Майкоп мәдениеті

.

Майкоп мәдениеті

Майкоп мәдениеті — Солтүстік Кавказ баурайы таулы белдеміндегі Қара т-ден Шешенстан, Ингушетияға дейінгі алқапты қоныстанған тайпаларға ортақ археологиялық ескерткіштердің ғылыми атауы. 1897 — 98 ж. зерттеген өзен маңындағы Майкоп қорғанына байланысты осылай аталған. Қазба жұмыстары барысында аршылған қабірден адамның 3 қаңқасы және арыстан (65 дана), өгіз (19 дана) бейнелі алтын қапсырмалар, алтыннан жасалған шеңберлер (38 дана) және моншақтар табылған. Сонымен қатар, 2 алтын, 14 күміс ыдыс, алтын және күмістен жасалған өгіз мүсіндері қондырылған 6 алтын түтікше, ленталар, және ақықтан жасалған моншақтар шыққан. Обаның биіктігі 10,6 м, аумағы 5,33,7 м. Бұл мәдениетке жататын тағы бір обаны (биіктігі 9,6 м) Н.И. Василевский 1898 ж. Царская бекетінің маңынан тапқан. Екі камералы дольмен секілді плита тастардан тұрғызылған қабірден бір қырынан жатқызылған адамның қаңқасы аршылған. Оның жанына алтыннан жасалған сырға, сақина, моншақтар, мыс құралдар, қару-жарақтар, мыс қазан және тастан жасалған жебе ұштары қойылған. Ұзақ жылдарға созылған зерттеудің нәтижесінде Кубань өңірінде адамды бір қырынан тізесін бүгіп және оны бояп жерлеу ғұрпы болғандығы анықталды. Кейіннен бұл мәдениетке ұқсас ескерткіштерді Н.И. Василевский Кубанның басқа өңірлерінен де тапты. Жинақталған мәліметтер негізінде 1911 ж. “Кубанның үлкен обалары” атты мәдениетті бөліп көрсетті. Ол “Кубанның үлкен обаларын” б.з.б. 2000 ж. болған деп болжады. 1929 ж. Солтүстік Кавказдың мыс-қола кезеңіне жататын ескерткіштерді алғаш топтастырып, оларды

• ерте кубань
• орта кубань
• соңғы кубань деп үш кезеңге бөлді.

Ол Майкоп мәдениеті Солтүстік Кавказ мәдениетіне қарағанда ертеректе қалыптасқанын дәлелдеп, бұл мәдениетке жататын жеті жерлеу ескерткішін атап көрсетті. 1950 ж. Майкоп мәдениетіне 34 ескерткішті жатқызып, олардың мерзімін б.з.б. 2400 ж. белгіледі. Қарастырылып отырған мәдениет, заттық деректері бай ескерткіштермен қатар заттары аз кездесетін, бірақ жерлеу ғұрпы ұқсас ескерткіштерден де тұрады. Майкоп мәдениетінің жерлеу ескерткіштеріне төмендегідей ғұрыптар тән:

• Оба үйіндісі кромлех типтес болып қаланған тас құрылыстардан тұрады;
• Қабір шұңқырларының пішіні төртбұрышты, бұрыштары дөңгеленген, едендері малта тастармен жабылған және кей кезде қабырғалары бөренелермен көмкеріледі;
• Адам мәйіттерінің жерленуі арқасы мен аяқтары бүгілген күйде болады немесе бір қырынан бүктеліп, бастары оңтүстік кейде оңтүстік-шығысқа қаратылып қойылады, көп жағдайда охра жағылады;
• Мәйіт жанына қойылған заттар қатарына мыстан жасалған, өндірісте пайдаланылатын құралдар жатады.

20 ғ-дың ортасынан Майкоп мәдениетіне тән ескерткіштер Солтүстік-Батыс Кавказ, Қабарда Бестауы, Кавказдың шығыс өңірлерінен табылып, зерттелген. Майкоп мәдениетінің қоныстары алғаш Қабардадан, Қара т. жағалауынан табылды. Қоныстары:

• Мешоко
• Скала
• Хутор
• Веселый
• Хаджох.

Майкоп мәдениетін қалыптастырған тайпалар, заттай деректерге қарағанда, егіншілікпен және айналысқан. Жерлеу ескерткіштерінен табылған заттар бұл тайпалардың діни наным-сенімдері жайында аз мәлімет бергенімен, олардың өлікті жерлеуге үлкен мән бергендігін көрсетеді. Майкоп мәдениетінің өмір сүрген мерзімі алдыңғы мәдени ескерткіштермен салыстырыла зерттеліп, б.з.б. 2500 — 2000 ж. екендігі анықталды.

Пайдаланған әдебиет

• Қазақ энциклопедиясы