Тұтқын

Тұтқын, әскери тұтқын (халықаралық құқықта) – соғыс майданында қолға түскен әскери адам ( немесе қарсыласу қозғалыстың мүшесі, т.б. кіреді).

Военнопленные австро-венгерской армии в России

Немецкие пленные. Руины Ахена Октябрь, 1944

19 ғасырға дейін соғысушы жақтар Тұткындардың жағдайы, оларды алмасу, т.б. мәселелерді өзара келісім жасау арқылы шешіп отырды. 1899 және 1907 жылы халықаралық Гаага конференциялары соғыс Тұткындары мәселелерін қарады. 1-дүниежүзлік соғыстан кейін 1929 жылы өткен Женева конференциясында оған кейбір өзгерістер енгізілді. Бұл конференцияларда қабылданған халықар. нормаларға сәйкес Тұткындарға оларды тұтқындаушы жақ адамгершілікпен қарауы керек; қорлауға, жәбірлеуге, өлтіруге, тәжірибе жасау құралы ретінде пайдалануға болмайды. Тұтқындаушы мемлекет Тұткындарды тегін асырап-сақтауға, қажет жағдайда көмекпен қамтамасыз етуге міндетті. Олардың тек қару-жарағы ғана алынып, киімдері, жеке заттары (ақша, құжаттар, фотосуреттер, т.б.) өздерінде қалдырылады. Сыртқы әлеммен байланысуға (хат жазу, телефон арқылы сөйлесу, т.б.), ақшалай және заттай сыйлық (посылка) алуға рұқсат етіледі. Тұткындарды (офицерлерден басқасы) әскери мақсатқа жатпайтын әр түрлі қара жұмыстарға пайдалануға болады; ол жұмыстар денсаулыққа зиянды болмауы және оларға жалақы төленуі тиіс. Жалақы Тұткынның күнделікті шығынын жабуға, ал қалғаны еліне қайтарылған кезде берілуі керек. Егер Тұткын жергілікті басшылыққа бағынудан бас тартса әкімш. жазалауға немесе сотқа тартылуы мүмкін. Тұткындардың құқын бұзып, оларды жәбірлеуге жол берген қызметкерлер әскери қылмыскер ретінде сотқа тартылады. Бірақ бұл конвенция шешімдері көп жағдайда орындала бермейді. Мысалы, 2-дүниежүзлік соғыс жылдарында Германияның концлагерлерінде миллиондаған соғыс Тұткындары жойылып жіберілді.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том