Мезозой қатпарлығы

Мезозой қатпарлығы — мезозой эрасын қамтыған қозғалыстар жиынтығы. Оларды немесе Тынық мұхит қатпарлығы деп те атайды. Қатпарланудың алғашқы лектері триаспен кезеңдерінің шегінде (көне киммерий), ең күшті қатпарлану юра соңында (жаңа киммерий немесе анд, невада), ақырғы қозғалыстары бор кезеңінде (австриялық, субгерцин) өтті. Мезозой қатпарлығы негізінде Тынық мұхиттың солтүстікүстік жарты шардағы жағалауларында қазіргі Жоғары Яна-Чукча, Сихотэ-Алинь, Үндіқытай-Тибет, Кордильера геосинклинальдары орнында ірі, биік қатпарлы жас тау жүйелері (киммерийдтер) пайда болды; құрлықтар өсіп, жер бедері өзгерді. Мезозой қатпарлығы Анд, Альпі, Карпат, Кавказ, Памир аймақтарын да қамтыды, олардың шыңдары дүркін-дүркін теңіз деңгейінен жоғары көтерілді. Көне заманда құрлықтың ішкі өлкелерінде пайда болып, нығайған платформалар жұрнағы саналатын ортаңғы массивтер (Колыма, Охота, Бурея, Ханка, тағы басқа) де мезозой қатпарлығына жатады. Ірі тау жүйелері құрылған тыс көне платформалы аймақтарда, әсіресе Азияда, қалың құрлық шөгінділері мен андезитті жанартау жыныстарына толған үлкенді-кішілі опырықтардан тұратын мезозой қатпарлығы мен байланысты ойыстар (Моңғол-Охота, Байкал сырты белдеулері, тағы басқа) түзілді. Қытай платформасы мен Үндіқытайдың жоғары жамылғы қабаттарында да қатпарлы белдеулер пайда болды. Мұндай құбылыстар тек Қытай тектоникалық құрылымына ғана тән ерекшелік болғандықтан, кейде бұл аймақ “яньшань” қатпарлығы деп жеке бөлінеді. Мезозой қатпарлығы ықпалынан жер қыртысы жарылып, Үнді, Атлант мұхиттары қазіргі қалпына келді, теңіз құрлыққа ойысты. Үлкен аймақтарда магма тасып, трапп жыныстары тарала бастады. Мезозой қатпарлығы жер қыртысының жоғары қабаттарына гранит интрузияларының енуіне себепші болды. Тынық мұхиттың екі жағалауындағы көп мөлшердегі қалайы, алтын, вольфрам кендерінің белдеулері осы интрузиялармен тығыз байланысты.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том