оның Дарсиге деген жек көрініш сезімі арта түседі. Бір жолы Дарси Элизабетке келіп, өз махаббатын білдіріп, сүйетіндігін айтып, ұсыныс жасайды. Алайда, ашуға булыққан Элизабет оған қатты айқайлап тастайды. Оның әпкесінің өмірін ойрандағанын, мистер Уикхемге жамандық жасап, адамдарға тәкаппарлықпен қарайтынын айтып, ішіндегісінің бәрін жайып салады. Дарси үнсіз ғана кетіп қалады. Кейін саябақта Элизабетке хат жазып, қолына ұстатып кетеді. Бұл хатта Элизабеттің айтқан шағымдарына жауаптар бар еді. Бірнеше уақыт өткен соң Элизабет өз қателігін түсініп, жаңылысқанына көзі жетеді. Кейін Дарси Элизабетке қайта ұсыныс жасайды.

Басты кейіпкерлер

Отбасылық және туыстық қатынастар

Мистер Хёрст                                 Миссис Хёрст         Мистер Филипс                       Кэролайн Бингли         Миссис Филипс                         Мистер Чарльз Бингли         Миссис Гардинер                           Джейн Беннет           Мистер Гардинер                               Миссис Беннет                                         Мэри Бэннет                   Мистер Беннет                                   Китти Беннет             Мистер Уильям Коллинз                                 Лидия Беннет           Шарлотта Лукас                             Мистер Джордж Уикэм                                               Марқұм мистер Дарси                                   Леди Энн Дарси     Джорджиана Дарси                     Леди Кэтрин де Бёр   Энн де Бёр                   Лорд ——   Полковник Фицуильям

• Беннеттер отбасы ( Лонгборн, ):
  • Мистер Беннет (ағылш. Mr Bennet) — миссис Беннеттің күйеуі. Джейн, Элизабет, Мэри, Китти және Лидия атты қыздардың әкесі. «Мистер Беннеттің мінезінде ақыл мен әзіл әдемі үйлесім тапқан, тұйық жан».
  • Миссис Беннет (ағылш. Mrs Bennet) — Мистер Беннеттің әйелі. 5 қыздың анасы. «Ол надандау және дұрыс ойлай алмайтын жан. Егер бір нәрсеге көңілі толмаса, жүйкесінің тозғанын алға тартатын. Өмірдегі басты мақсаты — қыздарын күйеуге беру. Басты ойын-сауығы: өсек-аяндар мен қыдырыс болатын». Миссис Беннеттің әкесі Меритонда аспазшы болып қызмет етіп, оған 4 мың фунт қалдырып кеткен.
  • Мисс Джейн Беннет (ағылш. Jane Bennet) — 23 жас шамасындағы Беннеттер отбасының тұңғыш әрі әдемі қызы. Элизабеттің жақын құрбысы.
  • Мисс (ағылш. Ms Elizabeth Bennet) — 22 жас шамасындағы романның басты кейіпкері. Беннеттер отбасының 2-ші қызы.
  • Мисс Мэри (ағылш. Mary Bennet) — Беннеттердің ортаншы қызы. «Мэридің таланты да, талғамы да жоқ». «Ол отбасындағы өзін дамытқысы келетін және өзін көрсеткісі келетін жалғыз адам еді».
  • Мисс Кэтрин (Китти) Беннет (ағылш. Catherine «Kitty» Bennet) — Беннеттердің 4-ші қызы. Лидияның жақын құрбысы. Ол жеңіл ойлы, әр нәрсеге сене беретін қыз.
  • Мисс Лидия (ағылш. Lydia Bennet) — Беннеттердің кенже қызы, «бойшаң келген 15 жасар қыз, анасының сүйіктісі». Киттидің жақын досы.
  • Мистер Уильям Коллинз (ағылш. Mr William Collins) — 25 жасар ағылшын шіркеуінің дін қызметшісі. Беннеттердің туысы.

