Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Кәдімгі бөріқарақат немесе Зерек (лат. Berberis vulgaris) — Бөріқарақат тұқымдасына жататын бұталы өсімдік.
| Кәдімгі бөріқарақат | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Berberis vulgaris | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Berberis vulgaris L. | ||||||||||||
|
Ол бұтақты болады да жапырақтары спираль тәрізді бұралып өседі. Ұзындығы 1-2 метрге дейін жетеді. Тамыры ағашқа ұқсас, жерге тармақталып тарайды да, бұтақтары үшке бөлініп түйінделіп өседі, олардың қысқа бұталарында жапырақтар шоғыры болады. Желектері мен аталықтары тостағанша жапырақшаларға қарсы орналасады, төменнен жоғары қарай ашылады. Жемісі – қызыл түсті, сопақша
Таралуы
Орта Азияда, Ресейдің Еуропалық бөлігінде және Кавказда өседі. Жатаған тауларда, қалың орманды, өзенді сайларда, жылғаларда, бөктер тау беткейлеріндегі бұталар арасында өседі.
Химиялық құрамы
Кәдімгі бөріқарақатың барлық өн бойы бай. Тамыр қабығы мен жапырақтарынан берберин C20H19NO5 алкалоиды бөлініп алынды, сонымен бірге едәуір мөлшерде пальматин – С21H21NO4, – C20H19NO4, – C20H23NO4 және C19H21NO3 бар.
Жинау және өңдеу әдісі
Тамыры, қабығы және жемісі дәрі болады. Тамыры мен қабығын жылдың әрқандай мезгілінде, көбінесе көктем, күз айларында жинап алып, тазалап, жапырақтап турап кептіреді. Тамыры және сабағының қалың қабығының астындағы сары астары сары дәрі болады.
Қолданылуы
Ащы дәмді, суық райлы, ыстықты басып, дымқылдықты құрғатады, уытты қайтарады.
Соңғы кездерде жапырақтарынан тұнба ретінде дәрі жасалып, он босағаннан кейін жатыр гипетониясына, оснымен бірге басқа дәрілермен қоса жатыр эндометриті мен субинволюциясын емдеу үшін қолданады. Зерек жапрағынан жасалған тұнбаның қан тоқтатарлықтай қасиеті болады және жатыр бұлшық еттерінің жиырылуына мүмкіндік береді, жүрек соғысының ритмін жиілетіп, амплитудасын арттырады., қан қысымын төмендетеді. Онымен бірге зирек препараттары өт қабының тонусын төмендетіп, олардың қысқартуын сиретеді де амплитудасын төмендетеді. Өт қабығы аурулары ( ұзаққа созылып қайталап отыратын холецистит, өт қабының дискензиясы) кезінде олар өт ағысын жақсартып, әр түрлі ауруларын басып және оның қабыну құбылыстарын азайтады. Зерек жапырақтарынан жасалған тұнбаны безгектің салдарынан үлкейген көкбауырды және бауыр ауруларын емдеу үшін пайдаланады, онымен бірге босанғаннан кейінгі жатырдың жиырылып, қалпына келуі үшін қолданылады. Оның жемісін асқа тәбетті көтеруге, шөл қандыруға, қызу көтеріліп, аласұру жағдайында қызуды төмендететін, іш өткенге, геморрой ауруына, сондай-ақ өт жүргізетін, несеп жүргізетін және қан жүрісін жақсартатын дәрі ретінде пайдаланады. Зерек тамырларының қабығынан суға салып тұндырған тұнбаны шеммен және сары ауруларымен қосарлана жүретін бауыр және бүйрек ауруларына, әсіресе өт тасы аурулары мен подагра, ревматизм және құяң ауруларына қарсы пайдаланады. Сол сияқты жатырдан қан кеткенде оны қан тоқтататын дәрі ретінде де жиі қолданылады. Тамыр қайнатындысын асқазан ауруларын, безгек, ревматизм, плеврит және туберкулез аураларын емдеуге кеңінен қолданылады. Зеректің кептірген қабығы мен тамырынан жасалған тұнбасын қан тоқтатын, тер шығаратын дәрі ретінде де пайдаланады. Зиректің әр түрлерінен жасалған препараттарды шетелдерде безгек салдарынан болған ісінген көк бауырды, қарын мен ұлатбардың жарасын жазу үшін пайдаланады. Құрамында берберин алкалоидының болатынына негіздеп қатерлі ісіктерге қарсы да қолданады. Берберин алкалоидының қатерлі ісікке қарсы тұрарлық қасиеті барлығын 1996 жылы К.Балицкий, А.Воронцова, А.Карпухиналар дәлелдеген болатын. Зирек сабағын тибеттік медицина да сарыауруға қарсы қолданады. Тамыр қабығынан жасалған қайнатындыны – коньюнктивит (көздің дәнекер қабығының қабынуы) ауруы және жараны жазатын дәрі ретінде, ал гүлдерінен іш өтуге және шірінше ауруына қарсы қолданылатын дәрілер жасайды.
