Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Төрт өлшемді кеңістік (ағылш. four-dimensional space, 4D) (3D) математикалық кеңейтімі. Үш өлшемді кеңістік - бұл күнделікті әлемдегі заттардың өлшемдерін немесе орналасуын сипаттау үшін өлшемдер деп аталатын үш тұрғыдан бақылаудың ең қарапайым абстракциясы. Мысалы, төртбұрышты қораптың көлемі оның ұзындығын, енін және биіктігін өлшеп, көбейту арқылы табылады (көбінесе x, y және z деп белгіленеді).
Төртінші өлшемді қосу идеясы 1754 жылы жарияланған Жан Лерон Д’Аламбердің «Өлшемдері» еңбегінен басталды. Кейін бұл идеяны Лагранж жалғастырса, ал 1854 жылы Бернхард Риман бұл тұжырымдаманың нақты ресімделуін аяқтады.
1880 жылы «Төртінші өлшем деген не?» атты эссесінде төртөлшем тұжырымдамасын кеңінен насихаттады. Ол "төрт өлшемді куб" түсінігін түзулердің, квадраттардың, кубтардың қасиеттері арқылы кезең-кезеңімен жалпылама түсіндіреді. Хинтон әдісінің ең қарапайым түрі ретінде 2D кеңістігіне бірі екіншісін қамтитын, бір-бірінен "көрінбейтін" қашықтықпен бөлінген екі қарапайым 3D кубтерін салады; сосын олардың эквивалент төбелері арасындағы сызықтарды тұтастырады. Мұны ілеспе анимацияда үлкенірек сыртқы кубтің ішіндегі кішірек ішкі кубті көрсеткенде көруге болады. Бұл жағдайда екі кубтің төбелерін қосатын сегіз сызық "көрінбейтін" төртінші өлшемнің мәлім бір бағытын әйгілейді.
Көпөлшемді кеңістік
Көпөлшемді кеңістік (ағылш. Multidimensional Space) – өлшемділігі үштен артық болатын кеңістік. Бізді қоршаған кеңістік үш өлшемді, жазықтық екі өлшемді, ал түзу бір өлшемді болады. Элементар геометрияда қарастырылатын евклидтік кеңістік – үш өлшемді кеңістік, n өлшемді евклидтік кеңістік көп өлшемді кеңістіктің қарапайым түрі болады, мұндағы n кез келген натурал сан болуы мүмкін.
Кәдімгі евклидтік кеңістіктегі нүкте үш координат бойынша анықталатыны сияқты n өлшемді евклидтік кеңістіктің “нүктесі” х1, х2, ..., хn (олар кез келген нақты мәндер қабылдауы мүмкін) n “координаттары” арқылы беріледі. n өлшемді кеңістіктегі M(х1, х2, ..., хn) және M(у1, у2, ..., уn) екі нүктенің ара қашықтығы мына (кәдімгі евклидтік кеңістіктегі екі нүкте арасындағы қашықтық формуласына ұқсас) формуламен өрнектеледі: . Басқа да Көпөлшемді кеңістіктер маңызды рөл атқарады. Салыстырмалықтың физикалық принципін баяндағанда төрт өлшемді кеңістік пайдаланылады, оның “нүктесі” үш “кеңістік” және бір “уақыт” координаттары арқылы беріледі. Физиканың көптеген мәселелерінде фазалық кеңістік деп аталатын Көпөлшемді кеңістік қолданылады, оның “нүктелері” физика, химия, механика, және басқада жүйелердің кеңістіктік пішінін анықтайды.
Дереккөздер
- Cajori, Florian (1926), "Origins of Fourth Dimension Concepts", 33 (8): 397–406, :10.1080/00029890.1926.11986607
- Cajori, Florian (1926). "Origins of Fourth Dimension Concepts". The American Mathematical Monthly 33 (8): 397–406. :10.1080/00029890.1926.11986607. 0002-9890. 2298325. https://www.jstor.org/stable/pdf/2298325.pdf?casa_token=p8bQFJLHlu0AAAAA:dKW55_Jhzs8Gcw2nPaEg4JkOYbbwFh5qS77hZ5QM9B41nzZcT2lbCYxAl9UxOo9JKhqxkiDBZwS_JfS-wNHalEPR_T38qUi6-Q1GI_HMRjVa4RRCvNI.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tort olshemdi kenistik agylsh four dimensional space 4D 3D matematikalyk kenejtimi Үsh olshemdi kenistik bul kүndelikti әlemdegi zattardyn olshemderin nemese ornalasuyn sipattau үshin olshemder dep atalatyn үsh turgydan bakylaudyn en karapajym abstrakciyasy Mysaly tortburyshty koraptyn kolemi onyn uzyndygyn enin zhәne biiktigin olshep kobejtu arkyly tabylady kobinese x y zhәne z dep belgilenedi Kubtin 4D ekvivalenti әdette retinde belgili ol munda tort olshemdi kenistikte oragyta ajnalady birak korsetu үshin eki olshemge proekciyalangan Tortinshi olshemdi kosu ideyasy 1754 zhyly zhariyalangan Zhan Leron D Alamberdin Өlshemderi enbeginen bastaldy Kejin bul ideyany Lagranzh zhalgastyrsa al 1854 zhyly Bernhard Riman bul tuzhyrymdamanyn nakty resimdeluin ayaktady 1880 zhyly Tortinshi olshem degen ne atty essesinde tortolshem tuzhyrymdamasyn keninen nasihattady Ol tort olshemdi kub tүsinigin tүzulerdin kvadrattardyn kubtardyn kasietteri arkyly kezen kezenimen zhalpylama tүsindiredi Hinton әdisinin en karapajym tүri retinde 2D kenistigine biri ekinshisin kamtityn bir birinen korinbejtin kashyktykpen bolingen eki karapajym 3D kubterin salady sosyn olardyn ekvivalent tobeleri arasyndagy syzyktardy tutastyrady Muny ilespe animaciyada үlkenirek syrtky kubtin ishindegi kishirek ishki kubti korsetkende koruge bolady Bul zhagdajda eki kubtin tobelerin kosatyn segiz syzyk korinbejtin tortinshi olshemnin mәlim bir bagytyn әjgilejdi Kopolshemdi kenistikKopolshemdi kenistik agylsh Multidimensional Space olshemdiligi үshten artyk bolatyn kenistik Bizdi korshagan kenistik үsh olshemdi zhazyktyk eki olshemdi al tүzu bir olshemdi bolady Elementar geometriyada karastyrylatyn evklidtik kenistik үsh olshemdi kenistik n olshemdi evklidtik kenistik kop olshemdi kenistiktin karapajym tүri bolady mundagy n kez kelgen natural san boluy mүmkin Kәdimgi evklidtik kenistiktegi nүkte үsh koordinat bojynsha anyktalatyny siyakty n olshemdi evklidtik kenistiktin nүktesi h1 h2 hn olar kez kelgen nakty mәnder kabyldauy mүmkin n koordinattary arkyly beriledi n olshemdi kenistiktegi M h1 h2 hn zhәne M u1 u2 un eki nүktenin ara kashyktygy myna kәdimgi evklidtik kenistiktegi eki nүkte arasyndagy kashyktyk formulasyna uksas formulamen ornekteledi Baska da Kopolshemdi kenistikter manyzdy rol atkarady Salystyrmalyktyn fizikalyk principin bayandaganda tort olshemdi kenistik pajdalanylady onyn nүktesi үsh kenistik zhәne bir uakyt koordinattary arkyly beriledi Fizikanyn koptegen mәselelerinde fazalyk kenistik dep atalatyn Kopolshemdi kenistik koldanylady onyn nүkteleri fizika himiya mehanika zhәne baskada zhүjelerdin kenistiktik pishinin anyktajdy DerekkozderCajori Florian 1926 Origins of Fourth Dimension Concepts 33 8 397 406 10 1080 00029890 1926 11986607 Cajori Florian 1926 Origins of Fourth Dimension Concepts The American Mathematical Monthly 33 8 397 406 10 1080 00029890 1926 11986607 0002 9890 2298325 https www jstor org stable pdf 2298325 pdf casa token p8bQFJLHlu0AAAAA dKW55 Jhzs8Gcw2nPaEg4JkOYbbwFh5qS77hZ5QM9B41nzZcT2lbCYxAl9UxOo9JKhqxkiDBZwS JfS wNHalEPR T38qUi6 Q1GI HMRjVa4RRCvNI