Сунна

Сүннет (арабша: سنة – суннат) — Хазіреті Пайғамбардың (с.а.у.) сөзі, әрекеті және тақриры (шешімі) деген сөз. Құранда Хазіреті Пайғамбарға (с.а.у.) бойұсыну бұйырылады. Сүннет - парыз бен уәжіптен бөлек, Пайғамбар (с.а.у.) жасаған және жасауды насихат еткен іс-әрекеттер.

Сүннет үшке бөлінеді:

• I. Мүәккәд Сүннет (бекітілген сүннет). Пайғамбардың (с.а.у.) үнемі орындап, кейде орындамаған Сүннеттері. Мысалы, таң, бесін, ақшам намаздарының Сүннеттері. Осы Сүннеттерді орындаған сауапқа кенеледі. Орындамаған адам жаза берілмесе де, айыпталады.
• 2. Ғайри мүәккәд Сүннет (бекітілмеген сүннет). Пайғамбардың (с.а.у.) кейде жасап, кейде жасамаған Сүннеттері. Намаздыгер мен

құптан намазының алғашқы Сүннеттері осыған жатады. Осы Сүннеттерді орындау сауапты, ал орындалмаса, күнә жоқ.

• 3. Зәуәид Сүннет (артық сүннет). Осы Сүннеттер Пайғамбарымызға деген сүйіспеншілік үшін орындалса, сауабы көп, орындалмаса

күнәсі жоқ. Факихтер осы негіздегі бұйрықтардан Хазірет Пайғамбардың (с.а.у.) Сүннеттеріне бойұсынудың қажет екендігін түсіндірген, осылайша Сүннет Кұраннан кейінгі екінші түпдеректі қалыптастырған.

Сүннет құрылымы тұрғысынан үшке бөлінеді:

• а) ауызша Сүннет;
• ә) іс-әрекеттік Сүннет;
• б) тақрири Сүннет

- Хазіреті Пайғамбардың (с.а.у.) сөздері, ол хадис деп аталады.

Хазіреті Пайғамбарлық (с.а.у.) орындаған іс-әрекеттерін білдіреді.

Ал Хазіреті Пайғамбардың (с.а.у.) көрген ісі төңірегінде үндеместен, оны макұлдағанын көрсетеді. Хазіреті Пайғамбарлық (с.а.у.) көрген ісіне қарсы шықпауы сол істі істеуге болады деген сөз. Риуаят түріне қарай Сүннет үшке бөлінеді:

• а) Мутеуатыр Сүннет;
• ә) Мәшхүр Сүннет;
• б) Ахад Сүннет (хабер-и уахид);

- жалған айтуға келісуі мүмкін болмаған қауымдар тарапынан ұрпақтан ұрпаққа жеткізілген Сүннет. Сол себептен, мүтеуатыр Сүннеттің жарамдылығы мәселесінде фикһтер арасында пікірталастар туындамаған.

бір табакадағы (топ) рави (Пайғамбар сөзін жеткізетін адам) саны бір немесе екі адамнан түрғанымен, екінші табақаларда көп равилер тарапынан риуаят етілген Сүннет

- әрбір табакадағы жеке кісілер тарапынан жеткізілген Сүннет. Мұны «хабер-и уахид» деп атайды, яғни тек қана бір адам риуаят еткен хабар дегенді білдіреді. «Хабер-и уахид» пен іс-әрекет мәселесінде мазһаб имамдарының көзқарастарындағы шарттар бір-бірінен өзгеше. Әртүрлі фикһ мектептерінің пайда болуында және мазһабтар арасындағы көзқарастардың ерекшеленуінде Сүннетке түрлі көзқараспен қараудың да үлкен ықпалы болған.

Хазіреті Пайғамбар (с.а.у.) - Құранды алғаш рет түсіндіріп, ондағы үкімдерді алғаш рет орындаған адам. Түсіндіру және орындау кезінде оның илахи бақылауда болғандығы қабылданады.

