Бұл метонимияға жақын, өйткені синекдоха да екі ұғымның іргелестігі арқылы жасалады. Мұның метонимиядан айырмасы мынада: метонимияда сандық айырмашылық болмайды; ал синекдохада сандық айырмашылық болады. Егер сан жағынан айырма болмаса, синекдоха болмайды. Синекдохада бір ұғымды екінші ұғымға ауыстырғанда: бірі — үлкен, екіншісі — кіші; бірі — жалпы, екіншісі — жалқы; бірі — бүтін, екіншісі — бөлшек болуы қажет. Әрине, үлкені — кішінің орнына қолданылғанда, мағынасы тараяды да, кішісі — үлкенінің, орнына қолданылса, мағынасы зораяды, кеңиді. Мысалы, Жүз бас қой, Жиырма тұяқ мал, Көп қол жұмысты өндіріп жібереді т. б. Осы сөйлемдердегі бас, тұяқ, қол деген сөздер бір бүтін дененің бір-бір ғана бөлшегі болып тұрған жоқ, сол кішкене бөлшекті білдіретін сөздің мағынасы зорайып, белгілі бір бүтін дененің орнына ауысып қолданылып тұр. Шынында, жәндіктердің, оның ішінде осы тіркесте қойдың басы деген бір мүшенің атын білдірмей, бүтін қойдың өзін түгел қамтып, бір бүтін мал деген, яғни қой деген ұғымды білдіріп тұр. Ал, тұяқ деген сөз бүтіндей бір мал деген мәнде; қол деген сөз жұмысшының бір мүшесі емес, жұмысшы адам мағынасында айтылып тұр. Сөйтіп, осылар сияқты бөлшектің мағынасын білдіретін сөздер бүтін орнына жұмсалса, синекдоха болады. Ал колхоз бес машина алды дегендегі машина — автомобиль деудің орнына дара мағынада жұмсалып тұр. Қазіргі күнде колхоздың бәрі моторлы (техника); Магазиннен кездеме алды (сиса, жібек, торғын т. б.) дегендегілер — синекдоха мағынасының жалпыдан жалқыға қарай ауысқан түрлері. Нағыз синекдоха әдетте келеке, қалжың ретінде жұмсалады. Мысалы, Ең шебері — анау мұрт, Осының бәрі — мына сақалдың ақылы деген тәрізді сөйлемдер де қолданылады. Әрине, мұндағы сақал, мұрт дегендер адам орнына жұмсалып тұр.
Жалпыхалықтық сөйлеу тілінде мұндай құбылыстар ұшан теңіз. Мәселен, "мал-жаның аман ба?", "үй-ішің қалай?" деген тіркестер малға немесе үй ішіне қатысты ғана емес, отбасындағы жандардың амандығы түгелдей сұралу мақстатында қолданылады. Сондай-ақ елдің бәрі жиылды – "тайлы-тұяғы қалмай келді", қанша балаң бар?, - "қарғаң нешеу?", "мал басы түгел", "бағар көбейсін" секілді сөздер қолданыстарында меңзеу көрініс тапқан. Көркем шығармада меңзеудің алуан түрі кездеседі. "Абайлардай ақын қазақта туа бермейді ғой" деп айту меңзеуге мысал бола алатынын А.Байтұрсынов көрсетеді. Меңзеудің тағы бір түрі "Ақылды қара қылды қырыққа бөлмек" (Абай ) немесе "Толғауы тоқсан қызыл тіл" деген секілді көптік ұғымды "қырық", "тоқсан" ретінде нақтылы сандармен көрсетуімен ерекшеленеді.
Меңзеу – парақтың төменгі жағында орналасқан және мәтін мен меңзеу белгісі – сан нөмірі, не астерискі арқылы байланысын түсіндіретін немесе анықтама сипатты мәтінінен тұратын (библиографиялық сілтеме, ескерту, тоғыспа меңзеуі) басылым аппаратының элементі.
