Каратэ

Каратэ (жапонша — қарусыз қолмен) — қарусыз қорғанудың бір түрі; қол және аяқпен қарсыласы денесінің неғұрлым осал тұсына соққы беруге негізделген. Спорттық жекпе-жектің бір түрі. Рюкю топаралындағы аралдарында 15 ғасырда пайда болған. Сол кездегі князь Се Хайси (1470) қару ұстауға рұқсат бермеген. Ал жергілікті халық сырт жаудан қорғану мақсатында Каратэні өмірге әкелген. Ол кезде Окинава Жапониямен емес, Қытаймен көбірек байланыста болған. Сөйтіп, Каратэ Қытайдың кунг фу қарусыз күрес түрімен қатар дамыған. Қазір Каратэнің каратэ-до (олимпиялық спорт түрі), шотокан, кекусинкай, ситро-рю, годзюрю, вадо-рю деген түрлері бар. Қазіргі Каратэ жүйесі 20 ғасырдың басында дамыды; джиу-джицу күресінің тәсілдерінің сұрыптап алынған, жетілдірілген түрі. Халықар. К. федерациясы 1968 жылы құрылды. Оған 50-ден астам мемлекет мүше (1999). Дүниежүз. чемпионат 1970 жылдан, Еуропа чемпионаты 1971 жылдан өткізіліп келеді. Қазақстанда Каратэ 1991 жылдан кең етек ала бастады. Каратэден алғаш спорт шебері нормасын орындаған . Кейінгі жылдары бұл күрес өнері тез қарқынмен дамып, көптеген қазақ жастары Каратэ түрлерінен Дүние жүзі, Азия чемпионы атақтарын иемденді. Каратэнің каратэ-до түрі 2004 жылы Афинада өтетін 28-олимпиялық ойындар бағдарламасына енгізілді.

Каратэ-до

Каратэда адамның дене дайындығы дайындығы (күш, шапшаңдық, шыдамдылық, ептілік және т.б. ғана сынға түспейді сонымен қатар жақсы жетілген әдіс тәсіл, айла, спортшының бойындағы рух мықтылығы да сыналады. Оның бәсекелері екеуара спаринг-матч ретінде өтеді және мұндай жағдайда каратэ жекпе-жегінің көптеген әдістерін қолдануға рұқсат етілмейді. Жекпе-жек кезінде спортшылар бір-бірін жарақаттап алмас үшін к-энің кейбір әдістеріне қолдануға тыйым салынған.

Тарихы

Каратэ Жапонияға 19 ғасырдың аяғында Окинава аралынан келді. Окинава бір кездері Қытай және Жапониямен тығыз сауда байланысы бар тәуелсіз Рюкю патшалығының орталығы болған. 17 ғасырда Рюкю патшалығын Сацума доменінің самурайлары жаулап алып, оның вассалы болды. Қазіргі кезде батыс әдебиетінде Окинава халқы жапон басқыншыларына қарсы үздіксіз партизандық күрес жүргізді және осы күрес үшін каратэ өнерін жасады деген пікір кең тараған. Бұл нұсқаны сынаушылар аралдың үш жүз жылдық тұрғындарына жапон гарнизонының жарты ондаған самурайлары кірді деп мәлімдейді, бұл Окинавандардың адалдығын көрсетеді. Аралда негізінен Қытайдан келген иммигранттардың ұрпақтары арасында жекпе-жек өнерімен айналысқан және олардан бірте-бірте басқа тұрғындарға өткен.

19 ғасыр

19 ғасырдың аяғында Жапониядағы әкімшілік реформалар кезінде Рюкюдің вассалдық мемлекет мәртебесі жойылып, Окинава Жапония империясының тағы бір префектурасына айналды. Дәрігерлерді әскерге алу кезінде олар Окинавадан шақырылғандардың бірқатарының жақсы физикалық дамуымен ерекшеленетініне назар аударды; Олардың жергілікті жекпе-жек лотереясымен айналысқаны анықталды. Бұл нәрестені Окинава мектептерінің төменгі сыныптарындағы оқу бағдарламасына дене шынықтыру пәні ретінде қосуға дәлел болды және оған кең таралуына мүмкіндік берді. Бұл процестің екінші жағы каратэ жекпе-жек өнерінің тартымдылығын жоғалтып, әскерилендірілген гимнастикаға айнала бастады.