Басты ем болатын аурулары және пайдаланылуы
- Бактериалық дизентерияға, ішек асқазан қабынуға: сары ағаштан 15 г-ды суға қайнатып ішеді.
- Қайталамалы сүзекке: сары ағаштан 2 г турап,оны 10 л суға қайнатып, 5 л қалғанда әр ретте 100 мг-нан күніне 2-3 рет ішеді.
- Кеңірдекшенің созылмалы қабынуына: сары ағаш 30г, тұт ағаш (шелковица)
- Ауыз ойылуға, тамақ ауруына: сары ағаш тамырынан 15 г-ды суға қайнатып, ауызды күніне бірнеше рет шаяды.
Дереккөздер
- 1885 illustration from Prof. Dr. Otto Wilhelm Thomé Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz 1885, Gera, Germany
- "Дәрілік өсімдіктер"/Бас редакторы М.Қожабеков-"Қазақстан" баспасы,1975.
- Қазақсатан әйелдері журналы 1925 Жылдан шыға бастады №3 2001ж.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kәdimgi borikarakat nemese Zerek lat Berberis vulgaris Borikarakat tukymdasyna zhatatyn butaly osimdik Kәdimgi borikarakatBerberis vulgarisDүniesi Plantae unranked Saby Tukymdasy Borikarakat tukymdasyTegi Tүri B vulgarisBerberis vulgaris L Berberis abortiva P Renault Berberis acida Gilib Berberis aethnensis Bourg ex Willk amp Lange Berberis alba Poit amp Turpin Berberis angulizans G Nicholson Berberis apyrena K Koch Berberis arborescens K Koch Berberis articulata Loisel Berberis asperma Poit amp Turpin Berberis aurea Tausch Berberis bigelovii Schrad Berberis corallina G Nicholson Berberis dentata Tausch Berberis dentata var capitata Tausch Berberis dulcis K Koch Berberis dumetorum Gouan Berberis edulis K Koch Berberis elongata G Nicholson Berberis globularis G Nicholson Berberis hakodate Dippel Berberis heterophylla K Koch Berberis iberica Sweet Berberis innominata Kielm Berberis irritabilis Salisb Berberis jacquinii K Koch Berberis latifolia Poit amp Turpin Berberis marginata K Koch Berberis maxima G Nicholson Berberis maximowiczii Regel Berberis microphylla F Dietr Berberis mitis Schrad Berberis nepalensis K Koch Berberis nitens Schrad Berberis obovata Schrad Berberis orientalis C K Schneid Berberis pangharengensis G Nicholson Berberis pauciflora Salisb Berberis racemosa Stokes Berberis rubra Poit amp Turpin Berberis sanguinea K Koch Berberis sanguinolenta K Koch Berberis sibirica Schult amp Schult f Berberis sieboldii Dippel Berberis sylvestris Poit amp Turpin Berberis violacea Poit amp Turpin Ol butakty bolady da zhapyraktary spiral tәrizdi buralyp osedi Ұzyndygy 1 2 metrge dejin zhetedi Tamyry agashka uksas zherge tarmaktalyp tarajdy da butaktary үshke bolinip tүjindelip osedi olardyn kyska butalarynda zhapyraktar shogyry bolady Zhelekteri men atalyktary tostagansha zhapyrakshalarga karsy ornalasady tomennen zhogary karaj ashylady Zhemisi kyzyl tүsti sopakshaTaraluyOrta Aziyada Resejdin Europalyk boliginde zhәne Kavkazda osedi Zhatagan taularda kalyn ormandy ozendi sajlarda zhylgalarda bokter tau betkejlerindegi butalar arasynda osedi Himiyalyk kuramyKәdimgi borikarakatyn barlyk on bojy baj Tamyr kabygy men zhapyraktarynan berberin C20H19NO5 alkaloidy bolinip alyndy sonymen birge edәuir molsherde palmatin S21H21NO4 C20H19NO4 C20H23NO4 zhәne C19H21NO3 bar Zhinau zhәne ondeu әdisiTamyry kabygy zhәne zhemisi dәri bolady Tamyry men kabygyn zhyldyn әrkandaj mezgilinde kobinese koktem kүz ajlarynda zhinap alyp tazalap zhapyraktap turap keptiredi Tamyry zhәne sabagynyn kalyn kabygynyn astyndagy sary astary sary dәri bolady ҚoldanyluyAshy dәmdi suyk rajly ystykty basyp dymkyldykty kurgatady uytty kajtarady Songy kezderde zhapyraktarynan tunba retinde dәri zhasalyp on bosagannan kejin zhatyr gipetoniyasyna osnymen birge baska dәrilermen kosa zhatyr endometriti men subinvolyuciyasyn emdeu үshin koldanady Zerek zhapragynan zhasalgan tunbanyn kan toktatarlyktaj kasieti bolady zhәne zhatyr bulshyk etterinin zhiyryluyna mүmkindik beredi zhүrek sogysynyn ritmin zhiiletip amplitudasyn arttyrady kan kysymyn tomendetedi Onymen birge zirek preparattary ot kabynyn tonusyn tomendetip olardyn kyskartuyn siretedi de amplitudasyn tomendetedi Өt kabygy aurulary uzakka sozylyp kajtalap otyratyn holecistit ot kabynyn diskenziyasy kezinde olar ot agysyn zhaksartyp әr tүrli aurularyn basyp zhәne onyn kabynu kubylystaryn azajtady Zerek zhapyraktarynan zhasalgan tunbany bezgektin saldarynan үlkejgen kokbauyrdy zhәne bauyr aurularyn emdeu үshin pajdalanady onymen birge bosangannan kejingi zhatyrdyn zhiyrylyp kalpyna kelui үshin koldanylady Onyn zhemisin aska tәbetti koteruge shol kandyruga kyzu koterilip alasuru zhagdajynda kyzudy tomendetetin ish otkenge gemorroj auruyna sondaj ak ot zhүrgizetin nesep zhүrgizetin zhәne kan zhүrisin zhaksartatyn dәri retinde pajdalanady Zerek tamyrlarynyn kabygynan suga salyp tundyrgan tunbany shemmen zhәne sary aurularymen kosarlana zhүretin bauyr zhәne bүjrek aurularyna әsirese ot tasy aurulary men podagra revmatizm zhәne kuyan aurularyna karsy pajdalanady Sol siyakty zhatyrdan kan ketkende ony kan toktatatyn dәri retinde de zhii koldanylady Tamyr kajnatyndysyn askazan aurularyn bezgek revmatizm plevrit zhәne tuberkulez auralaryn emdeuge keninen koldanylady Zerektin keptirgen kabygy men tamyrynan zhasalgan tunbasyn kan toktatyn ter shygaratyn dәri retinde de pajdalanady Zirektin әr tүrlerinen zhasalgan preparattardy shetelderde bezgek saldarynan bolgan isingen kok bauyrdy karyn men ulatbardyn zharasyn zhazu үshin pajdalanady Қuramynda berberin alkaloidynyn bolatynyna negizdep katerli isikterge karsy da koldanady Berberin alkaloidynyn katerli isikke karsy turarlyk kasieti barlygyn 1996 zhyly K Balickij A Voroncova A Karpuhinalar dәleldegen bolatyn Zirek sabagyn tibettik medicina da saryauruga karsy koldanady Tamyr kabygynan zhasalgan kajnatyndyny konyunktivit kozdin dәneker kabygynyn kabynuy auruy zhәne zharany zhazatyn dәri retinde al gүlderinen ish otuge zhәne shirinshe auruyna karsy koldanylatyn dәriler zhasajdy Basty em bolatyn aurulary zhәne pajdalanyluyBakterialyk dizenteriyaga ishek askazan kabynuga sary agashtan 15 g dy suga kajnatyp ishedi Қajtalamaly sүzekke sary agashtan 2 g turap ony 10 l suga kajnatyp 5 l kalganda әr rette 100 mg nan kүnine 2 3 ret ishedi Kenirdekshenin sozylmaly kabynuyna sary agash 30g tut agash shelkovica Auyz ojyluga tamak auruyna sary agash tamyrynan 15 g dy suga kajnatyp auyzdy kүnine birneshe ret shayady Derekkozder1885 illustration from Prof Dr Otto Wilhelm Thome Flora von Deutschland Osterreich und der Schweiz 1885 Gera Germany Dәrilik osimdikter Bas redaktory M Қozhabekov Қazakstan baspasy 1975 Қazaksatan әjelderi zhurnaly 1925 Zhyldan shyga bastady 3 2001zh