Дереккөздер
- Қазіргі қазақ тілі, Қазақ ССР Ғылым Академиясы, Алматы, 1954
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bul metonimiyaga zhakyn ojtkeni sinekdoha da eki ugymnyn irgelestigi arkyly zhasalady Munyn metonimiyadan ajyrmasy mynada metonimiyada sandyk ajyrmashylyk bolmajdy al sinekdohada sandyk ajyrmashylyk bolady Eger san zhagynan ajyrma bolmasa sinekdoha bolmajdy Sinekdohada bir ugymdy ekinshi ugymga auystyrganda biri үlken ekinshisi kishi biri zhalpy ekinshisi zhalky biri bүtin ekinshisi bolshek boluy kazhet Әrine үlkeni kishinin ornyna koldanylganda magynasy tarayady da kishisi үlkeninin ornyna koldanylsa magynasy zorayady kenidi Mysaly Zhүz bas koj Zhiyrma tuyak mal Kop kol zhumysty ondirip zhiberedi t b Osy sojlemderdegi bas tuyak kol degen sozder bir bүtin denenin bir bir gana bolshegi bolyp turgan zhok sol kishkene bolshekti bildiretin sozdin magynasy zorajyp belgili bir bүtin denenin ornyna auysyp koldanylyp tur Shynynda zhәndikterdin onyn ishinde osy tirkeste kojdyn basy degen bir mүshenin atyn bildirmej bүtin kojdyn ozin tүgel kamtyp bir bүtin mal degen yagni koj degen ugymdy bildirip tur Al tuyak degen soz bүtindej bir mal degen mәnde kol degen soz zhumysshynyn bir mүshesi emes zhumysshy adam magynasynda ajtylyp tur Sojtip osylar siyakty bolshektin magynasyn bildiretin sozder bүtin ornyna zhumsalsa sinekdoha bolady Al kolhoz bes mashina aldy degendegi mashina avtomobil deudin ornyna dara magynada zhumsalyp tur Қazirgi kүnde kolhozdyn bәri motorly tehnika Magazinnen kezdeme aldy sisa zhibek torgyn t b degendegiler sinekdoha magynasynyn zhalpydan zhalkyga karaj auyskan tүrleri Nagyz sinekdoha әdette keleke kalzhyn retinde zhumsalady Mysaly En sheberi anau murt Osynyn bәri myna sakaldyn akyly degen tәrizdi sojlemder de koldanylady Әrine mundagy sakal murt degender adam ornyna zhumsalyp tur Zhalpyhalyktyk sojleu tilinde mundaj kubylystar ushan teniz Mәselen mal zhanyn aman ba үj ishin kalaj degen tirkester malga nemese үj ishine katysty gana emes otbasyndagy zhandardyn amandygy tүgeldej suralu makstatynda koldanylady Sondaj ak eldin bәri zhiyldy tajly tuyagy kalmaj keldi kansha balan bar kargan nesheu mal basy tүgel bagar kobejsin sekildi sozder koldanystarynda menzeu korinis tapkan Korkem shygarmada menzeudin aluan tүri kezdesedi Abajlardaj akyn kazakta tua bermejdi goj dep ajtu menzeuge mysal bola alatynyn A Bajtursynov korsetedi Menzeudin tagy bir tүri Akyldy kara kyldy kyrykka bolmek Abaj nemese Tolgauy toksan kyzyl til degen sekildi koptik ugymdy kyryk toksan retinde naktyly sandarmen korsetuimen erekshelenedi Menzeu paraktyn tomengi zhagynda ornalaskan zhәne mәtin men menzeu belgisi san nomiri ne asteriski arkyly bajlanysyn tүsindiretin nemese anyktama sipatty mәtininen turatyn bibliografiyalyk silteme eskertu togyspa menzeui basylym apparatynyn elementi DerekkozderҚazirgi kazak tili Қazak SSR Ғylym Akademiyasy Almaty 1954Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz