Суару

Суару— 1) топырақ ылғалдылығын арттыру үшін жүргізілетін жұмыс. вегетациясы кезіндегі суару саны және суармалау нормалары белгіленіп жүргізіледі. Суару әдістеріне топыраққа суды жайып жіберу, жаңбырлатып, тамшылатып, жүйектеп, көлдетіп суармалау әдістері қолданылады; 2) су жеткізу, болу, судың белгілі бір сандық таза көлемін пайдалану арқылы егістің өсіп-өнуі мен өнімділігін арттыруға жағдай жасау. Суару тәсілі негізгі және арнаулы болып бөлінеді.

Суару кезеңі

Суару кезеңі- әрбір дақыл үшін олардың өсіп-өну жағдайына сәйкес топырақ ылғалдылығының қолайлы режімі. Шаруашылыққа жіберілетін судың жалпы мөлшерін анықтау үшін ондағы барлық ауыспалы егістікгерге арналған гидромодульдің үйлестірілген жалпы графигі құрылады. Осылай құрылған график шаруашылықтағы барлық дақылдарды суару режімін айқындайды.

Суару нормасы

Суару нормасы - 1) бір гектар жерді бір рет суаруға қажетті судың көлемдік мөлшері. Әдетте, суару нормасы бір гектар жерге бір текше метр мөлшерімен өлшенеді. Шаруашылыққа жіберілетін судың жалпы мөлшерін анықтау үшін ондағы барлық ауыспалы егістіктерге арналған гидромодульдің үйлестірілген (жинақталған) жалпы графигі (суарылу) уақыт және әр дақылға қажетті су көлемі аркылы құрылады. Бүл жағдайда шаруашылықтардағы суарылатын барлық егістік көлемі бірге тең деп есептесек, әрбір жеке ауыспалы егістік көлемі соның үлесі болып саналады. Үйлестірілген жалпы графикте ауыспалы егістің гидромодульдері кезекпен ауысып келіп тұрады. Ол үшін ординаталары алдын ала, жалпы шамасының тиісті мөлшеріне көбейтіледі. Осылай қүрылған график шаруашылықтағы барлық дақылдардың сипаттайды. 2) бір гектар егістікке бір рет суарғанда берілетін судың мөлшері (м3/га). Суару нормасының өлшемді саны топырақтың сулы-физикалық қасиетіне, жер бедеріне, дақылға, суару тәсілі мен технологиясына байланысты болады. Суару нормасын анықтау кезінде топырақтың есепті қабатындағы ең төменгі ылғал сыйымдылығы негізге алынады.

Суару саны

Суару саны- дақылдарды маусым ішінде неше рет суаратынын көрсететін анықтаушы сан. Дақылдың өсіп-өну, даму кезеңіндегі суару санын суармалау және суландыру нормасының өлшемімен анықтайды: n= М/m, мүндағы n — өсіп-өну, даму кезеңіндегі суару саны; М — суармалау нормасы; m — орташа суару нормасы.

Суару техникасы

Суару техникасы — суару жұмысын іске асыратын техникалық әдістер. Оларға: жүйекпен, тақтамен, мөлтекпен, жаңбырлатқышпен, тамшылатқышпен, құбырлармен суарғанда пайдаланылатын қондырғылардың суару элементтері жатады.

Суаруға арналған судың шығыны

Суаруға арналған судың шығыны—жер суаруға арналған судың біраз бөлігінің суарылатын жерге жетпей жолда жоғалуы (сүзілу процесі мен булану). Судың пайдасыз жоғалу мөлшері гектарына миллиметр қабат, текше метр немесе жалпы көлемінің шығынымен өлшенеді. Қажетті су көлемін есептеу барысында шаруашылықтағы су шығыны (судың шаруашылықта тиімді пайдаланылмауынан болатын шығындар), судың табиғи шығыны (булану, өте терең жер қабатында өтетін сүзілу және т.б.) тәрізді шығындарды ескере отырып, суды пайдалану жоспарының теңдестігін есептеп шығарады.

Суаруға дейінгі ылғалдық

Суаруға дейінгі ылғалдық— көктемдеғі әр суару жұмысы басталардағы топырақтың метрлік белсенді су қабатының орташа ылғалдылығы. Оның мәні ең аз су сыйымдылығының 60-80 пайызы болғанда суару жұмыстары жүргізіледі.

Суарудың көлденең схемасы

Суарудың көлденең схемасы— жүйекке су беру тәсілі. Көлденең суару схемасында су жүйекке уақытша арықтан беріледі. Уақытша арык суды шаруашылық каналынан алады. Уақытша арықтардың ара қашықтығы жүйек ұзындығына тең болады. Мысалы, жүйек ұзындығы 200 метр болса, уақытша арық әр 200 метр сайын қазылады.

Субөлгіш орын

Субөлгіш орын- шаруашылық каналдың су торабынан шаруашылық каналы су алатын гидротехникалық имарат. Экономикалық жағынан әрбір ауыспалы егістікке, орбір бригадаға немесе әрбір 600—1000 га жерге су тасымалдау үшін бір шаруашылық каналы қажет.

Дереккөздер

1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.