Сұр тырна

Сұр тырна (лат. Grus grus) - саны үздіксіз кеміп бара жатқан кең тараған түр.

Сұр тырна
(IUCN3.1)
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Хордалылар Табы: Құстар Сабы: Тұқымдасы: Тегі: Түрі: G. grus
Grus grus (Карл Линней, )
Grus turfa Portis, 1884

Жұмыртқа

Қазақстанның солтүстігіндегі орманды-далалы аудандарда көптеп, ал республикамыздың оңтүстік-шығысындағы өзен алқаптарында өте сирек кездеседі. Қамыс пен құрақ қалың өскен таяз өзендер мен көлдердің батпақты учаскелерін мекендейді. Негізгі биотоптарын меңгеру және құрғату түрге қауып-қатер төндіреді. Саны анықталмаған, оның кеміп бара жатқаны ғана белгілі. Тырнаның мекендейтен жерлерінде қорықтар мен қорықшалер аз. Оларды, әсіресе, Солтүстік Қазақстан, Павлодар мен Шығыс Қазақстан облыстарында құру қажет.

Сипаттама

Сұр тырна- кәдімгідей (салмағы 4-7 кг, қанатының алымы - 2-2,2 м) тырналардың бірі. Қанатының ұштары қошқыл, сұр құс. Маңдайын, ноқтасын және төбесін сирек қылтанақты қошқыл тері қаптаған, желкесінде қызыл тақыр теңбілі болады. Көзден басталып бастың екі жағымен жалпақ ақ жолақ созылады, мойнының алдыңғы жағы қошқыл сұр түсті. Тарқатылған үшінші дәрежелі желпуіш қауырсындардан қампиған «құйрық» түзілген. Аяғы- қара, тұмсығы- ұшы жылтыраған зәйтүн өңді қоңыр. Аталығы мен аналығының өңдері бірдей жас тырналар басындағы жабын қауырсындар сирек қара секпілі қызыл қошқыл қызғылт-сары реңді болып келеді.

Мекені

Еуразияның әр түрлі зоналарында- орман, дала тіпті шөлейт зоналарында қоныстанады. Қазақстанда көбінесе орманды дала және дала зонасында өмір сүреді, дегенмен аздаған тұқымтоптар жарамды орындар арқылы өзен аңғарлары мен көлдердің қазаншұңқырларына оңтүстікке- Солтүстік Тәңіртауға дейін енеді.

Ұяларын салуы

Жеке жұптары ылғалды жерлерге орнығады және таяз су ортасындағы төмпешіктерге ұяларын салады. Ұяның өзі едәуір қомақты, сондықтан оның айналасындағы шалғындық шөптерден көтеріңкі болады. Салындыдығы 2-3 жиі теңбілді жұмыртқаларды көбінесе аналығы бір ай басады, оны аталығы қорғайды, балапандарды ата-енелері өрбітеді. Балапандар шілдеде қанатына көтеріледі., бұдан соң тырналар топқа жинақталады.

Орын ауыстыруы

Сұр тырналарды қайтуға , ұшып өткен кезде Қазақстанның кез келген жерлерінен кездестіруге болады. Олар әйгілі «үшбұрыш» жасап, 500-ден 2000 метрге дейін өте биік әуелеп, мезгіл-мезгіл траулаған дыбыс шығарады. Сонымен бірге «үшбұрыш» алдындағы топ басшысы мезгіл-мезгіл алмасады. Көктемде – наурыз- сәуірде пайда болып, күзде – қыркүйек-қазанда жоқ болп кетеді.Қазақстанның қызл кітабына тіркелген.

== Дереккөздер==

1. (2004). Grus grus. 2006. . 2006. www.iucnredlist.org. Retrieved on 11 мамыр 2006. Database entry includes justification for why this species is of least concern
2. мектеп энциклопедиясы "Құстар", А.Ф.Ковшарь, В.А. Ковшарь