Сезгіштік

Сезгіштік — 1)түйсінуге жалпы қабілеттілік; Сезгіштік филогенезде тірі организмдер қоршаған ортаның факторларына, тікелей биологиялық мәні бар әсерлерге қатысы жөнінен сигналдық функция атқаратын осы факторларға жауап әрекет білдіре бастаған кезде пайда болды;

2) мен — аффектілік реакцияларға көтеріңкі дайындық;

3) психофизикада — түйсіну табалдырығына кері пропорционал шама. Осыған сәйкес, абсолюттік және дифференциалдық (айырымдық) сезгіштік сараланады. Сезгіштік түрлерінің таптастырылуы түйсінулердің қазіргі таптастырылуларына сәйкес келеді. Мысалы, жасалатын сенсорлық талдаудың егжей-тегжейлілігі дәрежесі бойынша ерекшеленетін сезгіштік түрлерін ажыратады. Тітіркендіргіштің сипатын ескере отырып, механикалық, оптикалық, химиялық, температуралық және басқадай стимулдардың әрекетін сезгіштік туралы айтуға болады. Организмнің сезгіштігін түйсінулердің негізінде ғана емес, әр түрлі психологиялық-физиологиялық процестердің өтулерінің өзгерулеріне қарап бағамдауға болады. Нәтижесінде, әдетте, әр түрлі бірнеше көрсеткіш келіп шығады. Мысалы, мидың өзгеру реакциясы бойынша анықталатын көрушілік сезгіштік сыналушының сөзбен айтып берген себебі негізінде бағаланатын сезгіштіктен жоғары болып шығады. Соңғы жылдары жаңа теориялық түсініктердің (сигналды байқау теориясы) пайдаланылуы арқасында психофизикада сезгіштіктің "түйсіну табалдырығы" ұғымынан тәуелсіз неғұрлым қорытылған анықтамалары пайда болды.

Сезгіштік(түйсік) — 1) жалпы алғанда — стимуляциядағы сезгіштік;

• 2) арнайы мағынасы — әлсіз (нашар) стимулға жауап қайтару, сезгіштіктің төменгі табалдырығы;
• 3) басқа біреудің сезімін түсіну.

Талдағыш рецепторларына әсер еткен тітіркендіргіштердің бәрі бірдей түйсік тудыра бермейді. Түйсік тудыру үшін тітіркендіргіштің белгілі бір дәрежеде мөлшері мен күші болуы қажет. Бұл — түйсіну процесінде түйсік табалдырығына байланысты. Түйсік табалдырығының шегі — абсолют табалдырық. Абсолют табалдырықтың күші адамның абсолюттік сезгіштігін сипаттайды: абсолют табалдырық күші неғұрлым аз болса, абсолюттік сезгіштік соғұрлым өткір болғаны. Басқаша айтқанда, абсолюттік сезгіштіктің мөлшері түйсіктің абсолют табалдырығы мөлшеріне кері пропорциялы болады. Белгілі талдағыштардың абсолюттік сезгіштігі әр адамда әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы, бір бала сыбырлаған сөзді алыстан естиді, ал екіншісі естімейді. Бұдан бірінші баланың абсолюттік сезгіштігі екінші баланікінен жоғары екендігі байқалады. Адам талдағыштарының абсолюттік сезгіштігі, шынында да жоғары болады.

Дереккөздер

1. Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6