Келін түсіру тойы қыз жігіттің ауылына келгенде болады. Тойбастармен қоса, "беташар" салты өткізіледі. Қазіргі кезде қыз ұзату мен келін түсіру деген тойлар жиі кездеседі. Той рәсімі жастардың некелесуінен басталады. Қыз бен жігіттің қосылуы қала жағдайында арнайы неке сарайларныда өткізіледі. Онда жастар жандарына ерген куәгерлерімен, ата-ана, жақын құрбыларымен шағып топ болып барып, арнайы рәсім бойынша неке сақиналарымен алмасады, неке куәліктерін алады. Мұсылман салтымен некелесу рәсімдерін мешіттерде өткізу ғұрпы кең тарала бастады. Жастардың жұптық өмірге жолдама алатын нағыз киелі сәті осы. Жас жұбайлар безендірілген көлікпен алдын ала белгіленген жергілікті жерлердегі киелі орындарға, мәселен, Алматыда орналасқан Райымбек атаның мазарына, Абай ата ескерткіштеріне, Тараз қаласындағы Айша бибі мазарына, Семей жеріндегі Қозы Көрпеш-Баян сұлу, Еңлік-Кебек зираттарына барып тәу етеді. Бұдан соң жастар той өткізілетін орынға келеді. Той өтетін орын әсем безендірілуі шарт. Бұл орайда оның безендірілуі әркімнің көркем қиялы мен талғамына байланысты. Жас жұбайларға тағлым боларлықтай өнегелі сөздер, құдаларға арналған тілектер жазып қою салты көп тойда кездеседі. Тойдың дастарқан мәзіріне де аса мән беріледі. Мол дастарқан жасау — жастардың келешек өмірі берекелі, салтанатты болсын деген тілектен туған ниет белгісі. Тойға келген қонақтарды ретімен жайғастырудың да орны бөлек. Төрдегі орынға жас жұбайлар жайғасқан соң, сыйлы дастарқандарға алдымен құда-құдағилар, олармен жапсарласа ауыл адамдары, жастарына қарай орналасады. Асаба тойды бастаған соң, есіктен енген келінге шашу шашылып, "жар-жар" айтыс түрінде айтылатын болған. Онда қыз жағы өз құрбыларымен отаудағы шымылдық ішінде отырса, жігіт жағы атпен келіп, үйдің сыртынан өлең айтқан. Қыз жағы өзінің балалық өмірін, елін-жерін, ата-анасын, құрбы-құрдастарын қимайтындығын айтса, жігіт жағы оның табиғат заңы екендігін, олардың орнын басатын жаңа ел, жаңа туған-туыс, құрбы-құрдас болатынын айтып жұбататын болған. Қазіргі "жар-жардың" сөзі де, әуені де мүлдем жаңа және оны көпшілік бірігеп айтады."Жар жар" айтылып жатқан кезде жас жұбайлар жанындағы серіктерімен (қыз жолдас және жігіт жолдасы) топты жарып, ортадағы көрнекті жере келіп тұрады. Бұл кезде келіннің беті ақ желекпен жабулы болады. Міне, осы кезде ортаға өнерпаз шығып "Беташарды" бастайды. "Беташардың" негізгі мақсаты — жаңа түскенкелінді жұртқа, сонымен қоса келінді жаңа елді, туған-туыстар мен ағайын-жекжатты таныстыру. Жыршы келінге жаңа түскен жаңа түскен жұртының қайын атасы мен енесінен бастап таныстырады. Олардың аты талған сайын келін иіліп сәлем береді. Бет ашушы домбыраның немесе қамшының ұшымен ақ желекті серпіп, келін бетін көрсетіп қояды. Келін иіліп сәлем жасайды. Соңы келінге өсиет айтумен аяқталады.
Беташар үлгісі
Уа, ағайын,ағайын, Бір кәдеңе жарайын, Бетін ашып келіннің, Көрімдігін алайын. Ал, қарағым, келінжан, Мына отырған, қайын атаң! Осы күнді ойлаған. Ұлан-асыр жұрт жиып, Келін тойын тойлаған. Омырауында жұлдызы, Жарқыраған, жайнаған, Қайын атаңа бір сәлем! Келіннің беті ашылаған соң тағы да шашу шашылып, ағайын-туғандар бетінен сүйіп, батасын беріп, бет ашқан адамға тарту-таралғы сыйлайды.
Тойдың сәні
Тойдың сәні — ән-жыр, ойын-сауық. Асаба тойды өзі бастап, қыздырып әкетеді. Қонақатарға сөз берудің өзіндік реті болады. Оны той иесі алдын ала белгілеп, асабаға беріп қояды. Берілген ретпен қонақтарға ақ тілек айтқыза отырып, құда-құдағиларды айтыстырып та жібереді. Арнайы шақырылған әнші-күйшілерді ортаға шақырып, көпшіліктің қолдауымен ата-аналарға, құда -құдағиларға арналған әндер, жастарға арналған махаббат жырларын шырқатып, би билетеді. Әрбір сөйлеген адамның өзіне өнер көрсеттіреді. Кейде құдалардың сайлап алып келген өнерпаздары да болады. Қазіргі кезде тойға белгілі өнер ұжымдарын шақырту да дәстүрге айналып келеді. Үзіліс кезінде би билеп,әр түрлі ойындар ойналады.
Қолданылған әдебиеттер
"Қазақ халқының салт-дәстүрлері" — [ [ Алматыкітап баспасы ] ] 2012
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kelin tүsiru tojy kyz zhigittin auylyna kelgende bolady Tojbastarmen kosa betashar salty otkiziledi Қazirgi kezde kyz uzatu men kelin tүsiru degen tojlar zhii kezdesedi Toj rәsimi zhastardyn nekelesuinen bastalady Қyz ben zhigittin kosyluy kala zhagdajynda arnajy neke sarajlarnyda otkiziledi Onda zhastar zhandaryna ergen kuәgerlerimen ata ana zhakyn kurbylarymen shagyp top bolyp baryp arnajy rәsim bojynsha neke sakinalarymen almasady neke kuәlikterin alady Musylman saltymen nekelesu rәsimderin meshitterde otkizu gurpy ken tarala bastady Zhastardyn zhuptyk omirge zholdama alatyn nagyz kieli sәti osy Zhas zhubajlar bezendirilgen kolikpen aldyn ala belgilengen zhergilikti zherlerdegi kieli oryndarga mәselen Almatyda ornalaskan Rajymbek atanyn mazaryna Abaj ata eskertkishterine Taraz kalasyndagy Ajsha bibi mazaryna Semej zherindegi Қozy Korpesh Bayan sulu Enlik Kebek zirattaryna baryp tәu etedi Budan son zhastar toj otkiziletin orynga keledi Toj otetin oryn әsem bezendirilui shart Bul orajda onyn bezendirilui әrkimnin korkem kiyaly men talgamyna bajlanysty Zhas zhubajlarga taglym bolarlyktaj onegeli sozder kudalarga arnalgan tilekter zhazyp koyu salty kop tojda kezdesedi Tojdyn dastarkan mәzirine de asa mәn beriledi Mol dastarkan zhasau zhastardyn keleshek omiri berekeli saltanatty bolsyn degen tilekten tugan niet belgisi Tojga kelgen konaktardy retimen zhajgastyrudyn da orny bolek Tordegi orynga zhas zhubajlar zhajgaskan son syjly dastarkandarga aldymen kuda kudagilar olarmen zhapsarlasa auyl adamdary zhastaryna karaj ornalasady Asaba tojdy bastagan son esikten engen kelinge shashu shashylyp zhar zhar ajtys tүrinde ajtylatyn bolgan Onda kyz zhagy oz kurbylarymen otaudagy shymyldyk ishinde otyrsa zhigit zhagy atpen kelip үjdin syrtynan olen ajtkan Қyz zhagy ozinin balalyk omirin elin zherin ata anasyn kurby kurdastaryn kimajtyndygyn ajtsa zhigit zhagy onyn tabigat zany ekendigin olardyn ornyn basatyn zhana el zhana tugan tuys kurby kurdas bolatynyn ajtyp zhubatatyn bolgan Қazirgi zhar zhardyn sozi de әueni de mүldem zhana zhәne ony kopshilik birigep ajtady Zhar zhar ajtylyp zhatkan kezde zhas zhubajlar zhanyndagy serikterimen kyz zholdas zhәne zhigit zholdasy topty zharyp ortadagy kornekti zhere kelip turady Bul kezde kelinnin beti ak zhelekpen zhabuly bolady Mine osy kezde ortaga onerpaz shygyp Betashardy bastajdy Betashardyn negizgi maksaty zhana tүskenkelindi zhurtka sonymen kosa kelindi zhana eldi tugan tuystar men agajyn zhekzhatty tanystyru Zhyrshy kelinge zhana tүsken zhana tүsken zhurtynyn kajyn atasy men enesinen bastap tanystyrady Olardyn aty talgan sajyn kelin iilip sәlem beredi Bet ashushy dombyranyn nemese kamshynyn ushymen ak zhelekti serpip kelin betin korsetip koyady Kelin iilip sәlem zhasajdy Sony kelinge osiet ajtumen ayaktalady Betashar үlgisiUa agajyn agajyn Bir kәdene zharajyn Betin ashyp kelinnin Korimdigin alajyn Al karagym kelinzhan Myna otyrgan kajyn atan Osy kүndi ojlagan Ұlan asyr zhurt zhiyp Kelin tojyn tojlagan Omyrauynda zhuldyzy Zharkyragan zhajnagan Қajyn atana bir sәlem Kelinnin beti ashylagan son tagy da shashu shashylyp agajyn tugandar betinen sүjip batasyn berip bet ashkan adamga tartu taralgy syjlajdy Tojdyn sәni Tojdyn sәni әn zhyr ojyn sauyk Asaba tojdy ozi bastap kyzdyryp әketedi Қonakatarga soz berudin ozindik reti bolady Ony toj iesi aldyn ala belgilep asabaga berip koyady Berilgen retpen konaktarga ak tilek ajtkyza otyryp kuda kudagilardy ajtystyryp ta zhiberedi Arnajy shakyrylgan әnshi kүjshilerdi ortaga shakyryp kopshiliktin koldauymen ata analarga kuda kudagilarga arnalgan әnder zhastarga arnalgan mahabbat zhyrlaryn shyrkatyp bi biletedi Әrbir sojlegen adamnyn ozine oner korsettiredi Kejde kudalardyn sajlap alyp kelgen onerpazdary da bolady Қazirgi kezde tojga belgili oner uzhymdaryn shakyrtu da dәstүrge ajnalyp keledi Үzilis kezinde bi bilep әr tүrli ojyndar ojnalady Қoldanylgan әdebietter Қazak halkynyn salt dәstүrleri Almatykitap baspasy 2012