Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Компьютерлік желі (ағылш. сomputer network) — барлық құрылғылардың бір бірімен өзара әрекеттесуіне мүмкіндік беретін байланыс желілері арқылы қосылған компьютерлердің және басып шығарғыштар мен пернетақталар сияқты басқа құрылғылардың тобы.
Желілер шағын немесе үлкен, кабельдер арқылы тұрақты жалғанған, немесе телефон желілері мен сымсыз арналар арқылы уақытша жалғанған болуы мүмкін. Ең үлкен желі — Интернет, ол бүкіләлемдік желілер тобы болып табылады. Сонымен қатар интранет-ішкі желі болып табылады.
Классификациясы
Территориалды таралуы бойынша:
- PAN (Personal Area Network) — персоналды желі, бір иегерге тиісілі түрлі құрылғылардың өзара әрекеттесуі үшін қажет.
- LAN (Local Area Network) — жергілікті желі, қызмет көрсетушілеріне шығуына дейін тұйық инфрақұрылымы болады. «LAN» термині кішкене офистік желіні де, жүздеген гектар аймақты алатын үлкен зауыт деңгейіндегі желіні анықтай алады. Шетелдік негіздерде тіпті жуықталған бағалау береді — радиусы алты милге жуық (10 км) болатын желілер. Жергілікті желілер жабық типті желілер болып табылады, бұл желіде өздерінің кәсібіне байланысты жұмыс істейтін, тек қолданушылардың шектелген тобы ғана рұқсатты ала алады.
- CAN (Campus Area Network — кампустық желі) — жақын орналасқан ғимараттардың жергілікті желілерін біріктіреді.
- MAN (Metropolitan Area Network) — бір немесе бірнеше қала шегіндегі мекемелер арасындағы қалалық желілер, көптеген жергілікті есептеуіш желілерді байланыстырады.
- WAN (Wide Area Network) — басты желі, үлкен географиялық аймақтарды алатын, ішіне жергілікті желілермен қоса, телекоммуникациондық желілер мен құрылғылар да кіреді. WAN мысалы — пакеттер коммутациясы бар желілер (Frame relay), олар арқылы түрлі компьютерлік желілер өзара "сөйлесе" алады. Глобалды желілер ашық және барлық қолданушыларға қызмет көрсетуге бағытталған болып табылады.
«Корпоративті желі» термині әдебиетте сонымен қатар бірнеше желілерді біріктіруді анықтау үшін қолданылуы мүмкін, ал ішкі желінің әрқайсысы түрлі техникалық, бағдарламалық және ақпараттық принциптерге негізделіп құрылған болуы мүмкін.
Коммуникация протоколы және желілік бағдарламалау
Жергілікті желі
Толық мақаласы: Локальді желі
Жергілікті желі (ағылш. Local Area Network, LAN) — салыстырмалы түрде шектеулі кеңістіктің (мысалы ғимараттың) шегінде компьютерлер, басып шығарғыштар мен басқа да құрылғылар тобын біріктіретін коммуникациялық желі. Жергілікті желі бір біріне қосылған құрылғылардың өзара әрекеттесуіне мүмкіндік береді.
Желі – мәліметтерді компьютерлер арасында жеткізу құралдарымен біріктірілген компьютерлердің жиынтығы. Есептеу желісі – бір-бірімен байланысқан желі элементтері арасында мәліметтер жеткізуге арналған программалық және аппараттық құрауыштардың күрделі жүйесі. Аппараттық жабдықтар ішінде әртүрлі типті және класты компьютерлермен қатынастық жабдықтарды атауға болады. Программалық құрауыш операциялық жүйе мен желілік қолданбалардан тұрады. Желінің тиімді жұмыс жасауы үшін ОЖ-дің арнайы түрлері – желілік ОЖ қолданылады. Желілік ОЖ – есептеу желісін бір орталықтан басқаруға арналған программалар кешені (Windows NT, Novell NetWare, т.б.). Желілік қолданбалар – желілік ОЖ-нің мүмкіндіктерін кеңейтетін қолданбалы программалық кешендер (пошталық программалар, желілік мәліметтер қорлары, т.с.с.). Желіге қосылатын барлық құрылғыларды үш функционалдық топқа бөледі, олар:
- жұмыс станциялары;
- желі серверлері;
- қатынастық тораптар.
Жұмыс станциясы (ЖС) (workstation) – желіге қосылған дербес компьютер және ол арқылы пайдаланушы өз жұмысын атқарады және желінің ресурстарына қатынауды жүзеге асырады. Ол өзіндік операциялық жүйемен жабдықталған (MS DOS, Windows және т. б.) және пайдаланушыға қолданбалы есептерді шығаруда барлық қажет құралдармен қамтамассыз етілген. Жұмыс станцияларының үш типін ерекшелеуге болады, олар – жергілікті дискілі жұмыс станциясы, дискісіз жұмыс станциясы, қашықтағы жұмыс станциясы. Жергілікті дискілі жұмыс станциясында ОЖ осы дискіден, ал дискісіз жұмыс станциясында ОЖ файлдық серверден жүктеледі. Қашықтағы жұмыс станциясы – желіге телеқатынастық байланыс арнасы (мысалы, телефон желісі) арқылы қосылған станция.
Сервер (server)– желіге қосылған және оның пайдаланушыларына белгілі қызмет көрсетуді қамтамассыз ететін компьютер. Серверлер желіні пайдаланушылардың қажеттілігінен туындайтын мәліметтерді сақтауды, мәліметтер қорына сұраныстарды өңдеуді, жойылған тапсырмаларды өңдеуді, тапсырмаларды басып шығаруды және басқа да іс-әрекеттерді жүзеге асырады. Сервер – желі ресурстарының қайнар көзі. Атқаратын функцияларына байланысты серверлердің келесі типтерін анықтайды.
Сервер типтерінің ішіндегі – файлдық серверге (file server) (көбінесе файл-сервер атауы қолданылады) көп көңіл аударылу қажет. Файл-сервер - желідегі пайдаланушылардың мәліметтерін сақтайды және осы мәліметтерге қатынауды қамтамассыз етеді. Бұл - үлкен сыйымдылықты оперативтік жады, қатты дискісі және магниттік таспадағы қосалқы жинағыштары (стример) бар компьютер. Файл-сервер өзінде орналасқан мәліметтерге желі пайдаланушыларының бір мезгілді қатынауын қамтамассыз ететін ерекше операциялық жүйенің басқаруымен жұмыс істейді. Файл-сервер келесі функцияларды орындайды: мәліметтерді сақтау, мәліметтерді архивтеу, әртүрлі пайдаланушыларменорындалатын мәліметтер өзгертулерін үйлестіру, мәліметтерді жіберу. Көптеген есептер үшін бір файл-серверді қолдану қажетсіз болып табылады, онда желіге бірнеше серверлерді қосу мүмкін. Файл -сервер ретінде мини – ЭЕМ қолданылуы мүмкін.
Мәліметтер қоры сервері (database server) – мәліметтер қоры файлдарын сақтау, өңдеу және басқару функцияларын жүзеге асыратын компьютер. Мәліметтер қоры сервері
- мәліметтер қорын сақтау, олардың тұтастығын, толықтығын, өзектілігін қолдау;
- мәліметтер қорына сұраныстарды қабылдау және өңдеу, өңдеу нәтижелерін жұмыс станциясына қайтару;
- мәліметтер қорына авторланған қатынауды қамтамассыз ету, пайдаланушыларды есепке алу және сүйемелдеу жүйесін қолдау, пайдаланушылардың қатынас құру мүмкіндіктерін шектеу;
- үлестірілген мәліметтер қорын қолдау, басқа жерлерде орналасқан мәліметтер қоры серверлерімен әрекеттесу
функцияларын атқарады.
Қолданбалы программалар сервері (application server) – пайдаланушылардың қолданбалы программаларын орындауға қолданылатын компьютер.
Қатынастық сервер (communications server) – жергілікті желі пайдаланушыларының өз тізбектік енгізу/шығару порттарына айқын қатынас мүмкіндігін беретін құрылғы немесе компьютер.
Қатынау сервері (access server) – тапсырмаларды қашықтан өңдеуді орындауға бөлінген компьютер. Қашықтағы жұмыс станциясынан ынталандырылған программалар осы серверде орындалады. Қашықтағы жұмыс станциясынан пайдаланушының пернетақтадан енгізілген командалары қабылданады, оған орындалған тапсырма нәтижелері қайтарылады.
Факс-сервер (fax server) – жергілікті желінің пайдаланушылары үшін факсимильдік хабарларды қабылдау және таратуды орындайтын құрылғы немесе компьютер.
Мәліметтерді резервті көшірмелеу сервері (back up server)- файл-сервер және жұмыс станцияларында орналасқан мәліметтердің көшірмелерін құру, сақтау және қайта қалпына келтіру міндеттерін шешетін құрылғы немесе компьютер. Мұндай сервер ретінде желідегі файлдық серверлердің бірі болуы мүмкін.
Желінің қатынастық жабдықтарына (тораптарына) келесі құрылғылар жатады:
- қайталауыш;
- коммутаторлар (көпірлер);
- маршруттауыштар;
- көмейлер (шлюздер).
Желінің ұзындығы, станциялар арақашықтықтары ең алдымен беру ортасының (коаксиальды кабельдің, есулі қос өткізгіштің, т.б.) физикалық мінездемелерімен анықталады. Мәліметтерді кез келген ортада жіберуде сигналдың бәсеңсуі пайда болады, бұл арақашықтықтарды шектеуге әкеледі. Осы шектеулерді жеңіп, желіні кеңейту үшін арнайы құрылғылар – қайталауыштар, коммутаторлар мен көпірлер орнатылады. Мұндай кеңейту құрылғылары енбеген желі бөліктері желі сегменттері деп аталады.
Қайталауыш (repeater) – келген сигналды күшейткіш және қайта өндіретін құрылғы. Барлық қайталаушпен байланыстырылған сегменттерде әрбір уақыт мезетінде тек екі станция арасында мәліметтер алмасуы жүзеге асырылады.
Коммутатор (switch) немесе көпір (bridge) – бірнеше сегменттерді біріктіруге арналған құрылғы. Бұл жағдайда әртүрлі сегменттердің әрбір станция жұптары үшін біруақытта бірнеше мәліметтер алмасу үрдістерін қолдайды.