Сүннетпен жүрудің пайдасы

Хадис ғалымдарының айтуы бойынша. Сүннет – Аллаһ Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мінез-құлқы мен келбетін сөздер, амалдар, үнсіз мақұлдау және сипаттау.

Ал фақиһтар мен фикх негіздерін меңгерген мамандардың анықтамасы бойынша: Сүннет – Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сөздері мен іс-әрекеттері, сондай-ақ басқалардың амалдарын мақұлдау.

1. Пайғамбардың (с.ғ.с.) сүннетін ұстану туралы айта отырып, біз шариғат пен Исламның моральдық-этикалық нормаларын сақтау туралы айтып отырмыз, өйткені бүкіл дін Сүннет. Алла Тағала былай деді:

«Кім Исламнан басқа бір дін іздесе, әсте одан ешқашан қабыл етілмейді де ақыретте зиянға ұшыраушылардан болады. Аллаға иман келтіріп, шын мәнінде Пайғамбардың хақтығына куә болғаннан әрі оларға ашық дәлелдер келгеннен кейін қарсы шыққан қауымды Алла қалайша тура жолға салады? Алла залым елді тура жолға салмайды. Міне солардың жазалары: Шәксіз оларға Алланың, періштелердің әрі біртұтас адамдардың қарғысы болады. Олар қарғыста мүлде қалады да олардан азап жеңілтілмейді және оларға назар аударылмайды. Бірақ сондай иман келтіріп, сонсоң тәубе еткендер және де амалдарын түзелткендер басқа. Расында Алла (Т.) Аса Жарылқаушы, Ерекше Мейірімді.». «Әли Имран» сүресі, 85-89 аяттары.

Дініміз – Ислам, Ислам – сүннет. Демек, сүннет – дін. Әрі қарай сүннетті ұстану мүмінге әкелетін жемістер туралы айтатын боламыз.

2. Сүннетке ілесу мүміндерді айыпталып, адамдарды діннен алыстататын келіспеушіліктерден сақтайды.

«Аллаға және Оның Елшісіне бойұсыныңдар және дауласпаңдар, әйтпесе көңілдерің түсіп, күштерің жоғалады. Сабыр етіңдер, шынында Алла сабырлылармен бірге». «Әнфал», 46-аяты.

Сүннетті мүлтіксіз орындау және Алла Тағалаға мойынсұну арқылы мұсылман өзін айыпты келіспеушіліктерден сақтайды.

Тирмизидің «Сунан» кітабында «Білім кітабында» «Сүннетпен жүру және бидғаттардан алыстау туралы айтылған», ал Әбу Дәуіттің «Сунанында» «Сүннет кітабында» «Сүннетпен жүру туралы айтылған» деген тарау бар. Бұл тарауларға келесі хадистер кіреді. Әл-'Ирбад ибн Сария (Алла оған разы болсын) былай дейді: «Бірде Алла Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жүректеріміз қорқыныш пен қорқынышқа толы өсиетпен бізге жүгінді, көзімізден жас ағып кетті. Бір кісі: «Уа, Алланың Елшісі, бұл қоштасу сияқты, бізге тура жол көрсет!», - деді. Ол былай деді:

«Міне, сендерге нұсқауым: - Алладан қорқыңдар, тыңдаңдар және басыңдарыңа эфиопиялық құл қойылса да мойынсұныңдар. Расында, араларыңда ұзақ өмір сүргендер көп келіспеушіліктерді көреді, сондықтан бидғаттардан сақ болыңдар, өйткені олар адасушылық! Араларыңдағы кім осы уақытқа дейін өмір сүреді, менің сүннетімді және тура жолды ұстанған салих халифтердің сүннетін ұстансын және одан ешбір жағдайда таймасын!"".

3. Алла Тағала бізге Пайғамбарға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ілесуді, оған бағынуды, оған қолдау көрсетуді және оны жақсы көруді бұйырды. Ал біз Аллаһты және Оның Елшісін бәрінен де артық жақсы көруіміз керек. Алла Тағала өзіне мойынсұнып, оны жақсы көретіндерге Оның сүйіспеншілігі мен құрметіне кепілдік берді.

Алла Тағала былай деді: “Алланы жақсы көрсеңдер, менің артымнан еріңдер, сонда ғана Аллаһ сендерді жақсы көреді және күнәларыңды кешіреді.”. «Әли Имран» сүресі, 31-аят .

Алла Тағала былай деді: “Оған мойынсұныңдар, сонда тура жолда боласыңдар”. «Ан-Нұр» сүресі, 54-аят .

Алла Тағала былай деді: “Кімде-кім Аллаға және Оның Елшісіне бойұсынса, Ол өзендер ағатын Әдем бақтарына кіреді. Ол сонда мәңгі болады. Бұл үлкен жетістік”. «Ән-Нисә» сүресі, 13-аят .

Құранда осыған ұқсас аяттар көп. Сондай-ақ ешкім сүннет пен шариғатта түсіндірілгеннен, Құран мен сүннеттің нұсқауларынан және салих бұрынғыларымыз ұстанған нәрселерден ауытқымауы керек. Адам білгеніне еріп, білмегенінен тыйылуы керек. Ол білмеген нәрсеге еріп, білмеген нәрсені Аллаға жала жаппауы керек. Расында, Алла Тағала оны харам етті». «Қаида жалил фи ат-тауассул уа әл-уәсила».

4. Сүннетке ілесу – тура жолмен жүру және адасудан алыстау.

Әбу Һурайра (Алла оған разы болсын) Алла елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) былай дегенін жеткізеді:

«Расында, мен сендерге екі нәрсе қалдырдым, оларда ешқашан адаспассыңдар. Бұл Алланың Кітабы және менің сүннетім. Олар тоғанға келгенше ажырамайды». Әл-Хаким, ад-Даракутни және әл-Байхақи.

Және Ибн ‘Аббас, Аллаһ оған және оның әкесіне разы болсын, Аллаһ елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қоштасу қажылығы кезінде былай дегенін жеткізеді:

«Уа, адамдар! Расында, мен сендерге оны сақтау арқылы ешқашан адаспайтын нәрселер қалдырдым. Бұл Алланың Кітабы және Пайғамбарының сүннеті». Әл-Байхаки.

5. Сонымен бірге Құранның көптеген аяттарында Аллаға мойынсұнбаудың жазасы туралы айтылады. Мысалы, Алла Тағала былай деді:

«Ал кім Аллаға және Оның Елшісіне мойынсұнбай, Оның шектеулерінен шықса, Ол отқа түседі де, онда мәңгі қалады. Ол қорлайтын азапқа ұшырайды». «Ән-Нисә» сүресі, 14-аят.

Оның үстіне Алла Тағала Пайғамбарға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) еруден бас тартқан адамның иманы жоқ екенін айтты:

«Бірақ жоқ – Раббыңның атымен ант етемін! Олар өзара таласқан нәрселерінде сені би қылып, сонсоң берген билігіңнен көңілдерінде ақау таппай толық бой ұсынғанға дейін толық мүмін бола алмайды.». «Ән-Нисә» сүресі, 65-аят .

Алла Тағала былай деді:

«Егер Аллаһ пен Оның Елшісі бір шешімге келген болса, мүмін ер мен мүмін әйел шешім қабылдағанда таңдау жоқ. Ал кім Аллаға және Оның Елшісіне қарсы келсе, ол ашық адасуға түсті». «Ахзаб» сүресі, 36-аят .

Алла Тағала былай деді: «Кімде-кім Аллаға және Оның Елшісіне мойынсұнбаса, оны тозақ оты күтіп тұр, ол онда мәңгі қалады.». «Ән-Нисә» сүресі, 14-аят.

Дереккөздер

1. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
2. https://kuran.kz/sureler/4