Койпер белдеуі Күн жүйесінің сырт жағында Нептуннан әрі орналасқан диск тәрізді аймақ мұнда кемінде 70000 кішкентай ғары

Койпер белдеуі - Күн жүйесінің сырт жағында Нептуннан әрі орналасқан диск тәрізді аймақ, мұнда кемінде 70000 кішкентай ғарыштық нысан айналып жүреді. Ол Күннен шамамен 4,5-7,5 миллиард километр қашықтықта орналасқан. Бұл аймақ оның шынымен бар екенін 1951 жылы дәлелдеген Джерард Койпер атымен аталған.

Койпер белдеуін кейде Кеннет Эссекс Эджворт пен Джерард Петер Койпердің аттарымен Эджворт-Койпер белдеуі деп те атайды. Кеннет Эссекс Эджворт 1940 жылдары Нептун орбитасы сыртында мұздақты денелерден тұратын дисктің бар болуы мүмкін деген пікір айтқан, ал Джерард Койпер оның бар екенін дәлелдеген.

Койпер белдеуі нысандары

Койпер белдеуі нысандары-Койпер белдеуіндегі ғарыштық нысандар (КЖН) деп атайды. Ең алғашқы КЖН (15760) 1992 QB1-ді 1992 жылы Гавай аралдарындағы Мауна Кеа обсерваториясында Дэвид С. Джеуит пен Джейн Лу деген астрономдар ашты. Ол Күннен 42 АБ қашықтықта орналасқан.

Кьюбиванолар

- Бірқатар КЖН-ның орбиталары Нептун орбитасымен кей жерлерде түйісуі мүмкін. Ал басқаларынікі Нептун орбитасынан алыс орналасқан. Мұндай КЖН-дарды кьюбиванорлар деп атайды. Макемаке, Квавар, Варуна, Хаос, Логос, Девкалион, Борасизи және Таронхайвагон секілді ергежейлі планеталар кьюбиваноларға жатады.

Квавар (2002 LM60)

(2002 LM60) - осы күнге белгілі КЖН-ның ең үлкені. Мұны ең алғаш рет 1980 жылы суретке түсіріп, 2002 жылы астроном Майк Браун мен оның Калифорния технология институтындағы әріптестері оны КЖН ретінде таныды. Квавардың диаметрі шамамен 1287 км-ге тең және Күнді шамамен 288 жыл ішіндегі бір ай шығады.

Койпер белдеуі қос нысандар

Койпер белдеуі қос нысандар - Койпер белдеуіндегі кейбір нысандар бір-бірін айналып жүреді. Мұндай КЖН-дар қос нысан деп аталады. "Хаббл" телескопы мен кейбір қуатты жерге орнатылған телескоптар Койпер белдеуіндегі бірнеше қос нысанды анықтайды.

1998 WW31

1998 WW31 - Койпер белдеуі бинары. Бұл S/2000(1998 WW31)1 деген өз айымен бірге бинар жүйесін түзеді. 1998 WW31 1998 жылы ашылып, мұның айы 2001 жылы байқалды.

90482 Оркус

- Квавардан үлкенірек. Оны 2004 жылы Майкл Браун (Калифорния иехинституты), Чад Трухильо (Егіздер обсерваториясы) және Давид Рабинович (Йель университеті) ашты. Оркус Күннен шамамен 45 АБ қашықтықта орналасып, Күнді шамамен 247 жылда бір айналып шығады.

Седна

да Оркусты 2003 жылдың 14 қарашасында анықтаған астрономдар тобы (Браун, Трухильо және Рабинович) ашты. Седна - Күнді 135 миллиард (86 АБ) қашықтықта, Күн жүйесінің ең салқын аймағында айналып жүретін планета тәрізді нысан немесе планетоид. Седна планетоиды қызғылт түсті. Бұл - Күн жүйесіндегі Марстан кейінгі екінші ең қызыл нысан.

28978 Иксон- осы күнге белгілі ең үлкен КЖН-дарының бірі және болашақ ергежейлі планета. Ол 2001 жылы ашылды.

Дереккөздер

Ғалам. Энциклопедия/Қазақ тіліне аударған Д. Алипбаева. – Астана: «Фолиант» баспасы, 2012 жыл.

[1] Ғалам. Энциклопедия/Қазақ тіліне аударған Д. Алипбаева. – Астана: «Фолиант» баспасы, 2012 жыл.