Хью Томсонның мистер Коллинзді суреттеуі

• Бингли отбасы (Незерфилд-парк, , жалға алған):
  • Мистер Чарльз Бингли (ағылш. Charles Bingley) — 23 жастар шамасындағы жігіт, мистер Дарсидің досы. Табысы жылына 4-5 мыңды құрайды. Солтүстік Англиядағы беделді отбасында дүниеге келген. Ата-анасы саудамен айналысқан. Әкесі оған 100 мың фунт қалдырып кеткен.
  • Мисс Кэролайн Бингли (ағылш. Caroline Bingley) — мистер Бинглидің әпкесі.
  • Миссис Луиза Хёрст (ағылш. Mrs Louisa Hurst) — мистер Бинглидің үлкен әпкесі.
  • Мистер Хёрст (ағылш. Mr Hurst) — мистер Бинглидің жездесі. Миссис Херсттың күйеуі. Бар ойы: ұйқы, тамақ, карта ойнау.
• Дарси (Пемберли, ):
  • (ағылш. Mr Darcy) — 26 жастағы мистер Бинглидің досы. Ол тәкаппарлау келген, тұйық жан.
  • Мисс Джорджиана Дарси (ағылш. Georgiana Darcy) — 16 жастағы мистер Дарсидің туған қарындасы. Тұйықтау келген, әр нәрсені шынайы қабылдайтын, сыпайы, байсалды, талантты қыз.
  • Полковник Фицуильям (ағылш. Colonel Fitzwilliam) — Дарсидің немере ағасы.

• Де Бер отбасы (Розингс, Хансфорд, |Кент]]):
  • Леди Кэтрин де Бёр (ағылш. Lady Catherine de Bourgh) — мистер Дарсидің тәтесі, Розингс саябағының иесі, қиындау мінезі бар ханым.
  • Мисс Энн де Бёр (ағылш. Miss de Bourgh) — Леди Кэтриннің қызы, Дарсидің бөлесі.
  • Миссис Дженкинсон — Леди Кэтриннің серіктесі.
• Лукастар отбасы (Лукас-Лодж, близ г. Меритон, ):
  • Сэр Уильям Лукас (ағылш. Sir William Lucas) — Беннеттердің көршісі, леди Лукастың күйеуі, Шарлотта, Мария атты қыздардың әкесі.
  • Леди Лукас (ағылш. Lady Lucas) — Мистер Лукастың әйелі.
  • Мисс Шарлотта Лукас (ағылш. Charlotte Lucas) — 27 жастағы Лукастардың үлкени қызы. Элизабеттің жақын досы. Мистер Коллинзге күйеуге шығады.
  • Мисс Мария Лукас (ағылш. Maria Lucas) — Шарлоттаның сіңлісі.
• Филипстер отбасы' (г. Меритон) және Гардинерлер отбасы ( Лондон):
  • Миссис Филипс (ағылш. Mrs Philips) — миссис Беннеттің Меритонда тұратын әпкесі.
  • Мистер Филипс (ағылш. Mr Philips) — мисссис Филипстің күйеуі, Меритонда аспазшы болып қызмет атқарады.
  • Мистер Гардинер (ағылш. Mr Gardiner) — Элизабеттің тұратын 2-ші ағайы (Лондон).
  • Миссис Гардинер (ағылш. Mrs Gardiner) — Элизабеттің тәтесі, мистер Гардинердің әйелі.
• Қосымша кейіпкерлер:
  • Мистер Джордж Уикхем ( ағылш. George Wickham) — офицер, Дарсиді бала күнінен бастап таниды, Лидияғатүйленеді.
  • Полковник Форстер — Уикхемнің командирі.
  • Миссис Форстер — полковник Форстердің жас әйелі, Лидияның құрбысы.
  • Мисс Кинг (ағылш. Miss King) — қымбат жасауға ие қыз. Мистер Уикхем оның жасауына қызығып Элизабетті тастап кетеді.

Шығу тарихы

Джейн Остин бұл романды 21 жасынан бастап жаза бастаған еді. Баспашылар қолжазбаны қабыл алмағандықтан, шығарма 15 жылдан астам қаралмай, жабылып қойылды. Тек сәтті шыққан 1811 жылғы «Ақыл мен сезім» атты туындысынан соң, Джейн Остин өз шығармасын қайта өңдеп, жариялай алды.

Экранизация

Роман желісі бойынша көптеген фильмдер түсірілді. Солардың бірі 1980 және 1995 жылдары түсірілген «Тәкаппарлық пен жаңылыс» атты телехикая. Сонндай-ақ 2005 жылы «Тәкаппарлық пен жаңылыс» атты толық метражды фильм түсірілген, және де романның қара-ақ түсті ертеде түсірілеген экранизациясы бар.

Деректер

• 2009 жылы америкалық жазушы Сэт Грэм-Смиттің «Тәкаппарлық, жаңылыс және зомби» атты кітабы жарық көрді. Бұл кітапта автор Джейн Остиннің романын фантастикалық атыс-жарыспен үйлестірген.

• 2003 жылы BBC ұсынған 200 үздік кітап тізімінің ішінде 2-орынға ие болды.

Сілтемелер

• Кітап түпнұсқасы (ағылш. ')
• Кітапқа сілтеме | LIB.ru (орыс. ')

• Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Тәкаппарлық пен жаңылыс