Басқа мағыналар үшін Локомотив айрық деген бетті қараңыз Локомотив релісті жолдармен пойызды немесе жеке вагондарды қозғ

Басқа мағыналар үшін Локомотив (айрық) деген бетті қараңыз.

Локомотив – релісті жолдармен пойызды немесе жеке вагондарды қозғалтуға арналған машина. Локомотив латынның loco moveo – орнынан қозғалтамын деген сөзінен шыққан. Оның жылулық және электрлік түрлері бар. Орнатылған күш қондырғыларына (қозғалтқыш түріне) сәйкес жылулық локомотивтерге паровоз (бу машинасы орнатылған), бу турбовозы (бу турбинасы орнатылған), тепловоз, (іштен жанатын қозғалтқыш орнатылған), (газ турбинасы орнатылған), ал электрлік локомотивтерге контактілік (түйіспелік) және аккумуляторлы электровоздар (электр қозғалтқыштары орнатылған) жатады. Осы аталған локомотивтердің қозғалтқыштары будың, жанар майдың, газ бен электр тогының энергияларын оны қозғалысқа келтіретін механикалық энергияларға түрлендіреді. Пайдалану мақсатына қарай локомотив магистральды және өнеркәсіптік болып ажыратылады. Магистральды локомотив жүк пойызы мен жолаушылар пойызын жүргізетін және стансалық жұмыстарға пайдаланылатын локомотивтерге бөлінеді. Өнеркәсіптік локомотивтер зауыт ішілік жүктерді және кен орындары мен шахталарда, т.б. орындарда жүк тасымалдайды. Алғашқы локомотивтер (паровоздар) Ұлыбританияда 19-ғасырдың басында (1803, 1814), ал Ресейде 1834 ж. жасалды. Магистральды жүк паровоздарының соңғы түрінің қуаты 1800 кВт, жылдамдығы 80 км/сағ болса, жолаушылар паровоздарының қуаты 1900 кВт, жылдамдығы 125 км/сағ-қа дейін жетті. 20-ғасырдың басында паровоздар қуатты әрі пайдалы әсер коэффициенті жоғары тепловоздармен, электровоздармен алмастырыла бастады. Қазіргі қос секциялы жүк тепловозының қуаты 2200 кВт, жылдамдығы 100 км/сағ, ал жолаушылар тепловозының жылдамдығы 160 км/сағ-қа дейін жетіп, пайдалы әсер коэффициенті 20 – 21% (29 – 32%-ға дейін жетеді). 1895 ж. АҚШ-та алғашқы тұрақты ток электровозы жасалды. Қазақстанда 1933 жылдан бастап электровоздар қолданыла бастады. Электровоздардың қуаты жоғары, жылдамдығы 110 км/сағ-қа жетеді. Қазір локомотив паркінің негізін тепловоздар мен электровоздар құрайды. Жылдамдығы 200 км/сағ-қа жететін авиациалық газ турбиналары турбопойыздар мен реактивті және турбовинтті қозғалтқышы бар локомотивтер сынақтан өтуде.

Пайдаланылған cілтемелер

Балалар Энциклопедиясы, 6 том.

[1] Балалар Энциклопедиясы, 6 том.