Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Итиль – ортағасырлық қала орны, Хазар қағанатының 8 – 10 ғасырлардағы астанасы. Еділдің төм. сағасында, осы күнгі Астрахан қаласынан 15 км жерде орналасқан. Хазар тарихын зерттеуші М.И. Артамонов қалаға байланысты деректерді жинастырып, жүйеге түсірді. Итиль атауы Еділ өзені атымен тікелей байланысты. Қаланың аумағы өзеннің екі жағасын және ортадағы кішігірім аралды алып жатқан. Ол туралы бірнеше ортағасырлық жазба деректерде құнды мәліметтер сақталған. Хазар қағаны Иосиф Испаниядағы бір лауазымды адамға жазған хатында үш қаласы бар екенін, біреуінде өзі тұратынын айтып өтеді. Әбул-Қасым ибн Хаукал мұнда екі негізгі бөлік бар екенін айта келе, оларды Итиль және Хазарен деп ажыратады. Артамонов пікірі бойынша, қала үш жерде орналасқанымен, негізінен, екіге бөлінген және ол екеуінің өз атаулары болған. Бұлар 9 ғасырда Ханбалық және Сарашен деп аталса, 10 ғасырда Итиль және Хазарен атауларына ие болған. Деректер Итиль өте маңызды, бай, мәдениетті шаїар болғанын дәлелдейді. Онда бірнеше халық өкілдері өмір сүрген. Олардың негізгілері – арасынан қаған әулеті шыққан түркі тілдес хазарлар және басқа түркілер, славяндар, еврейлер. Халықтың басым көпшілігі мұсылман дінін ұстанған. Ибн Хаукал мұсылман дініндегілердің саны 10 мың адам дейді. Басқа тұрғындар христиандар мен иудейлер. Қаладағы 30-ға жуық мешіттің көбінде ислам қағидаларын үйрететін оқу орындары болған. Сондай-ақ, басқа діндердің мінәжат орындары, моншалар, базарлар болған. Екі жағалау мен арал аралығында кемелер мен қайықтар жүзген. Хазарлар, олардың ішінде қаған мен оның әулеті қаланың батыс бөлігін қоныстанған да, шығыс жағында қарапайым тұрғындар, қолөнершілер, саудагерлер тұрған. Итиль тұрғындары егіншілікті, балық аулауды жақсы игерген. Тіпті сыртқы айналымға шығатын тауарлардың маңызды бір бөлігін балық желімі құраған. Мал шаруашылығымен шұғылданған. Баспаналардың негізгі түрлері – жеркепелер, ағаш тіреулі үйлер мен киіз үйлер, ал қалған сарайлары күйдірілген кірпіштен салынған. Итиль тұрғындары қаған бастап жазда жайлауға, қала сыртына шығып, күзде қайтып отыруды дәстүрге айналдырған. Хазарлар мен Киев Русінің арасындағы қақтығыстар 965 жылы князь Святослав шапқыншылығы кезінде қаланың қирауына әкеп соқты.
Сілтемелер
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Itil ortagasyrlyk kala orny Hazar kaganatynyn 8 10 gasyrlardagy astanasy Edildin tom sagasynda osy kүngi Astrahan kalasynan 15 km zherde ornalaskan Hazar tarihyn zertteushi M I Artamonov kalaga bajlanysty derekterdi zhinastyryp zhүjege tүsirdi Itil atauy Edil ozeni atymen tikelej bajlanysty Қalanyn aumagy ozennin eki zhagasyn zhәne ortadagy kishigirim araldy alyp zhatkan Ol turaly birneshe ortagasyrlyk zhazba derekterde kundy mәlimetter saktalgan Hazar kagany Iosif Ispaniyadagy bir lauazymdy adamga zhazgan hatynda үsh kalasy bar ekenin bireuinde ozi turatynyn ajtyp otedi Әbul Қasym ibn Haukal munda eki negizgi bolik bar ekenin ajta kele olardy Itil zhәne Hazaren dep azhyratady Artamonov pikiri bojynsha kala үsh zherde ornalaskanymen negizinen ekige bolingen zhәne ol ekeuinin oz ataulary bolgan Bular 9 gasyrda Hanbalyk zhәne Sarashen dep atalsa 10 gasyrda Itil zhәne Hazaren ataularyna ie bolgan Derekter Itil ote manyzdy baj mәdenietti shayiar bolganyn dәleldejdi Onda birneshe halyk okilderi omir sүrgen Olardyn negizgileri arasynan kagan әuleti shykkan tүrki tildes hazarlar zhәne baska tүrkiler slavyandar evrejler Halyktyn basym kopshiligi musylman dinin ustangan Ibn Haukal musylman dinindegilerdin sany 10 myn adam dejdi Baska turgyndar hristiandar men iudejler Қaladagy 30 ga zhuyk meshittin kobinde islam kagidalaryn үjretetin oku oryndary bolgan Sondaj ak baska dinderdin minәzhat oryndary monshalar bazarlar bolgan Eki zhagalau men aral aralygynda kemeler men kajyktar zhүzgen Hazarlar olardyn ishinde kagan men onyn әuleti kalanyn batys boligin konystangan da shygys zhagynda karapajym turgyndar kolonershiler saudagerler turgan Itil turgyndary eginshilikti balyk aulaudy zhaksy igergen Tipti syrtky ajnalymga shygatyn tauarlardyn manyzdy bir boligin balyk zhelimi kuragan Mal sharuashylygymen shugyldangan Baspanalardyn negizgi tүrleri zherkepeler agash tireuli үjler men kiiz үjler al kalgan sarajlary kүjdirilgen kirpishten salyngan Itil turgyndary kagan bastap zhazda zhajlauga kala syrtyna shygyp kүzde kajtyp otyrudy dәstүrge ajnaldyrgan Hazarlar men Kiev Rusinin arasyndagy kaktygystar 965 zhyly knyaz Svyatoslav shapkynshylygy kezinde kalanyn kirauyna әkep sokty Siltemeler Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IV tom Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet