Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мутуализм (латын тілінде mutuus – өзара) – әр текті жануарлардың өздерінің сыртқы ортамен байланысын бір-бірінсіз атқара алмауы; симбиоздың бір түрі. Мутуализм кезінде екі жануардың бір-бірімен тығыз байланыста болатыны соншалық, олар бір-бірінсіз тіршілік ете алмайды. Мысалы, термиттер организміне келіп түскен қоректік зат – , өздерінің ішегінде, тіршілік ететін талшықтылар болмаса, қорыта алмайды.
Мутуализмнің тағы бір түрі күлдіргіш балықтар мен актиниялардың симбиозы болып табылады. Басында балықтар актинияның сырты қапталған сілекейдің нақты құрамын білу үшін және өздерін шағуға мүмкіндік беру үшін актинияға сәл тиеді. Ол сілекей актинияға өзін – өзі шағып алмау үшін қажет. Кейін күлдіргіш балық осы құрамды жаңғыртады және осыдан кейін жауларынан актинияның қармалауыштарының арасында тығыла алады. Күлдіргіш балық актинияны күтеді: суды тазартады және қорытылмаған тамақтың қалдығын алып кетеді. Балықтар «өзінің» актинияларынан алысқа ұзамайды. Арландар одан арландарды, мекиендер мекиендерді қуады. Аумақтық тәртіп, контрасты өңнің себебі болған тәрізді.
Бір организмнің екінші организмнің ішінде тіршілік етуі – мутуализмнің ең тығыз формасы болып табылады. Осының таңғаларлық мысалы ретінде сиырдың және басқа да күйісті жануарлардың ас қорыту жүйесін келтіруге болады. Сиырлар да адам сияқты көп мөлшерде өсімдіктерде болатын целлюлозаны қорытуға мүмкіндігі жоқ. Бірақ күйісті айрықша орган – жалбыршақ қарыны болады. Ол өзімен көп микробтар тұратын қуысты айқындайды. Өсімдіктің асы, оны жануар шайнағаннан кейін, жалбыршақ қарынға түседі және онда барлық микробтар целлюлозаны бұзады. Жануар оны құсып тастауына болады және қайтадан жартылай жарықшақты асты шайнай алады – сиырлар да өзінің күйісін шайнаған кезде тура осылай жасайды. Сиырдың жалбыршақ қарыны – көптеген әртүрлі шағын организмдерден құралатын, шағын жабық экожүйе. Оның басты мақсаты өзінің иесіне целлюлозаны қайта жаңарту болып табылады.
Мутализм сонымен қатар «қатты» және «жұмсақ» болып бөлінеді. Бірінші жағдайда ынтымақтастық екі серіктестіктерге де өте маңызды, ал екінші қатынаста екі жаққа да факультативті болып табылады.
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы
- Қазақстан энциклопедиясы, VI-том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mutualizm latyn tilinde mutuus ozara әr tekti zhanuarlardyn ozderinin syrtky ortamen bajlanysyn bir birinsiz atkara almauy simbiozdyn bir tүri Mutualizm kezinde eki zhanuardyn bir birimen tygyz bajlanysta bolatyny sonshalyk olar bir birinsiz tirshilik ete almajdy Mysaly termitter organizmine kelip tүsken korektik zat ozderinin isheginde tirshilik etetin talshyktylar bolmasa koryta almajdy Mutualizmnin tagy bir tүri kүldirgish balyktar men aktiniyalardyn simbiozy bolyp tabylady Basynda balyktar aktiniyanyn syrty kaptalgan silekejdin nakty kuramyn bilu үshin zhәne ozderin shaguga mүmkindik beru үshin aktiniyaga sәl tiedi Ol silekej aktiniyaga ozin ozi shagyp almau үshin kazhet Kejin kүldirgish balyk osy kuramdy zhangyrtady zhәne osydan kejin zhaularynan aktiniyanyn karmalauyshtarynyn arasynda tygyla alady Kүldirgish balyk aktiniyany kүtedi sudy tazartady zhәne korytylmagan tamaktyn kaldygyn alyp ketedi Balyktar ozinin aktiniyalarynan alyska uzamajdy Arlandar odan arlandardy mekiender mekienderdi kuady Aumaktyk tәrtip kontrasty onnin sebebi bolgan tәrizdi Bir organizmnin ekinshi organizmnin ishinde tirshilik etui mutualizmnin en tygyz formasy bolyp tabylady Osynyn tangalarlyk mysaly retinde siyrdyn zhәne baska da kүjisti zhanuarlardyn as korytu zhүjesin keltiruge bolady Siyrlar da adam siyakty kop molsherde osimdikterde bolatyn cellyulozany korytuga mүmkindigi zhok Birak kүjisti ajryksha organ zhalbyrshak karyny bolady Ol ozimen kop mikrobtar turatyn kuysty ajkyndajdy Өsimdiktin asy ony zhanuar shajnagannan kejin zhalbyrshak karynga tүsedi zhәne onda barlyk mikrobtar cellyulozany buzady Zhanuar ony kusyp tastauyna bolady zhәne kajtadan zhartylaj zharykshakty asty shajnaj alady siyrlar da ozinin kүjisin shajnagan kezde tura osylaj zhasajdy Siyrdyn zhalbyrshak karyny koptegen әrtүrli shagyn organizmderden kuralatyn shagyn zhabyk ekozhүje Onyn basty maksaty ozinin iesine cellyulozany kajta zhanartu bolyp tabylady Mutalizm sonymen katar katty zhәne zhumsak bolyp bolinedi Birinshi zhagdajda yntymaktastyk eki seriktestikterge de ote manyzdy al ekinshi katynasta eki zhakka da fakultativti bolyp tabylady DerekkozderҚazak enciklopediyasyҚazakstan enciklopediyasy VI tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet