Жоңғар жазығы

Жоңғар жазығы, Жоңғар ойысы, Жоңғария – Қытайдың солтүстік-батыс бөлігіндегі жазық аймақ. Ауданы 700 мың км2-ге жуық, орташа биіктігі 600 – 800 м. Солтүстігінде Моңғол Алтайымен, оңтүстігінде Шығыс Тянь-Шань жотасымен қоршалған. Айналасындағы жоталардың орташа биіктігі 3000 метрдей. Жоңғар жазығы кейінгі кезеңдегі тектоникалық құбылыстардың әсерінен төмен түскен жерлерге шөгінділердің жиналуынан пайда болған. Ежелгі және кейінгі заманғы қалың борпылдақ шөгінділерден түзілген. Мұнда мұнайдың мол қоры бар. Жазықтың жер бедері бұйратты, ұсақ шоқылы келеді, тау етегіне қарай тастақты, кей жерлерінде өсімдік өспейді. Грунт суы онша тереңдеу жатпаған жерлерінде шұраттар (оазистер) сортаңдармен алмасады. Жазықтың аумақты келген орталық бөлігін құм төбелі, қырқалы шөлдер (Дзосотын-Элисун, Курбантонгут, Қарамайлы, Коббе, т.б.) алып жатыр. Климаты қоңыржай континенттік. Қаңтар айының орташа темп-расы –20С-тан (оңт-те), –25С-қа дейін өзгереді. Шілденің орташа темп-расы 20С-тан (солтүстігінде) 25С-қа дейін. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 150 – 200 мм, таулы өңірде 800 мм-ге дейін. Өзен торабы сирек, олардың көпшілігі шұратты шет аймақтар арқылы өтеді. Жазық ортасына жақын жерлерде құмға сіңіп кетеді. Ірі өзендері: Манас, Урунгу. Жоңғар жазығының солтүстігіндегі Моңғол Алтайынан Ертіс (Қара Ертіс) өзені басталады. Батыс бөлігінде бірнеше ірі көлдер – Ебінұр, Манас, Улюнгур бар. Құмды жерлерінде сексеуіл, жыңғыл, жүзгін, қылша, батыс бөлігіндегі құрғақ, қуаң далада шөлейт өсімдіктері, ал көл жағалауында қияқ, қамыс өседі. Жайылымдық мал шаруашылығы дамыған. Шет аймақтардағы шұраттарда бидай, тары, мақта, жүзім, т.б. жеміс-жидектер өсіріледі.

Сілтеме

1. Қазақ энциклопедиясы, 4 том;