Химиялық талшықтардың құрылысы мен оларды өндіру әдістері
Тоқыма талшықтарына қойылатын негізгі техникалық талап жоғары механикалық беріктік. Ол затта ісер ететін, молекула аралық тартылыс күштеріне байланысты. Молекулалар неғұрлым үлкен және бір біріне жақын орналасқан болса, соғұрлым ол күштер көп болады. Химиялық талшықтар өндірісінде пайдаланылатын полимерлер тәртіпсіз орналасқан сызықты молекулалардан тұрады. Полимерге беріктігі жоғары талшықты структура беру үшін, олардың түзу бойына орналасуын тәртіптеу керек. Полимер макромолекулаларының, олардың қайта орналасу процесінде, көбірек қозғалғыштық пайда болу үшін, алдын ала молекула аралық күштерін кеміту қажет. Бұл заттарды еріту немесе балқыту жолымен іске асырылады. Осыған химиялық талшықтар өндірудің екі әдісі негізделген: ерітіндіден иіру және балқымадан иіру.
Синтетикалық талшықтардың шайыр балқымасынан қалыптасуы (мысалы: капрон)схемасы суретте көрсетілген қондырғыда жүргізеді.
Ұсақталған шайырды бункерден қондырғының балқу жүретін бас тетігіне береді. Қыздырылып тұратын торда шайыр балқиды. Қоймалжың балқыма фильерге түседі, одан жіңішке ағым түрінде шахтаға шығады. Шахтаға суық ауа беріледі. Ағым суығанда жіңішке талшықтар алынады. Оларды әр түрлі жылдамдықпен айналып тұратын роликтерге созады және жіпке айналдырады.
Көптеген синтетикалық талшықтарды, пластмассалар қай мономерден алынатын болса, сол мономерден алады(полителен, полипропилен, поливинилхлорид, полистирол және басқа да талшықтар).
Полиамид талшықтар
Капрон талшықтары (перлон, силон)
Капрон талшықтары жоғары молекулалық зат капрон шайырынан щығарылады. шайыр макромолекулаларының сызықтық стуктурасы бар екенін формула көрсетіп тұр. Олар шамамен 200 аминокапрон звеноларынан тұрады. Капрон шайыры алынатын бастапқы өнім капролактам деп аталады. Оны әр түрлі оңай қосылыстардан: фенолдан, аниленнен, циклогексаннан алуға болады.
Таза капролактам кристалдық ақ зат, қалыпты қысымда қайнау температурасы 258C, балқу температурасы 69-71C. Барлық дерлік еріткіштерде ериді. Капрон амид байланысы деп аталатын байланыстары бар полиамид талшықтары тобына жатқызылады.
Капрон талшығы өте бағалы механикалық қасиеттерімен белгілі және кеңінен қолданылады. Бірқатар техникалық мақсаттардан басқа, ол әр түрлі тігін және трикотаж бұйымдарын: шұлық және басқалар, сонымен қатар, балық аулауға қажетті заттар, жасанды талшық және т. б. даярлау үшін қажет. Капрон талшығы мақтанікінен екі есе берік, суда ісінбейді, қара күйеге желінбейді. Одан жасалған жасалған бұйымдарды өтектемесе де болады: тез кеуіп, олар фабрикада берілген бастапқы қалпына келеді. Капроннан иірілген жіп табиғи жібек жіптен 15-20 есе иілгіш. Капрон пластмасса түрінде де пайдаланылады, одан механизмдер үшін тетіктер жасайды. Капрон талшығы негізінде алынған маталардың кемшілігі, олардың ылңал сіңіре алмайтындығы. Соның салдарынан терінің тершеңдік ауруы және аллергиялық реакция туындайды.
Капрон жіптері вискоз жібегінің жіптерінен 4 есе жеңіл, олардың беріктігі2-3есе көп. Бұл капроннан, парашют ашылғанда кенеттен жұлқуда үзілмейтін, жеңіл парашют маталарын жасауға мүмкіндік береді. Капрон талшығынан істелген корд аса беріктігімен белгілі.