Маршруттауыш (router) – бір немесе әртүрлі типті желілерді бір мәліметтер алмасу хаттамалары бойынша біріктіретін құрылғы. Маршруттауыш берілу адресін талдап жане мәліметтерді тиімді таңдалған маршрутпен бағыттайды.
Көмей (gateway) (шлюз) — әртүрлі мәліметтер алмасу хаттамаларын қолданатын әртүрлі желі объектілері арасында мәліметтер алмасын ұйымдастыруға мүмкіндік беретін құрылғы.
Қазіргі уақыттағы есептеу желілеріне қойылатын негізгі талаптар. Есептеу желілері кез келген желі пайдаланушысы үшін желінің кез келген ресурсына қатынауды қамтамассыз ету мақсатында құрылады. Желінің өмір сүруінің аумақты мінездемесі ретінде ресурсқа қатынау сапасы желінің алдына қойылған міндеттерге байланысты әртүрлі көрсеткіштермен сипатталуы мүмкін. Мұндай көрсеткіштердің негізгілері:
- өнімділік;
- сенімділік;
- басқарылымдық;
- кеңейтілімдік;
- айқындық;
- жинақталымдық.
Есептеу желілерінің жіктелулері. Есептеу желілерін бірнеше белгілер бойынша жіктеуге болады. Аумақтық белгілеріне байланысты есептеу желілерінің түрлері:
- жергілікті желілер (LAN – Local Area Network) ;
- ауқымды желілер (WAN – Wide Area Network).
Желінің масштабына байланысты түрлері:
- жұмыс топтарының жергілікті желілері (бір ОЖ басқаруымен жұмы істейтін компьютерлердің кішігірім санын біріктіреді);
- бөлімдердің жергілікті желілері (бір бөлімнің компьютерлерін біріктіреді);
- кампустардың жергілікті желілері (бірнеше кіші желілерді біріктіреді);
- бірлескен (корпоративті) желілер (бір мекеме немесе корпорация көлеміндегі компьютерлер мен желілерді біріктіреді ).
OSI эталондық моделі. Желілік программалық жабдықтарды құруды реттеу мақсатында және кез келген есептеу жүйелерінің әрекеттесу мүмкіндіктерін қамтамассыз ету үшін Стандарттаудың Халықаралық Ұйымы (International Standart Organisation — ISO) ашық жүйелер әрекеттестігі эталондық моделін (Open System Interconnection -OSI) құрды. Бұл есептеу желілері жұмысының жеті деңгейлі логикалық үлгісі, ол деңгейлер:
1) физикалық деңгей;
2) арналық деңгей;
3) желілік деңгей;
4) көліктік деңгей;
5) сеанстық деңгей;
6) көрсетімдік деңгей;
7) қолданбалы деңгей .
Бұлардың алғашқы үшеуі (физикалық, арналық, желілік) мәліметтер жеткізу мен бағдарлауға, көліктік деңгей алғашқы үшеуі мен жоғарғы деңгейлер арасындағы байланысты жасақтауға, соңғы үш (сеанстық, көрсетімдік, қолданбалы) деңгейлер пайдаланушы қолданбаларына қызмет көрсетуге негізделген. әрбір деңгей салыстырмалы тәуелсіз, әрбір деңгей желілік құрылғылардың қатаң анықталған әрекеттесу функцияларын сипаттайды. Барлық деңгейлер иерархиялық құрылым құрады, мұнда қандай да бір деңгейде жасалған сұраныс орындалуға одан төмен деңгейге беріледі. Сұранысты өңдеу нәтижелері жоғарғы деңгейге қайтарылады. Деңгейлердің программалық және аппараттық әрекеттесуін сипаттау үшін интерфейстер және хаттамалар қолданылады. Екі көршілес деңгейлер арасындағы әрекеттесуді және олардың арасындағы берілетін мәліметтердің пішімін сипаттау үшін интерфейс (мысалы, Х.25) деп аталатын ережелер мен келісімдер орнатылады. Бір деңгейдегі объектілердің әрекеттесуінің, сонымен қатар бір деңгейдегі объектілер арасында берілетін хабарламалардың көрсетім пішімдерін бекітетін ережелер жиынтығы хаттамалар деп аталады.
Ауқымды есептеу желілері – бір-бірінен алыс орналасқан жергілікті желілер мен жеке компьютерлерді байланыстыратын есептеу желісі. Ауқымды есептеу желілері үш құрауыштан тұрады: желінің түйіні ретінде қарастырылатын жергілікті есептеу желілері; жергілікті есептеу желілерін байланыстыратын арналар; байланыс арналарына байланыс құруға мүмкіндік беретін жабдықтар мен программалар. Ең әйгілі ауқымды есептеу желісі – Internet.
Internet – түрлі хаттамалармен жұмыс істейтін, әр түрлі есептеу машиналарын байланыстыратын, мәліметтерді тасығыштардың (телефон сымдары, оптикалық талшық, радиомодемдер, т.б.) барлық түрлерімен тасымалдайтын компьютерлік желілердің бірлестігі. Оның өзінің атауы “желі арасында” мағынасын білдіреді. Желілерді біріктіру үлкен мүмкіндіктерге ие болады. Өз компьютерінен кез келген Internet абоненті басқа қалаға мәліметтерді жібере алады, Вашингтондағы Конгрес кітапханасының каталогын көре алады, Нью–Йорктағы Метрополитен музейінің соңғы көрмесінің суреттерімен таныса алады, IEEE конференциясына және әр түрлі мемлекеттердің желі абоненттерімен ойындарға қатыса алады. Internet – тің аса маңызды ерекшелігі - оның әр түрлі желілерді біріктіре отыра ешқандай иерархияны құрмайтыны, желіге қосылған барлық компьютерлер тең құқықты.
Internet-тің негізін жоғары жылдамдықты кеңарналы желілер құрайды, тәуелсіз желілер кеңарналы желілерге NAP (Network Access Point) желілік қатынау нүктелері арқылы қосылады. Тәуелсіз желілер дербес жүйелер түрінде қарастырылады, себебі олардың өзіндік әкімшілік басқаруы және маршруттау хаттамалары бар. Дербес жүйелер ретінде ірі ұлттық желілер болады, мысалы – европалық EUNet, Ресей университеттерінің RUNet желілері. Кейбір дербес жүйелер Internet желісіне қатынау қызметін көрсетуге мамандандырылған компаниялар құрады, оларды провайдерлер деп атайды (мысалы, АҚШ-та UUNET, Ресейде Relcom).
Internet-те алмасу режімдері, хаттамалары және адресациялау. Internet жүйесіне қосылу әртүрлі әдістермен жүзеге асады, ондай әдістер:
- электрондық пошта (E-mail);
- телеконференция (UseNet);
- қашықтан қатынас құру (TelNet);
- файлдарды іздеу және жеткізу (FTP);
- мәтіндік файлдарды меню жүйесі көмегімен іздеу және жеткізу (Gopher);
- құжаттарды гипемәтіндік сілтемелердің көмегімен іздеу және жеткізу немесе бүкіл әлемдік өрмек (WWW – World Wide Web).
Аумақты желілерде ақпарат алмасудың екі режімі бар – on-line және off-line. On-line – желіге қосылып тұрып бірігіп жұмыс істеу режімі, диалогтық режім. Off-line – желіге қосылмай жұмыс атқару режімі, электрондық пошта арқылы жөнелтетін мәліметтерді даярлау. On-line режімі – телефонмен сөйлесуге ұқсас, off-line режімі – поштамен хат алмасуға ұқсас.
Internet жүйесінде қолданылатын негізгі хаттамалар – TCP/IP (Trans-mission Control Protocol/Internet Protocol) хаттамалар жиынтығы. IP – желілік деңгей, TCP – көліктік деңгей хаттамалары. Арналық және физикалық деңгейде мәліметтер жеткізу орталарының бар көптеген стандарттарын қолдайды, мысалы ЖЕЖ үшін – Ethernet және FDDI немесе ауқымды желілер үшін – X.25 және ISDN. Қолданбалы деңгейдегі маңызды хаттамалар – қашықтан басқару хаттамасы telnet, файлдарды жеткізу хаттамасы FTP, гипермәтінді жеткізу хаттамасы HTTP, электрондық пошта хаттамалары SMTP, POP, IMAP, MIME, желілік құрылғыларды басқару хаттамасы SNMP.
Internet жүйесіне қосылған әрбір компьютер өзінің ерекше IP-адресіне ие болады. IP-адрес – ұзындығы 32 бит, әрқайсысы 8 биттік 4 бөліктен тұратын желілік адрес. Ол екі бөліктен – желі адресі және осы желідегі хост адресінен тұрады. Хост (host - қожайын) – желіге тікелей қосылған, өзіндік адресі бар компьютер. Сандық IP-адрестерді адамдар қолдануға ыңғайсыз болғандықтан, IP-адрестерге символдық аттарды сәйкес қоятын механизм қолданылады, оны домендік аттар жүйесі (DNS – domain name system) деп атайды. Мұндай жүйеде пайдаланушы адресі екі бөліктен тұрады:
<пайдаланушы идентификаторы>@<домен аты>
Пайдаланушы идентификаторы және домен аты өзара нүктемен ажыратылған бірнеше бөліктерден тұруы мүмкін. Домен атында негізгісі түпкі домен, әры қарай бірінші, екінші, үшінші деңгейлі домендер орналасады. Түпкі доменді InterNic таратады, бірінші деңгей әр мемлекет, келесі деңгей мекемелер типі үшін, т.с.с. тағайындалады, мысалы: kz –Казақстан, ru – Ресей, su – постсовет мемлекеттері үшін, ca –Канада, uk – Ұлыбритания, us – АҚШ, ua – Украина, de – Германия мемлекеттері үшін анықталған ішкі домендер. Мекемелерге сәйкестікті анықтайтын ішкі домендер үш символдан тұрады, мысалы: com – коммерциялық мекемелер, edu – білім беру және ғылыми мекемелер, gov – мемлекеттік мекемелер, mil — әскери мекемелер, net – желілік мекемелер, org – басқа мекемелер үшін. Екінші деңгейдегі ішкі домен қала, аймақ аттарын белгілейді.
Тағы қараңыз
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kompyuterlik zheli agylsh somputer network barlyk kurylgylardyn bir birimen ozara әrekettesuine mүmkindik beretin bajlanys zhelileri arkyly kosylgan kompyuterlerdin zhәne basyp shygargyshtar men pernetaktalar siyakty baska kurylgylardyn toby Zheliler shagyn nemese үlken kabelder arkyly turakty zhalgangan nemese telefon zhelileri men symsyz arnalar arkyly uakytsha zhalgangan boluy mүmkin En үlken zheli Internet ol bүkilәlemdik zheliler toby bolyp tabylady Sonymen katar intranet ishki zheli bolyp tabylady KlassifikaciyasyTarmaktalgan ondeuTerritorialdy taraluy bojynsha PAN Personal Area Network personaldy zheli bir iegerge tiisili tүrli kurylgylardyn ozara әrekettesui үshin kazhet LAN Local Area Network zhergilikti zheli kyzmet korsetushilerine shyguyna dejin tujyk infrakurylymy bolady LAN termini kishkene ofistik zhelini de zhүzdegen gektar ajmakty alatyn үlken zauyt dengejindegi zhelini anyktaj alady Sheteldik negizderde tipti zhuyktalgan bagalau beredi radiusy alty milge zhuyk 10 km bolatyn zheliler Zhergilikti zheliler zhabyk tipti zheliler bolyp tabylady bul zhelide ozderinin kәsibine bajlanysty zhumys istejtin tek koldanushylardyn shektelgen toby gana ruksatty ala alady CAN Campus Area Network kampustyk zheli zhakyn ornalaskan gimarattardyn zhergilikti zhelilerin biriktiredi MAN Metropolitan Area Network bir nemese birneshe kala shegindegi mekemeler arasyndagy kalalyk zheliler koptegen zhergilikti esepteuish zhelilerdi bajlanystyrady WAN Wide Area Network basty zheli үlken geografiyalyk ajmaktardy alatyn ishine zhergilikti zhelilermen kosa telekommunikaciondyk zheliler men kurylgylar da kiredi WAN mysaly paketter kommutaciyasy bar zheliler Frame relay olar arkyly tүrli kompyuterlik zheliler ozara sojlese alady Globaldy zheliler ashyk zhәne barlyk koldanushylarga kyzmet korsetuge bagyttalgan bolyp tabylady Korporativti zheli termini әdebiette sonymen katar birneshe zhelilerdi biriktirudi anyktau үshin koldanyluy mүmkin al ishki zhelinin әrkajsysy tүrli tehnikalyk bagdarlamalyk zhәne akparattyk principterge negizdelip kurylgan boluy mүmkin Kommunikaciya protokoly zhәne zhelilik bagdarlamalauInternet kartasy Internet degenimiz galamdagy milliardtagan kompyuterlik kondyrgylarga kyzmet korsetuge arnalgan ozara bajlanystyrylgan kompyuterler zhүjelerinin zhinagyZhergilikti zheliTolyk makalasy Lokaldi zheli Zhergilikti zheli agylsh Local Area Network LAN salystyrmaly tүrde shekteuli kenistiktin mysaly gimarattyn sheginde kompyuterler basyp shygargyshtar men baska da kurylgylar tobyn biriktiretin kommunikaciyalyk zheli Zhergilikti zheli bir birine kosylgan kurylgylardyn ozara әrekettesuine mүmkindik beredi Zheli mәlimetterdi kompyuterler arasynda zhetkizu kuraldarymen biriktirilgen kompyuterlerdin zhiyntygy Esepteu zhelisi bir birimen bajlanyskan zheli elementteri arasynda mәlimetter zhetkizuge arnalgan programmalyk zhәne apparattyk kurauyshtardyn kүrdeli zhүjesi Apparattyk zhabdyktar ishinde әrtүrli tipti zhәne klasty kompyuterlermen katynastyk zhabdyktardy atauga bolady Programmalyk kurauysh operaciyalyk zhүje men zhelilik koldanbalardan turady Zhelinin tiimdi zhumys zhasauy үshin OZh din arnajy tүrleri zhelilik OZh koldanylady Zhelilik OZh esepteu zhelisin bir ortalyktan baskaruga arnalgan programmalar kesheni Windows NT Novell NetWare t b Zhelilik koldanbalar zhelilik OZh nin mүmkindikterin kenejtetin koldanbaly programmalyk keshender poshtalyk programmalar zhelilik mәlimetter korlary t s s Zhelige kosylatyn barlyk kurylgylardy үsh funkcionaldyk topka boledi olar zhumys stanciyalary zheli serverleri katynastyk toraptar Zhumys stanciyasy ZhS workstation zhelige kosylgan derbes kompyuter zhәne ol arkyly pajdalanushy oz zhumysyn atkarady zhәne zhelinin resurstaryna katynaudy zhүzege asyrady Ol ozindik operaciyalyk zhүjemen zhabdyktalgan MS DOS Windows zhәne t b zhәne pajdalanushyga koldanbaly esepterdi shygaruda barlyk kazhet kuraldarmen kamtamassyz etilgen Zhumys stanciyalarynyn үsh tipin ereksheleuge bolady olar zhergilikti diskili zhumys stanciyasy diskisiz zhumys stanciyasy kashyktagy zhumys stanciyasy Zhergilikti diskili zhumys stanciyasynda OZh osy diskiden al diskisiz zhumys stanciyasynda OZh fajldyk serverden zhүkteledi Қashyktagy zhumys stanciyasy zhelige telekatynastyk bajlanys arnasy mysaly telefon zhelisi arkyly kosylgan stanciya Server server zhelige kosylgan zhәne onyn pajdalanushylaryna belgili kyzmet korsetudi kamtamassyz etetin kompyuter Serverler zhelini pajdalanushylardyn kazhettiliginen tuyndajtyn mәlimetterdi saktaudy mәlimetter koryna suranystardy ondeudi zhojylgan tapsyrmalardy ondeudi tapsyrmalardy basyp shygarudy zhәne baska da is әreketterdi zhүzege asyrady Server zheli resurstarynyn kajnar kozi Atkaratyn funkciyalaryna bajlanysty serverlerdin kelesi tipterin anyktajdy Server tipterinin ishindegi fajldyk serverge file server kobinese fajl server atauy koldanylady kop konil audarylu kazhet Fajl server zhelidegi pajdalanushylardyn mәlimetterin saktajdy zhәne osy mәlimetterge katynaudy kamtamassyz etedi Bul үlken syjymdylykty operativtik zhady katty diskisi zhәne magnittik taspadagy kosalky zhinagyshtary strimer bar kompyuter Fajl server ozinde ornalaskan mәlimetterge zheli pajdalanushylarynyn bir mezgildi katynauyn kamtamassyz etetin erekshe operaciyalyk zhүjenin baskaruymen zhumys istejdi Fajl server kelesi funkciyalardy oryndajdy mәlimetterdi saktau mәlimetterdi arhivteu әrtүrli pajdalanushylarmenoryndalatyn mәlimetter ozgertulerin үjlestiru mәlimetterdi zhiberu Koptegen esepter үshin bir fajl serverdi koldanu kazhetsiz bolyp tabylady onda zhelige birneshe serverlerdi kosu mүmkin Fajl server retinde mini EEM koldanyluy mүmkin Mәlimetter kory serveri database server mәlimetter kory fajldaryn saktau ondeu zhәne baskaru funkciyalaryn zhүzege asyratyn kompyuter Mәlimetter kory serveri mәlimetter koryn saktau olardyn tutastygyn tolyktygyn ozektiligin koldau mәlimetter koryna suranystardy kabyldau zhәne ondeu ondeu nәtizhelerin zhumys stanciyasyna kajtaru mәlimetter koryna avtorlangan katynaudy kamtamassyz etu pajdalanushylardy esepke alu zhәne sүjemeldeu zhүjesin koldau pajdalanushylardyn katynas kuru mүmkindikterin shekteu үlestirilgen mәlimetter koryn koldau baska zherlerde ornalaskan mәlimetter kory serverlerimen әrekettesu funkciyalaryn atkarady Қoldanbaly programmalar serveri application server pajdalanushylardyn koldanbaly programmalaryn oryndauga koldanylatyn kompyuter Қatynastyk server communications server zhergilikti zheli pajdalanushylarynyn oz tizbektik engizu shygaru porttaryna ajkyn katynas mүmkindigin beretin kurylgy nemese kompyuter Қatynau serveri access server tapsyrmalardy kashyktan ondeudi oryndauga bolingen kompyuter Қashyktagy zhumys stanciyasynan yntalandyrylgan programmalar osy serverde oryndalady Қashyktagy zhumys stanciyasynan pajdalanushynyn pernetaktadan engizilgen komandalary kabyldanady ogan oryndalgan tapsyrma nәtizheleri kajtarylady Faks server fax server zhergilikti zhelinin pajdalanushylary үshin faksimildik habarlardy kabyldau zhәne taratudy oryndajtyn kurylgy nemese kompyuter Mәlimetterdi rezervti koshirmeleu serveri back up server fajl server zhәne zhumys stanciyalarynda ornalaskan mәlimetterdin koshirmelerin kuru saktau zhәne kajta kalpyna keltiru mindetterin sheshetin kurylgy nemese kompyuter Mundaj server retinde zhelidegi fajldyk serverlerdin biri boluy mүmkin Zhelinin katynastyk zhabdyktaryna toraptaryna kelesi kurylgylar zhatady kajtalauysh kommutatorlar kopirler marshruttauyshtar komejler shlyuzder Zhelinin uzyndygy stanciyalar arakashyktyktary en aldymen beru ortasynyn koaksialdy kabeldin esuli kos otkizgishtin t b fizikalyk minezdemelerimen anyktalady Mәlimetterdi kez kelgen ortada zhiberude signaldyn bәsensui pajda bolady bul arakashyktyktardy shekteuge әkeledi Osy shekteulerdi zhenip zhelini kenejtu үshin arnajy kurylgylar kajtalauyshtar kommutatorlar men kopirler ornatylady Mundaj kenejtu kurylgylary enbegen zheli bolikteri zheli segmentteri dep atalady Қajtalauysh repeater kelgen signaldy kүshejtkish zhәne kajta ondiretin kurylgy Barlyk kajtalaushpen bajlanystyrylgan segmentterde әrbir uakyt mezetinde tek eki stanciya arasynda mәlimetter almasuy zhүzege asyrylady Kommutator switch nemese kopir bridge birneshe segmentterdi biriktiruge arnalgan kurylgy Bul zhagdajda әrtүrli segmentterdin әrbir stanciya zhuptary үshin biruakytta birneshe mәlimetter almasu үrdisterin koldajdy Marshruttauysh router bir nemese әrtүrli tipti zhelilerdi bir mәlimetter almasu hattamalary bojynsha biriktiretin kurylgy Marshruttauysh berilu adresin taldap zhane mәlimetterdi tiimdi tandalgan marshrutpen bagyttajdy Komej gateway shlyuz әrtүrli mәlimetter almasu hattamalaryn koldanatyn әrtүrli zheli obektileri arasynda mәlimetter almasyn ujymdastyruga mүmkindik beretin kurylgy Қazirgi uakyttagy esepteu zhelilerine kojylatyn negizgi talaptar Esepteu zhelileri kez kelgen zheli pajdalanushysy үshin zhelinin kez kelgen resursyna katynaudy kamtamassyz etu maksatynda kurylady Zhelinin omir sүruinin aumakty minezdemesi retinde resurska katynau sapasy zhelinin aldyna kojylgan mindetterge bajlanysty әrtүrli korsetkishtermen sipattaluy mүmkin Mundaj korsetkishterdin negizgileri onimdilik senimdilik baskarylymdyk kenejtilimdik ajkyndyk zhinaktalymdyk Esepteu zhelilerinin zhikteluleri Esepteu zhelilerin birneshe belgiler bojynsha zhikteuge bolady Aumaktyk belgilerine bajlanysty esepteu zhelilerinin tүrleri zhergilikti zheliler LAN Local Area Network aukymdy zheliler WAN Wide Area Network Zhelinin masshtabyna bajlanysty tүrleri zhumys toptarynyn zhergilikti zhelileri bir OZh baskaruymen zhumy istejtin kompyuterlerdin kishigirim sanyn biriktiredi bolimderdin zhergilikti zhelileri bir bolimnin kompyuterlerin biriktiredi kampustardyn zhergilikti zhelileri birneshe kishi zhelilerdi biriktiredi birlesken korporativti zheliler bir mekeme nemese korporaciya kolemindegi kompyuterler men zhelilerdi biriktiredi OSI etalondyk modeli Zhelilik programmalyk zhabdyktardy kurudy retteu maksatynda zhәne kez kelgen esepteu zhүjelerinin әrekettesu mүmkindikterin kamtamassyz etu үshin Standarttaudyn Halykaralyk Ұjymy International Standart Organisation ISO ashyk zhүjeler әrekettestigi etalondyk modelin Open System Interconnection OSI kurdy Bul esepteu zhelileri zhumysynyn zheti dengejli logikalyk үlgisi ol dengejler 1 fizikalyk dengej 2 arnalyk dengej 3 zhelilik dengej 4 koliktik dengej 5 seanstyk dengej 6 korsetimdik dengej 7 koldanbaly dengej Bulardyn algashky үsheui fizikalyk arnalyk zhelilik mәlimetter zhetkizu men bagdarlauga koliktik dengej algashky үsheui men zhogargy dengejler arasyndagy bajlanysty zhasaktauga songy үsh seanstyk korsetimdik koldanbaly dengejler pajdalanushy koldanbalaryna kyzmet korsetuge negizdelgen әrbir dengej salystyrmaly tәuelsiz әrbir dengej zhelilik kurylgylardyn katan anyktalgan әrekettesu funkciyalaryn sipattajdy Barlyk dengejler ierarhiyalyk kurylym kurady munda kandaj da bir dengejde zhasalgan suranys oryndaluga odan tomen dengejge beriledi Suranysty ondeu nәtizheleri zhogargy dengejge kajtarylady Dengejlerdin programmalyk zhәne apparattyk әrekettesuin sipattau үshin interfejster zhәne hattamalar koldanylady Eki korshiles dengejler arasyndagy әrekettesudi zhәne olardyn arasyndagy beriletin mәlimetterdin pishimin sipattau үshin interfejs mysaly H 25 dep atalatyn erezheler men kelisimder ornatylady Bir dengejdegi obektilerdin әrekettesuinin sonymen katar bir dengejdegi obektiler arasynda beriletin habarlamalardyn korsetim pishimderin bekitetin erezheler zhiyntygy hattamalar dep atalady Aukymdy esepteu zhelileri bir birinen alys ornalaskan zhergilikti zheliler men zheke kompyuterlerdi bajlanystyratyn esepteu zhelisi Aukymdy esepteu zhelileri үsh kurauyshtan turady zhelinin tүjini retinde karastyrylatyn zhergilikti esepteu zhelileri zhergilikti esepteu zhelilerin bajlanystyratyn arnalar bajlanys arnalaryna bajlanys kuruga mүmkindik beretin zhabdyktar men programmalar En әjgili aukymdy esepteu zhelisi Internet Internet tүrli hattamalarmen zhumys istejtin әr tүrli esepteu mashinalaryn bajlanystyratyn mәlimetterdi tasygyshtardyn telefon symdary optikalyk talshyk radiomodemder t b barlyk tүrlerimen tasymaldajtyn