Зееман эффектісі

Зееман эффектісі - магнит өрісі әсерінен атомның, т.б. атомдық жүйелердің энергия деңгейлері мен спектрлік сызықтарының жіктелуі. Бұл құбылысты голланд физигі П.Зееман (1865 – 1943) ашқан (1896). Магнит өрісі әсерінен энергия деңгейлері зеемандық қосымша деңгейлерге жіктеледі: і және k қосымша деңгейлердің арасындағы ауысулар кезінде бір спектрлік сызықтың орнына бірнеше полярланған құраушылар түзіледі. Магнит өрісі кернеулігінің (Н) бағытына перпендикуляр бағыттағы дара үшін (1-сурет) Н-тың бағытымен полярланған σ-құраушының алғашқы сызықтарымен салыстырғанда ығыспаған зеемандық триплет (үш еселі) және Н-қа перпендикуляр полярланған әрі π-мен салыстырғанда симметриялы σ-құраушылар пайда болады (жай Зееман эффектісі және қалыпты Зееман эффектісі, 2-суретті қ.). Зееман эффектісінің жоғары ретті (екі еселі) мен (көп еселі) үшін жіктелудің күрделі бейнесі байқалады: бір-бірінен бірдей қашықтықта тұрған бірнеше σ-құраушылары және олармен салыстырғанда симметриялы екі σ-құраушылар тобы (аномальды немесе күрделі Зееман эффектісі) түзіледі. Жіктелудің шамасы Н-қа пропорционал және оның мәні салыстырмалы түрде аз (H¤20 кЭ үшін оның шамасы -нің ондық үлесіндей). Күшті магнит өрісінде күрделі Зееман эффектісінің орнына зеемандық триплетті () байқауға болады. Зееман эффектісі кванттық жүйенің (мысалы, атомның) магниттік моментінің (μ) болуымен түсіндіріледі. Ол атомның механикалық моментімен (M) байланысқан және кеңістікте белгілі бір бағытпен ғана бағдарлануы мүмкін. Н-тың бағытындағы магниттік моменттің (μ) әрбір проекциясына (Н) қосымша энергия сәйкес келеді де, деңгей жіктеледі. Зеемандық жіктелу бейнесін зерттеу арқылы атомның және атомдық жүйелердің нәзік түзілістерін талдауға болады. Бұл эффектінің негізінде кванттық электроника құрылғылары жасалады.

Дереккөздер

1. "Қазақ Энциклопедиясы",4 том 3 бөлім