Егер автомобиль немесе велосипед шинасын кессе, сонда резинаға престелген иірілген жіптер көрінеді. Осы корд. Кордтан ленталар жасайды және оларды шикі резинамен сіңіреді. Әр шина осындай резиналанған ленталар қатарынан тұрады;олар бір біріне крест тәрізді салынған корд, темір бетондағы темір каркас секілді резинада байланыстырғыш қаңқа болып табылады. Капрон талшығының кемшілігі қышқыл әрекетіне онша төзе алмайды, оның макромолекулалары амидтік байланыс тұсынан гидролизге ұшырайды.
Эластик үлпілдек, аса созылғыш, талшық, одан іш киім, ұйық, шұлық, трикотаж бұйымдары жасалады. Мэронның да қасиеті соған ұқсас, бірақ эластиктен созылғыштығы нашарлау.
Анид адипин қышқылы мен гексаметилен диаминнен өндіріледі, технологиясы капронды өндіргенмен бірдей. Қасиеттері де капронға ұқсас, бірақ оған қарағанда жылуға төзімді және созылғыш келеді. Механикалық тоқымалар, әсіресе корд, текстиль т. б. бұйымдарды даярлауда кеңінен қолданылады. Анидті АҚШта нейлон, Жапонияда пропилон, Англияда найлон деп аталады.
Энант(найлон7) амиэнант қышқылынан алынады. Көп қасиеттері капронға ұқсас, бірақ жарыққа және жылуға берік. Бұдан корд, штапель жиырылмайтын тоқыма т. б. шығарылады.
Полиакрил талшықтары
Нитрон талшығы (нитрилон, орлон, дайнель)
Бұл полимердің полиакрилонитрилдің сызықтық молекулалары акрил қышқыл нитрил звеноларынан құрылған. Полиакрилонитрил молекуласын полиэтилен молекуласындағы әр екінші сутек атомының орнын нитрилдер класының функционал тобы-CN басқан өнім деп қарастыруға болады. Осы түрдегі талшықтарды өндіру ерітіндіден иіру әдісімен жүргізіледі: беріктігін арттыру үшін талшықты 8-12 рет созады(қыздыру арқылы). Нитрон хлоринге қарағанда беріктікпен, жарыққа төзімділікпен, химиялық жағынан жеткілікті тұрақтылықпен, жылуға үлкен төзімділікпен сипатталады және жақсы боялады. Жұмсақ және үлпілдек сыртқы түрі жағынан табиғи жүнге ұқсас болғандықтан, нитрон сырт киім, гардин, киім өндіру үшін өте қажет. Нитроннан жасалған бұйымдар қатты және сұйық май сіңірмейді және бұйым бетінде майлардан пайда болған дақтар, ылғал шүберектің көмегімен оңай кетеді. Талшықтың бұл түрінен шұлық жасауға болмайды, себебі үйкеліске төзімді емес.
Нитрон талшықтарын шина өндірісінде корд маталарын, арқандар, желкендер, сүзуге қажет маталар және басқалар өндірісінде қолданады.
Перхлорвинил талшықтары
Хлорин талшығы
Талшықтың бұл түрін полихлорвинилден алады, оны алдын ала қосымша хлорлайды. Соңғыны полимерден қоймалжың иірілетін ерітінді алу үшін, полимерге жақсы еріткіш қасиет беру мақсатымен жүргізеді. Хлорланған өнімді ацетонда ерітеді. Ерітіндіні фильерлер арқылы ацетонды еріту үшін суға жібереді. Осы кезде хлорин жіңішке жіп түрінде бөлінеді.
Хлорин талшығы жанбайтын, химиялық жағынан тұрақтылығы жоғары болады. Сондықтан оны химия аппаратуларын және сүгіш маталар жасау үшін қолданады. Хлорин суда ісінбейтін және шірімейтін болғандықтан, оны балық аулау жабдықтарын өндіруге жұмсайды. Хлориннен ревматизм, радикулит және т. б. аурулармен ауырған адамдар үшін арнаулы медициналық іш киім жасайды. Іш киімнің емдік әсері аурудың терісіне үйкелгенде, элекрт зарядтары пайда болуына байланысты. Хлориннің жылуға беріктігінің төмен болуына байланысты оның құндылығы да азаяды.
Хлорин талшығы 80-90 Ста деформацияланады және біртіндеп ыдырайды. Сондықтан хлориннен істелген бұйымдарды өтекпен өтектеуге және жуу кезінде қайнатуға болмайды.
Лавсан талшығы
Лавсан өндіруге арналған полимерді этиленгликольдің екі атомды спирті мен аромат қатарындағы екінегізді қышқыл терефтал қышқылдарын поликонденсациялау жолымен синтездейді. Өзара әрекеттеуші заттар эфирлеу реакциясы түрінде әсерлесіп, макромолекула полиэфир түзуге алып келеді.
Мұндай сызықтық макромолекуланың құрылымдық буынына, сірә спирттің де, қышқылдың да қалдықтары енетін болса керек: Ным түріндегі полимер алынады. Ондағы макромолекулалар ретсіз орналасады, талшықта олар оның осін бойлай бағытталуға тиіс, сонда қажетті беріктікке ие болады. Бұл үшін синтезделген нымды балқытып, тесіктері өте көп фильер арқылы өткізеді. Полимердің осындай ағыны салқын ауа келіп тұратын шахтаға түседі. Ағынды салқындатқан кезде жіпке айналады. Балқыма фильер тесіктері арқылы өткен кезде ацетатты талшық жағдайындағыдан макромалекулаларыныңорналасуы өзгеріп кетеді. Әр түрлі жылдамдықтарда айналатын барабандардаталшық біртіндеп созылып, бағыты күшейе түседі. Бұрын жиырылып қалғандай күйдегі макромолекулалар бұл кезде тегістеліп, яғни беріктігі едәуір артады. Түзілген талшық жіпке ширатылып, одан әрі өңделе береді.
Лавсан талшығы өте берік, тозбайтын, жарық пен жылуға төзімді болып келеді. Ол жақсы диэлектрик, орташа концентрациялы болып қышқылдар мен сілтілердің әсеріне төзімді (концентрациялы қышқылдар оны бүлдіреді).
Лавсанды жіп және штапель түрінде басқа талшықтарға қосып пайдаланады.
Одан жасалған бұйымдар кеңінен таныс. Бұл киімнің әр түрлерін, трикотаж бұйымдары, тюль, қаптама материалдары және т. б. дайындауға арналған мата. Химиялық құрылысы бойынша лавсан гигроскоптік болмағандықтан, киімге арналған мата өндірген кезде көбінесе басқа талшықтарға қосып пайдаланылады: мұнда лавсан бұйымының беріктігі мен тозбауын, ал ббасқа гигиеналығын қамтамасыз етеді. Лавсаннан жасалған мата жұмарланбайтынымен сипатталады, ол қасиетті лавсанның тұтыну сапасын арттырады.
Лавсанның өте беріктігі одан техникаға арналған бұйымдар арқан, тасымалдау таспасы, сүзгі маталар, өрт сөндіргіш жең, т. б. дайындауға мүмкіндік береді. Жылуға төзімділігі салыстырмалы түрде жоғары болғандыұтан, лавсаннан техникалық бұйымдарды арасы айтарлықтай алшақ температурада (-7тен +170Сқа дейін)пайдалануға мүмкіндік жасайды.
Пайданылған әдебиеттер
- Қазақстан энциклоп. 4-том 144-бет
- Шаңырақ энцикклоп.
- Қазақ Совет энциклоп. 7-том
- Қазақстан энциклоп. 4-том, 141-бет
- Қазақстан энциклоп. 3-том, 599-бет
- «Химия негіздері» К. Аханбаев
- «Органикалық химия» Всюченко
- «Органикалық химия» Л. А. Цветков
- Қазақ Совет энциклоп. 5-том
- «Тұрмыстағы химия»
- Қазақ Совет энциклоп. 7-том
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Himiyalyk talshyktardyn kurylysy men olardy ondiru әdisteriTokyma talshyktaryna kojylatyn negizgi tehnikalyk talap zhogary mehanikalyk beriktik Ol zatta iser etetin molekula aralyk tartylys kүshterine bajlanysty Molekulalar negurlym үlken zhәne bir birine zhakyn ornalaskan bolsa sogurlym ol kүshter kop bolady Himiyalyk talshyktar ondirisinde pajdalanylatyn polimerler tәrtipsiz ornalaskan syzykty molekulalardan turady Polimerge beriktigi zhogary talshykty struktura beru үshin olardyn tүzu bojyna ornalasuyn tәrtipteu kerek Polimer makromolekulalarynyn olardyn kajta ornalasu procesinde kobirek kozgalgyshtyk pajda bolu үshin aldyn ala molekula aralyk kүshterin kemitu kazhet Bul zattardy eritu nemese balkytu zholymen iske asyrylady Osygan himiyalyk talshyktar ondirudin eki әdisi negizdelgen eritindiden iiru zhәne balkymadan iiru Sintetikalyk talshyktardyn shajyr balkymasynan kalyptasuy mysaly kapron shemasy surette korsetilgen kondyrgyda zhүrgizedi Ұsaktalgan shajyrdy bunkerden kondyrgynyn balku zhүretin bas tetigine beredi Қyzdyrylyp turatyn torda shajyr balkidy Қojmalzhyn balkyma filerge tүsedi odan zhinishke agym tүrinde shahtaga shygady Shahtaga suyk aua beriledi Agym suyganda zhinishke talshyktar alynady Olardy әr tүrli zhyldamdykpen ajnalyp turatyn rolikterge sozady zhәne zhipke ajnaldyrady Koptegen sintetikalyk talshyktardy plastmassalar kaj monomerden alynatyn bolsa sol monomerden alady politelen polipropilen polivinilhlorid polistirol zhәne baska da talshyktar Poliamid talshyktarKapron talshyktary perlon silon Kapron talshyktary zhogary molekulalyk zat kapron shajyrynan shygarylady shajyr makromolekulalarynyn syzyktyk stukturasy bar ekenin formula korsetip tur Olar shamamen 200 aminokapron zvenolarynan turady Kapron shajyry alynatyn bastapky onim kaprolaktam dep atalady Ony әr tүrli onaj kosylystardan fenoldan anilennen ciklogeksannan aluga bolady Taza kaprolaktam kristaldyk ak zat kalypty kysymda kajnau temperaturasy 258C balku temperaturasy 69 71C Barlyk derlik eritkishterde eridi Kapron amid bajlanysy dep atalatyn bajlanystary bar poliamid talshyktary tobyna zhatkyzylady Kapron talshygy ote bagaly mehanikalyk kasietterimen belgili zhәne keninen koldanylady Birkatar tehnikalyk maksattardan baska ol әr tүrli tigin zhәne trikotazh bujymdaryn shulyk zhәne baskalar sonymen katar balyk aulauga kazhetti zattar zhasandy talshyk zhәne t b dayarlau үshin kazhet Kapron talshygy maktanikinen eki ese berik suda isinbejdi kara kүjege zhelinbejdi Odan zhasalgan zhasalgan bujymdardy otektemese de bolady tez keuip olar fabrikada berilgen bastapky kalpyna keledi Kapronnan iirilgen zhip tabigi zhibek zhipten 15 20 ese iilgish Kapron plastmassa tүrinde de pajdalanylady odan mehanizmder үshin tetikter zhasajdy Kapron talshygy negizinde alyngan matalardyn kemshiligi olardyn ylnal sinire