kompyuterlik zhelilerdin birlestigi Onyn ozinin atauy zheli arasynda magynasyn bildiredi Zhelilerdi biriktiru үlken mүmkindikterge ie bolady Өz kompyuterinen kez kelgen Internet abonenti baska kalaga mәlimetterdi zhibere alady Vashingtondagy Kongres kitaphanasynyn katalogyn kore alady Nyu Jorktagy Metropoliten muzejinin songy kormesinin suretterimen tanysa alady IEEE konferenciyasyna zhәne әr tүrli memleketterdin zheli abonentterimen ojyndarga katysa alady Internet tin asa manyzdy ereksheligi onyn әr tүrli zhelilerdi biriktire otyra eshkandaj ierarhiyany kurmajtyny zhelige kosylgan barlyk kompyuterler ten kukykty Internet tin negizin zhogary zhyldamdykty kenarnaly zheliler kurajdy tәuelsiz zheliler kenarnaly zhelilerge NAP Network Access Point zhelilik katynau nүkteleri arkyly kosylady Tәuelsiz zheliler derbes zhүjeler tүrinde karastyrylady sebebi olardyn ozindik әkimshilik baskaruy zhәne marshruttau hattamalary bar Derbes zhүjeler retinde iri ulttyk zheliler bolady mysaly evropalyk EUNet Resej universitetterinin RUNet zhelileri Kejbir derbes zhүjeler Internet zhelisine katynau kyzmetin korsetuge mamandandyrylgan kompaniyalar kurady olardy provajderler dep atajdy mysaly AҚSh ta UUNET Resejde Relcom Internet te almasu rezhimderi hattamalary zhәne adresaciyalau Internet zhүjesine kosylu әrtүrli әdistermen zhүzege asady ondaj әdister elektrondyk poshta E mail telekonferenciya UseNet kashyktan katynas kuru TelNet fajldardy izdeu zhәne zhetkizu FTP mәtindik fajldardy menyu zhүjesi komegimen izdeu zhәne zhetkizu Gopher kuzhattardy gipemәtindik siltemelerdin komegimen izdeu zhәne zhetkizu nemese bүkil әlemdik ormek WWW World Wide Web Aumakty zhelilerde akparat almasudyn eki rezhimi bar on line zhәne off line On line zhelige kosylyp turyp birigip zhumys isteu rezhimi dialogtyk rezhim Off line zhelige kosylmaj zhumys atkaru rezhimi elektrondyk poshta arkyly zhoneltetin mәlimetterdi dayarlau On line rezhimi telefonmen sojlesuge uksas off line rezhimi poshtamen hat almasuga uksas Internet zhүjesinde koldanylatyn negizgi hattamalar TCP IP Trans mission Control Protocol Internet Protocol hattamalar zhiyntygy IP zhelilik dengej TCP koliktik dengej hattamalary Arnalyk zhәne fizikalyk dengejde mәlimetter zhetkizu ortalarynyn bar koptegen standarttaryn koldajdy mysaly ZhEZh үshin Ethernet zhәne FDDI nemese aukymdy zheliler үshin X 25 zhәne ISDN Қoldanbaly dengejdegi manyzdy hattamalar kashyktan baskaru hattamasy telnet fajldardy zhetkizu hattamasy FTP gipermәtindi zhetkizu hattamasy HTTP elektrondyk poshta hattamalary SMTP POP IMAP MIME zhelilik kurylgylardy baskaru hattamasy SNMP Internet zhүjesine kosylgan әrbir kompyuter ozinin erekshe IP adresine ie bolady IP adres uzyndygy 32 bit әrkajsysy 8 bittik 4 bolikten turatyn zhelilik adres Ol eki bolikten zheli adresi zhәne osy zhelidegi host adresinen turady Host host kozhajyn zhelige tikelej kosylgan ozindik adresi bar kompyuter Sandyk IP adresterdi adamdar koldanuga yngajsyz bolgandyktan IP adresterge simvoldyk attardy sәjkes koyatyn mehanizm koldanylady ony domendik attar zhүjesi DNS domain name system dep atajdy Mundaj zhүjede pajdalanushy adresi eki bolikten turady lt pajdalanushy identifikatory gt lt domen aty gt Pajdalanushy identifikatory zhәne domen aty ozara nүktemen azhyratylgan birneshe bolikterden turuy mүmkin Domen atynda negizgisi tүpki domen әry karaj birinshi ekinshi үshinshi dengejli domender ornalasady Tүpki domendi InterNic taratady birinshi dengej әr memleket kelesi dengej mekemeler tipi үshin t s s tagajyndalady mysaly kz Kazakstan ru Resej su postsovet memleketteri үshin ca Kanada uk Ұlybritaniya us AҚSh ua Ukraina de Germaniya memleketteri үshin anyktalgan ishki domender Mekemelerge sәjkestikti anyktajtyn ishki domender үsh simvoldan turady mysaly com kommerciyalyk mekemeler edu bilim beru zhәne gylymi mekemeler gov memlekettik mekemeler mil әskeri mekemeler net zhelilik mekemeler org baska mekemeler үshin Ekinshi dengejdegi ishki domen kala ajmak attaryn belgilejdi Tagy karanyzZhelilik bejimdeuishBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet