Растау сыңаржақтылығы

Растау сыңаржақтылығы (ағылш. Confirmation bias, кейде Менмен сыңаржақтылығы, ағылш. myside bias) — адамның кезектегі өз сенімі мен құндылығына сай келетін және оны растайтын ақпарат/білімдерді ғана еске алуға, ұнатуға, іздеуге, қабылдауға бейім болып, соған сай факттерді ғана байқап, ал оған қарсы факттерді елеусіз қалдыруға тырысудай психикалық сыңаржақтылығы, шектемелігі.

(MRI scanner) арқылы зерттеушілер адам миы үйлесімсіз (dissonant) ақпаратпен қалай жұмыс жасайтынын тексереді

Растай сыңаржақтылығы танымдағы сыңаржақты бейімділіктің маңызды түрі болып, ол адамды астыртын түрде дәлелді шешім қабылдаудан тайсақтатып, тіпті оны бұрмалап, адам өмірі мен қоғам функциясына зор ықпал етеді. Адамдар ақпарат жинағанда, есте сақтағанда, және оны жалаң түсіндіргенде осы түрдегі сыңаржақтылыққа салынадыі. Мысалы, адам өз сеніміне сай келетін практикалық деректерді қуана тез таңдап алады; ал өзі қолдамайтын деректерді елемеуге тырысады. Адамдар сондай-ақ өз ұстанымына сай келсе болды, тіпті нақты емес, толық анықталмаған екіұшты дәлелдерге де тастай жабысып алуға бейім. Бұл қылық күткен нәтижеге, эмоционалды мәселелерге, сондай-ақ көкейде терең тамыр тартқан сенімдерге өте зор әсер етеді.

Растау сыңаржақтылығы - бұл мағынасы кең ұғым болып, көптеген түсіндірулерді қамтиды. Сыңаржақты (Biased) іздену, түсіндіру және есте сақтау дегендер әдетте Мінездік ұшқарылануды (Attitude polarization, яғни тараптар тіпті ұқсас дәлел ұсынса да, келіспеушілік аса әсіре болғанда), сондай-ақ сенімге табандауды (belief perseverance, егер сенімі жалған екені дәлелденсе де сеніміне жалғасты сене берсе), сондай-ақ (the irrational primacy effect, яғни көбіне алғашқы кездесетін ақпараттарға ғана көбірек сенім арту), сондай-ақ (illusory correlation, яғни, адамдар екі оқиға немесе жағдай арасындағы байланысты қате аңғарған кезде) түсіндіруге қолданылады.

Адамдар өз сенімдерін растау (өз сеніміне сенбей қалмау) сыңаржақтылығына ие болатынын 60-жылдардағы бірқатар психологиялық эксперименттер айқындады. Жалаң әдіспен ғана өз ойын тексеретін, бір мүмкіндікке ғана назар аударып, қалған баламаларды ескермейтін осы ерекшеліктерді кейінгі зерттеулер бір бейімділік ретінде түсіндірді (Растау сыңаржақтылығының қосымша атауы "менмен сыңаржақтылығы", myside bias). Көп жағдайда, бұл үрдіс адамның шығарған қорытындысын бұрмалауы мүмкін. Түсіндірілетін сыңаржақтылық сондай-ақ мен адамзаттың ақпарат өңдеудегі шекті мүмкіндігін де қамтиды. Тағы бір түсіндіру бойынша, адамдардың растау сыңаржақтылығына бейім боолатын себебі, олар тәуелсіз, ғылыми жолмен зерттеу жүргізгісі келмейді, ылғи қателесудің шығынын есептеумен болады. Алайда, тіпті ғалымдар мен мнтеллекттер де растау сыңаржақтылығына бейім болуы мүмкін.

Растау сыңаржақтылығы себепті адам өз жеке сенімдеріне қарата әсіре сенімділікте болады, ол ерегеспе болатыны сондай, тіпті қарама-қарсы дәлелдердің өзіне қарсылық танытып, өз сенімін сақтай береді, тіпті сенімін одан ары нығайта түсуі мүмкін. Осы сыңаржақтылықтан саяси, ұйымдық, қаржылық және ғылыми контекстегі нашар шешімдер шығарылады. Мысалы, растау сыңаржақтылығы индуктивті зерделеуге (inductive reasoning, растайтын дәлелдерді біртіндеп жинау) негізделген ғылыми зерттеулерде жүйелі қателіктер туғызады. Сол секілді, полиция детективі күдіктіні тергеудің басында-ақ анықтап алуы мүмкін, сосын ол сол шешімді растайтын ақпаратты ғана жинап, ал терістейтін ақпараттарға мән бермеуі мүмкін.

Дереккөздер

1. Nickerson, Raymond S. (June 1998), "Confirmation bias: A ubiquitous phenomenon in many guises", Review of General Psychology 2 (2): 175–220, :10.1037/1089-2680.2.2.175