almajtyndygy Sonyn saldarynan terinin tershendik auruy zhәne allergiyalyk reakciya tuyndajdy Kapron zhipteri viskoz zhibeginin zhipterinen 4 ese zhenil olardyn beriktigi2 3ese kop Bul kapronnan parashyut ashylganda kenetten zhulkuda үzilmejtin zhenil parashyut matalaryn zhasauga mүmkindik beredi Kapron talshygynan istelgen kord asa beriktigimen belgili Eger avtomobil nemese velosiped shinasyn kesse sonda rezinaga prestelgen iirilgen zhipter korinedi Osy kord Kordtan lentalar zhasajdy zhәne olardy shiki rezinamen siniredi Әr shina osyndaj rezinalangan lentalar katarynan turady olar bir birine krest tәrizdi salyngan kord temir betondagy temir karkas sekildi rezinada bajlanystyrgysh kanka bolyp tabylady Kapron talshygynyn kemshiligi kyshkyl әreketine onsha toze almajdy onyn makromolekulalary amidtik bajlanys tusynan gidrolizge ushyrajdy Elastik үlpildek asa sozylgysh talshyk odan ish kiim ujyk shulyk trikotazh bujymdary zhasalady Meronnyn da kasieti sogan uksas birak elastikten sozylgyshtygy nasharlau Anid adipin kyshkyly men geksametilen diaminnen ondiriledi tehnologiyasy kaprondy ondirgenmen birdej Қasietteri de kapronga uksas birak ogan karaganda zhyluga tozimdi zhәne sozylgysh keledi Mehanikalyk tokymalar әsirese kord tekstil t b bujymdardy dayarlauda keninen koldanylady Anidti AҚShta nejlon Zhaponiyada propilon Angliyada najlon dep atalady Enant najlon7 amienant kyshkylynan alynady Kop kasietteri kapronga uksas birak zharykka zhәne zhyluga berik Budan kord shtapel zhiyrylmajtyn tokyma t b shygarylady Poliakril talshyktaryNitron talshygy nitrilon orlon dajnel Bul polimerdin poliakrilonitrildin syzyktyk molekulalary akril kyshkyl nitril zvenolarynan kurylgan Poliakrilonitril molekulasyn polietilen molekulasyndagy әr ekinshi sutek atomynyn ornyn nitrilder klasynyn funkcional toby CN baskan onim dep karastyruga bolady Osy tүrdegi talshyktardy ondiru eritindiden iiru әdisimen zhүrgiziledi beriktigin arttyru үshin talshykty 8 12 ret sozady kyzdyru arkyly Nitron hloringe karaganda beriktikpen zharykka tozimdilikpen himiyalyk zhagynan zhetkilikti turaktylykpen zhyluga үlken tozimdilikpen sipattalady zhәne zhaksy boyalady Zhumsak zhәne үlpildek syrtky tүri zhagynan tabigi zhүnge uksas bolgandyktan nitron syrt kiim gardin kiim ondiru үshin ote kazhet Nitronnan zhasalgan bujymdar katty zhәne sujyk maj sinirmejdi zhәne bujym betinde majlardan pajda bolgan daktar ylgal shүberektin komegimen onaj ketedi Talshyktyn bul tүrinen shulyk zhasauga bolmajdy sebebi үjkeliske tozimdi emes Nitron talshyktaryn shina ondirisinde kord matalaryn arkandar zhelkender sүzuge kazhet matalar zhәne baskalar ondirisinde koldanady Perhlorvinil talshyktaryHlorin talshygy Talshyktyn bul tүrin polihlorvinilden alady ony aldyn ala kosymsha hlorlajdy Songyny polimerden kojmalzhyn iiriletin eritindi alu үshin polimerge zhaksy eritkish kasiet beru maksatymen zhүrgizedi Hlorlangan onimdi acetonda eritedi Eritindini filerler arkyly acetondy eritu үshin suga zhiberedi Osy kezde hlorin zhinishke zhip tүrinde bolinedi Hlorin talshygy zhanbajtyn himiyalyk zhagynan turaktylygy zhogary bolady Sondyktan ony himiya apparatularyn zhәne sүgish matalar zhasau үshin