20 ғасыр

20 ғасырдың басында каратэ жапон армиясының міндетті оқу бағдарламасына енді, ал орыс-жапон соғысы да каратэнің маңыздылығын растады . Ғасырдың басында Гичин Фунакоши бір топ пікірлес адамдарымен Окинавада, содан кейін Жапонияда каратэні танымал ете бастады. 1924 жылы Токиодағы Кейо университетінде алғашқы әлеуметтік каратэ клубын ашты.

Жауынгерлік өнер Окинавадағы кландық отбасылық мектептерден шығып, бүкіл Жапонияны тез жаулап алды, бұған университеттерде дәріс оқыған және каратэді үйрену үшін үйірмелер ұйымдастырған Фунакосидің белсенді қызметі ықпал етті. 1936 жылы Фунакоши Сотокан («қарағай мен толқын үйі») деп аталатын мектеп ашты, онда ол мектептің атымен аталған стильді оқыта бастады. Уақыт өте келе сотокан стилі каратэнің классикалық стиліне айналды. Ол төмен позициялармен, қысқа және өткір соққылармен сипатталады, бірақ күштілерге қарағанда жылдамырақ және дәлірек. Жамбастың қозғалысы - барлық әдістерді дұрыс орындаудың кілті. Қорғаныс қозғалысы қарсы барлаумен қатар жүреді.

20 ғасырдың басында Окинава мен Окинавада қалыптасқан өте қиын экономикалық жағдай жұмыс іздеу үшін жапондық негізгі аралдарға жаппай көшті. Олармен бірге каратэ де жетті. Алайда, 1920 жылдары Окинава шебері Мотобу Чоки батыстық боксшыны көпшілік алдында жекпе-жекте жеңіп, Kingu журналы бұл туралы түрлі-түсті репортаж жариялағанға дейін жапондықтар каратэге онша мән бермеген. Бірақ, Окинава диалектісі классикалық жапон тілінен мүлдем өзгеше болғандықтан, жапондықтар классикалық жапон тілінде сабақ бере алатындарға баруға дайын болды және бұлар негізінен модернизацияланған бағдарлама бойынша каратэмен айналысқан Окинава мектептерінің адамдары болды. Осылайша, Жапонияда каратэ негізінен «дене шынықтыру» нұсқасында тарала бастады; 1920-1940 жылдардағы Окинава шеберлерінің Жапониядағы каратэ «дәстүрлі» Окинава нұсқасымен салыстырғанда қатты бұрмаланғаны туралы көптеген мәлімдемелер бар.

1945 жылы Жапонияның әскери жеңілісінен кейін американдық оккупациялық билік қытайлық гимнастиканың бір түрі болып саналатын каратэден басқа барлық жапондық жекпе-жек өнеріне тыйым салды. 1948 жылы Фунакоси басқаратын жапондық каратэ қауымдастығы (JKA) құрылып, жекпе-жек өнерінің осы түрінің жетекші мамандарын біріктірді. Осы кезден бастап каратэ өзін-өзі қорғау жүйесі ретінде де, спорт түрі ретінде де дами бастады.

Уақыт өте келе каратэ бүкіл әлемде танымал бола бастады, онда спорттық және дәстүрлі бағыттарға бөлу айқынырақ болды. Бөліну Шотоқанды да айналып өтпеді. Каратэ дамуының спорттық бағытын қолдаушылар 1957 жылы Жапония каратэ қауымдастығын құрды. Сол жылы каратэден бірінші бүкіл Жапония чемпионаты өтті. 1963 жылы Чикагода бейресми контакт-каратэден әлем чемпионаты өтті.

Ұйымдар

Каратэнің әрбір негізгі стилінде бір елде жұмыс істейтін ұлттық федерацияларды біріктіретін өзінің халықаралық федерациясы (кейде Киокушинкай сияқты бірнеше халықаралық федерациялар) бар. Әдетте, әр федерацияда спорттық жекпе-жектерді өткізудің өз талаптары, дәрежелері, белбеулері, ережелері бар.

1957 жылы Бүкіл жапондық каратэ-до федерациясы, 1959 жылы Еуропалық каратэ одағы, 1970 жылы Дүниежүзілік біріккен каратэ ұйымы құрылды. 1990 жылы бірқатар ұйымдар Халықаралық Олимпиада комитетінде каратэ мүддесін қорғайтын Дүниежүзілік каратэ федерациясына біріктірілді. Қазіргі уақытта дүние жүзінде 20 миллионнан астам адам каратэмен айналысады . Әлем чемпионаттары 1970 жылдан, Еуропа чемпионаттары 1971 жылдан бері өткізіліп келеді.

Каратэ және Олимпиадалық ойындалар

Каратэ бұрыннан Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізуге үміткер спорт түрлерінің бірі болды. Олимпиадалық спорт түрі мәртебесіне жету жолындағы кедергілердің бірі спортшылардың жарақат алу деңгейінің жоғарылығы болды[12]. Сонымен қатар, Олимпиада бағдарламасына енгізуге олимпиадалық спорт түріне айналу үшін қажетті спорт түрлерін біріктіруге ұмтылмайтын каратэнің көптеген стильдері мен федерацияларының болуы кедергі келтірді. 2020 жылы каратэ төрт спорт түрімен қатар олимпиадалық спорт түріне айналды. Алайда, содан кейін каратэ қайтадан олимпиадалық пәндерден алынып тасталды: ол 2024 жылы Парижде өтетін Олимпиада бағдарламасына кірмеді.

Турнирлар

Теннис турнирлері әдетте ерлер мен әйелдерге бөлінеді. Әрбір турнирге алдын ала белгіленген ойыншылар саны қатыса алады. Ең жиі кездесетін жарыстар ерлер мен әйелдер үшін жекелей, ерлер мен әйелдерге арналған жұптық (бір жыныстағы екі ойыншыдан тұратын командалар), аралас жұптық (екі жыныстағы ойыншылардың командалары). Турнирлер көбінесе белгілі бір жас топтары үшін өткізіледі: балалар, жасөспірімдер, ардагерлер турнирлері. Мүгедектерге де турнирлер ұйымдастырылады.

Ең үлкен және ең өкілді турнирлер ерлер үшін ATP туры және әйелдер үшін WTA туры аясында өткізіледі. Турнир жеңімпаздары мен қатысушыларына ақшалай сыйлықтар, сондай-ақ ерлер (ATP рейтингі) және әйелдер (WTA рейтингі) үшін әлемдік рейтингтерді құруға пайдаланылатын ұпайлар беріледі.

Ең беделді турнирлер - «Үлкен дулыға» турнирлері, олар Австралияның ашық чемпионаты, француз ашық чемпионаты, Уимблдон және АҚШ ашық чемпионаттары. Одан кейін қатысу үшін міндетті Masters 1000 сериясы турнирлері өтеді. Сондай-ақ, кәсіпқой турнирлердің рейтингі 500 және 250. Жеке санат - жыл қорытындысы бойынша екі категория бойынша Топ-8 рейтингі үшін соңғы турнирлер Мастерлерден жоғары болып саналады.

Турнирлерге сонымен қатар ерлер арасындағы Дэвис кубогы, әйелдер федерациясының кубогы және аралас Хопман кубогы кіреді. Бұл турнирлер Халықаралық теннис федерациясының (ITF) қолдауымен өтеді. 2020 жылдан бастап күнтізбеде австралиялық ерлер командалары арасында ATP Cup турнирі бар.

Ресейде ерлер мен әйелдер арасындағы екі турнир өтеді – қазан айында Мәскеуде ерлер мен әйелдер арасында бір уақытта өтетін Кремль кубогы; Petersburg Open - WTA ақпанда, ATP қыркүйекте. Ресейлік теннис турнирлері «Russian Tennis Tour» NP арқылы реттеледі.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том
2. Япония от А до Я