Орақ

Орақ, Қолорақ – егін немесе шөп оруға арналған құрал.

Қолорақ. ҚР ҰМ қорынан. Темірден жасалған басы доғалданып келіп ұшына қарай сүйірленген. Сондай-ақ, ол станокпен жонылған жұмыр ағаш саппен сапталған. Қолорақтың жалпы ұзындығы 63 см, сабының ұзындығы 13 см.

Пайда болуы мен пішіні

Қолорақ. ҚР ҰМ қорынан. Ұзындығы 47,5 см, темір басы жатағандау иіліген, ара жүзді, ағаш сапты орақ түрі де бар. Бұның алдыңғысынан ерекшелігі – сабы жұмыр ағаштан жонылып қолдан сапталған. Орақ басы босамас үшін саптың мойыны құрсауланып, екі жаны шегемен тойтарылып бекітілген.

Адам баласы өнім өндіре бастаған неолит дәуірінде пайда болған. Алғашқыда микролит тастар таңдап алынғанда, ағашқа немесе сүйекке ұзына бойына орнатылып, қара маймен бекітілген. Онымен жабайы дәнді дақылдар немесе қолдан өсірілген егін орылды. Қола және темір дәуірлерінде орақ металдан жасалды. Ол кездегі орақ сәл ғана иілген, шағын болды. Уақыт өте келе көлемі үлкейіп, жетілдірілді.
Орақтың жарты ай тәрізді доғалданып темірден жасалған негізгі бөлігі – басы және ағаштан жасалған сабы болады. Орақты қолорақ деп те атай береді. Дәстүрлі қазақы ортада орақты әркім өзінің шаруашалық қажетіне қарай тиісті мөлшерде ауылдағы ұстаға арнайы тапсырыспен жасатып алды. Дегенмен, орақтың көшпелі ортада ежелден қалыптасқан өзіндік қалпы болды: жарты ай пошымды басының ұзындығы бір жарым қарыс, жалпақтығы екі елі шамасында, сабы бір қарыстай болып келеді. Кейбіреуінің жүзі араның жүзі сияқты жасалды.
Совет дәуірінде қазақ ауылдарында орақтың фабрикада жасалған нұсқалары қолданысқа енді.

Қолдану барысы

Орақпен егін орғанда сол қолмен егіннің шетінен шақтап уысқа қыса ұстап, оң қолдағы орақты сабақтың сыртынан салып, өзіне қарай тартып кесіп отырады. Егінді еңкейіп жүріп оруға да болады. Дегенмен, мұндай тәсіл адамның белін талдырып жіберетіндіктен орақшы бір тізерлей отырып орғанды қолайлы көреді. Қолорақпен орылған егінді бір жерге топтап шетінен баулайды. Сондай-ақ, қолорақ егіннің арам шөбі мен малға шөп дайындауға да пайдаланылды. Қолорақтың белорақ деп аталатын түрлері де бар.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том
2. ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9

Әдебиеттер

• Арғынбаев Х. Қазақтың мал шаруашылығы жайында этнографиялық очерк. Алматы: Ғылым, 1969;
• Хозяйство казахов на рубеже XIX-XX веков. Материалы к историко-этнографическому атласу. Алма-Ата: Наука, 1980;
• ҚӘТС. 9-том. Алматы: Арыс, 2008;
• ҚР МОМ – материалдарынан;
• ОМЭЭ – материалдарынан.