koldanady Hlorin suda isinbejtin zhәne shirimejtin bolgandyktan ony balyk aulau zhabdyktaryn ondiruge zhumsajdy Hlorinnen revmatizm radikulit zhәne t b aurularmen auyrgan adamdar үshin arnauly medicinalyk ish kiim zhasajdy Ish kiimnin emdik әseri aurudyn terisine үjkelgende elekrt zaryadtary pajda boluyna bajlanysty Hlorinnin zhyluga beriktiginin tomen boluyna bajlanysty onyn kundylygy da azayady Hlorin talshygy 80 90 Sta deformaciyalanady zhәne birtindep ydyrajdy Sondyktan hlorinnen istelgen bujymdardy otekpen otekteuge zhәne zhuu kezinde kajnatuga bolmajdy Lavsan talshygy Lavsan ondiruge arnalgan polimerdi etilenglikoldin eki atomdy spirti men aromat kataryndagy ekinegizdi kyshkyl tereftal kyshkyldaryn polikondensaciyalau zholymen sintezdejdi Өzara әreketteushi zattar efirleu reakciyasy tүrinde әserlesip makromolekula poliefir tүzuge alyp keledi Mundaj syzyktyk makromolekulanyn kurylymdyk buynyna sirә spirttin de kyshkyldyn da kaldyktary enetin bolsa kerek Nym tүrindegi polimer alynady Ondagy makromolekulalar retsiz ornalasady talshykta olar onyn osin bojlaj bagyttaluga tiis sonda kazhetti beriktikke ie bolady Bul үshin sintezdelgen nymdy balkytyp tesikteri ote kop filer arkyly otkizedi Polimerdin osyndaj agyny salkyn aua kelip turatyn shahtaga tүsedi Agyndy salkyndatkan kezde zhipke ajnalady Balkyma filer tesikteri arkyly otken kezde acetatty talshyk zhagdajyndagydan makromalekulalarynynornalasuy ozgerip ketedi Әr tүrli zhyldamdyktarda ajnalatyn barabandardatalshyk birtindep sozylyp bagyty kүsheje tүsedi Buryn zhiyrylyp kalgandaj kүjdegi makromolekulalar bul kezde tegistelip yagni beriktigi edәuir artady Tүzilgen talshyk zhipke shiratylyp odan әri ondele beredi Lavsan talshygy ote berik tozbajtyn zharyk pen zhyluga tozimdi bolyp keledi Ol zhaksy dielektrik ortasha koncentraciyaly bolyp kyshkyldar men siltilerdin әserine tozimdi koncentraciyaly kyshkyldar ony bүldiredi Lavsandy zhip zhәne shtapel tүrinde baska talshyktarga kosyp pajdalanady Odan zhasalgan bujymdar keninen tanys Bul kiimnin әr tүrlerin trikotazh bujymdary tyul kaptama materialdary zhәne t b dajyndauga arnalgan mata Himiyalyk kurylysy bojynsha lavsan gigroskoptik bolmagandyktan kiimge arnalgan mata ondirgen kezde kobinese baska talshyktarga kosyp pajdalanylady munda lavsan bujymynyn beriktigi men tozbauyn al bbaska gigienalygyn kamtamasyz etedi Lavsannan zhasalgan mata zhumarlanbajtynymen sipattalady ol kasietti lavsannyn tutynu sapasyn arttyrady Lavsannyn ote beriktigi odan tehnikaga arnalgan bujymdar arkan tasymaldau taspasy sүzgi matalar ort sondirgish zhen t b dajyndauga mүmkindik beredi Zhyluga tozimdiligi salystyrmaly tүrde zhogary bolgandyutan lavsannan tehnikalyk bujymdardy arasy ajtarlyktaj alshak temperaturada 7ten 170Ska dejin pajdalanuga mүmkindik zhasajdy Pajdanylgan әdebietterҚazakstan enciklop 4 tom 144 bet Shanyrak encikklop Қazak Sovet enciklop 7 tom Қazakstan enciklop 4 tom 141 bet Қazakstan enciklop 3 tom 599 bet Himiya negizderi K Ahanbaev Organikalyk himiya Vsyuchenko Organikalyk himiya L A Cvetkov Қazak Sovet enciklop 5 tom Turmystagy himiya Қazak Sovet enciklop 7 tomBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz